Ons Erfdeel. Jaargang 37

[p. 259]

Culturele kroniek

Literatuur

Mousserende wijn

In zijn roman Nooit meer slapen kritiseert Willem Frederik Hermans de bezorgdheid van auteurs dat hun lezers de vaktermen niet zullen begrijpen die voor de beschrijving van bepaalde bezigheden en beroepen onontbeerlijk zijn. Margriet de Moor behoeft zich met haar nieuwe roman, De virtuoos, door deze kritiek niet geraakt te voelen. De titelfiguur is namelijk een castraat-zanger die met verve over de technische details van zijn beroep uitweidt, ook als zijn minnares de voorkeur geeft aan aardsere activiteiten. Zij, en via haar de lezer, staat bloot aan een waar bombardement van gruppo's, boks- en kettingtrillers, kwintolen en glissandi. Onoverkomelijke problemen levert dit nergens op. Ook de historische achtergrond - de roman speelt in het Napels van de eerste helft van de achttiende eeuw - zorgt trouwens niet voor moeilijkheden, maar wordt even vanzelfsprekend als terloops geëvoceerd.

De virtuoos beschrijft de hartstochtelijke liefde van Carlotta Caetani, die in het grootste deel van de roman als vertelster optreedt, voor de gevierde zanger Gasparo Conti, die op elfjarige leeftijd werd gecastreerd om zijn sublieme stem niet verloren te laten gaan. De roman bestaat uit een ‘Proloog’, gevolgd door acht hoofdstukken, met een ‘Intermezzo’ tussen het vijfde en zesde hoofdstuk. In dit ‘Intermezzo’ wordt vanuit een alwetend gezichtspunt de levensgeschiedenis verteld van Faustina, de dienares van Carlotta. Daardoor ontstaat een contrast met de rest van de roman, waarin de rijke adel, die onvermoeibaar genot najaagt, centraal staat. Faustina koestert een wanhopige liefde voor de vader van Carlotta, die door het verschil in afkomst onbereikbaar voor haar is. Dit gegeven vormt een parallel met de passie van Carlotta voor Gasparo, die zij niet aan zich kan binden. Verder passeert in het ‘Intermezzo’ een aantal reeds vermelde gebeurtenissen, nu chronologisch geordend, nogmaals de revue en wordt vooruitgewezen naar een tijd die na het laatste hoofdstuk ligt. Aldus wordt het romangebeuren in de tijd gesitueerd en krijgt de lezer houvast.

Geheel overbodig is die steun niet, want de schrijfster wekt soms de indruk dat zij de zanger in haar roman in virtuositeit naar de kroon

Margriet de Moor - Foto Ronald Hoeben.

[p. 260]

wil steken. Niet alleen is de stijl gedurfd, met woorden als ‘swing’ en ‘gorilla's’ (voor lijfwachten), die niet tot het achttiende-eeuwse idioom behoren, ook sorteert de grillige verteltrant nu en dan een licht desoriënterend effect. De wisselingen van werkwoordstijl en grammaticale persoon weerspiegelen het onstuimige karakter van Carlotta. Vaak wordt het presens gebruikt voor het vertellen van gebeurtenissen uit het verleden, waarmee wordt gesuggereerd dat Carlotta die als het ware opnieuw beleeft. ‘Gebeurtenissen stappen van de ene tijd over in de andere’, denkt zij dan ook (p. 20).

Dit is ook op een andere manier toepasselijk. Gedeelten van de roman staan in de tweede persoon enkelvoud. Soms spreekt de vertelster dan in gedachten haar geliefde Gasparo toe: ‘Wat zal ik eens doen om mijn geestdrift op je over te brengen? Wanneer ik mijn onderrok met geheven ellebogen over mijn hoofd uittrek, kun je naar mijn prachtige buik en mijn weelderige zwarte schaamhaar kijken, in mijn oksels kun je zweetdruppeltjes ontdekken’ (p. 168).

Elders evenwel lijkt Carlotta het woord tot zichzelf te richten: ‘Wacht eens. Iemand trekt aan je mouw. Je draait je om en krijgt voor je het weet een briefje in je hand gestopt, een bediende verdwijnt’ (p. 147). Of is hier iets anders aan de hand? Mengt zich hier soms, eigenlijk onmogelijk en derhalve toppunt van virtuositeit, een andere vertelster in het verhaal, de schrijfster die zich via de tweede persoon met haar heldin tracht te identificeren? Het zou de verteltechnische consequentie zijn van de uitspraak die Margriet de Moor op 23 september 1993 deed bij de presentatie van haar roman. Zij noemde de vrouwelijke hoofdfiguur bij die gelegenheid de ‘waarneemster’ van de schrijfster.

Veelvuldig wordt in De virtuoos het verband beklemtoond tussen zang en liefde, b.v. via de stelling: ‘Zingen is intiem gedrag dat nu eens niet geheim wordt gehouden’ (p. 70). Toch blijft Gasparo Conti tenslotte een onbereikbare. Deze man met zijn omgeleide driftleven is ontegenzeglijk meer geïnteresseerd in muziek en zangtechniek dan in de liefde. Daarbij wordt van hem gezegd dat hij in een eigen universum leeft, de schoonheid vertegenwoordigt en iets onmenselijks heeft.

Deze thematiek wordt nauwelijks uitgewerkt en dit vormt naar mijn mening de onbevredigende kant van deze sprankelende roman. De virtuoos blijft de geschiedenis van een onmogelijke liefde tegen de achtergrond van het frivole Napels van de eerste helft van de achttiende eeuw. Punt. Aanzetten tot verdieping en verbreding, b.v. via de opmerking dat de mens een vreemdeling is in het eigen leven, een opvatting die Eerst grijs dan wit dan blauw, De Moors vorige roman, in herinnering roept, krijgen geen vervolg. Daardoor wekt De virtuoos de associatie met de mousserende wijn die in de roman wordt geschonken: fris en tintelend, maar vluchtig in de afdronk.

G.F.H. Raat

margriet de moor, De virtuoos, Contact, Amsterdam, 1993, 181 p.