Ons Erfdeel. Jaargang 36

[p. 782]

De toenemende belangstelling voor de Nederlandse literatuur in Italië

Er is een tijd geweest dat ook de grote en belangrijke Italiaanse uitgevers veel belang stelden in de Nederlandse en Vlaamse literatuur. Zo werd Maria Dermoût uitgegeven door Bompiani (1956), Felix Timmermans door Morcelliani (1956 en 1961), Vestdijk eerst door Einaudi (1963) en later door Longanesi (1969) en Gerard Walschap eveneens door Longanesi (1950 en 1955). Mondadori had een klein fonds van wat lichtere Nederlandse en Vlaamse schrijvers opgebouwd, met Jan de Hartog (drie titels, 1947-1965) maar ook Jos Vandeloo (1961), Bertus Aafjes (1962) en Gerrit Krol (1968). Aan het eind van de jaren zestig houdt de interesse van deze grote uitgevers plotseling op, Feltrinelli probeert het na een tijdje nog eens met Jef Geeraerts (1977 en 1978), maar zonder succes. Ook in de jaren tachtig lijkt de Nederlandse literatuur onverkoopbaar, sommige (middel )grote uitgevers proberen het één keer en laten het dan afweten. Een prachtige maar vergeten Max Havelaar (UTET, 1981), een eveneens onbegrepen Un volo di chiurli van Maarten 't Hart (Een vlucht regenwulpen, Marietti, 1984) en een droevig in de steek gelaten L'avvento dijoachim Stiller (Mursia, 1990) worden op Romeinse rommelmarkten en in de Milanese ‘ramsj’ al jaren lang voor halve prijs aangeboden. Een boek dat niet onmiddellijk verdween is L'attentato (De aanslag) van Harry Mulisch (Feltrinelli, 1986), maar ook dit is matig verkocht zodat de uitgever een tweede Mulisch-uitgave geen moment in overweging heeft genomen.

Lange tijd was de Nederlandse literatuur vooral aangewezen op de inspanningen van kleine uitgevers. Nu is het in Italië nooit moeilijk geweest om ergens bij een kleine uitgever een boekje met ‘letteratura olandese o fiamminga’ onder te brengen: als er maar een of andere vriendschapsband bestond en een kleine bijdrage werd geleverd aan de kosten... Hier en daar verscheen dan ook wel eens wat proza of poëzie, als relatiegeschenk of met behulp van een klein subsidietje en de belofte een zeker aantal ervan af te nemen voor de eigen kring van vrienden en specialisten. Voor verdere distributie of publieke bekendheid werd daarna nauwelijks zorg gedragen. Vooral Vlaamse schrijvers zijn op deze manier gepubliceerd: Gijsen bij de pulpuitgever Campironi (1974), Elsschot, Gijsen en Walschap bij de zieltogende Maia (1975, 1976 en 1978) en Daisne bij de evangelische Cittã Armoniosa (1979), boeken die inmiddels vrijwel onvindbaar zijn. Het overtuigen van een kleine uitgever lukte sommige vertalers beter in Nederland of België dan in Italië zelf. Zo werd Een ontgoocheling van Elsschot uitgegeven bij Euro-Editor in Luxemburg (Una grande

Willem Elsschot, ‘Fuoco fatuo’ (‘Het dwaallicht’), Iperborea, 1992.

disillusione, 1981) en moesten enkele mooie poëziebundels het hebben van de welwillendheid van een uitgever in de Lage Landen: de Terra dell'Amen van Van Wilderode (Lannoo, 1983), de Florilegio di poesie nederlandesi (Holland University Press, 1983) en 13 poeti dei Paesi Bassi (Alba, 1989) verschenen in het Noorden en zijn in Italië nauwelijks verspreid. Aan

[p. 783]

het grote publiek en de nietgespecialiseerde lezer zijn al deze uitgaven totaal voorbijgegaan. Door de slechte distributie van de kleine uitgevers en de serie commerciële mislukkingen bij de grote hebben de meeste Italiaanse lezers eenvoudigweg nog nooit van een Nederlandse schrijver gehoord.

Nu kan dat veranderen. Sinds een drietal jaren wordt er weer met behoorlijke regelmaat Nederlands en Vlaams werk gepubliceerd, met redelijk succes ook zoals het zich nu laat aanzien: er wordt tenminste driftig geadverteerd, er verschijnen recensies en herhaaldelijk ziet men in de dag- en weekbladpers kleine aankondigingen. Sommige boeken zijn al aan een derde druk toe, zoals Il canto dell'essere e dell'apparire van Cees Nooteboom (Een lied van schijn en wezen, Iperborea, 1991) of verschijnen in een paperbackuitgave met grote oplage, zoals Vagando per una selva oscura van Hella Haasse (Het woud der verwachting, Rizzoli, 1991). Enkele kleine uitgevers als Iperborea, Lindau en Marco Nardi besteden systematisch aandacht aan Nederlandse werken, maar ook een middelgrote uitgever als Guanda en grote uitgevers als Rizzoli, Garzanti en Feltrinelli durven het aan om boeken uit te brengen en rechten te kopen. Zo kan het gebeuren dat auteurs als Haasse en Nooteboom tegelijkertijd bij verschillende uitgevershuizen uitkomen: van Nooteboom is bij Iperborea ook Rituali verschenen (1993), en bij Feltrinelli La storia seguente (Het volgende verhaal) eveneens in 1993. Rizzoli gaat verder met Haasse en heeft dit voorjaar eveneens Profumo di mandorle amare (Een nieuwer testament) uitgebracht, nadat bij een kleinere uitgever II lago degli spiriti (Oeroeg, Lindau, 1992) al is uitgekomen, met dezelfde omslag als de Nederlandse eerste druk. Maar de aandacht gaat ook uit naar een wat oudere generatie schrijvers: het in noordelijke, Scandinavische literatuur gespecialiseerde Iperborea publiceert dit jaar Slauerhoffs De opstand van Guadalajara en volgend jaar Schuim en as. Iperborea bereidt ook een heruitgave voor

Simon Carmiggelt, ‘Il venditore di aringhe e altri racconti di Amsterdam’, Marco Nardi, 1992.

van Elsschots Una grande disillusione, nadat er al twee Elsschots zijn uitgebracht, Formaggio olandese (Kaas, 1992) en Fuoco fatuo (Dwaallicht, 1992). In Rome werd een heruitgave verzorgd van Van Eedens Kleine Johannes (Johannes e il giardino incantato, Tilopa, 1992). In Friulaanse vertaling verscheen in 1993 een novelle C.C.S. Crone, Gimnasie Amôr(Clape culturâl, Udine). In snel tempo worden enkele klassieken voor de dag gehaald die goed aansluiten bij de Italiaanse smaak: voor de vele Italiaanse liefhebbers van de Vlaamse primitieven en de sferen van Brueghel en Bosch is er nu La veritiera e meravigliosa storia di Mariken di Nimega (Lindau, 1991), voor wie houdt van Amsterdam zijn er kroegverhalen van Carmiggelt gebundeld in Il venditore di aringhe e altri racconti di Amsterdam (Marco Nardi, 1992) en voor wie interesse heeft in de Joodse literatuur van Nederland, na het lezen van Anne Frank en de eveneens zeer beminde Etty Hillesum, is er een spannende novelle van Marga Minco, La caduta (De val, Guanda, 1992). Maar ook van jongere schrijvers kan men binnenkort Italiaanse uitgaven verwachten, zoals van Anton Haakman en Margriet de Moor. Op de boekenbeurs van Turijn (mei 1993) presenteerde Feltrinelli de Italiaanse uitgave van De Wetten (Le leggi) van Connie Palmen en vlak voor de zomervakantie verscheen bij Iperborea, zeer toepasselijk, Al mare (Aan zee) van Eric de Kuijper.

Voor het eerst is er dus een breed aanbod van Nederlandse en Belgische schrijvers, wordt er gezorgd voor continuïteit door van dezelfde schrijvers onmiddellijk meer titels te vertalen en wordt er, ook door de Nederlandse en Belgische culturele instellingen in Italië, veel aandacht besteed aan de presentatie van de nieuwe titels. Het is een gelukkige omstandigheid dat de opleving is ingezet bij kleine maar goed georganiseerde uitgevers: ze hebben meer moed om eens te beginnen met ‘moeilijke titels’, meer tijd voor het bewerken van pers en publiek, houden hun boeken langer in omloop en zijn uiteindelijk ook tevreden met kleinere oplagen en winstmarges. De ondernemingslust van de kleinere collega's en het succes van Haasse in Frankrijk en Nooteboom in Duitsland hebben vervolgens de ogen van enkele grote uitgevers geopend. Belangrijk is tenslotte ook het persoonlijk initiatief van enkele vertalers geweest. Met name Fulvio Ferrari, die een paar jaar geleden al Reves Il linguaggio dell'amore had vertaald (De taal der liefde, II Quadrante, 1986), heeft een groot aandeel in de opleving gehad, met zijn redactiewerk voor Lindau en adviezen aan Iperborea, de ‘ontdekking’ en vertaling van Nooteboom, van Oeroeg, van Mariken van Nimeghen en binnenkort van Anton Haakman en J.J. Slauerhoff. Op dit moment van algemene belangstelling zijn er gelukkig voldoende ervaren literaire vertalers beschikbaar om te kunnen voorzien in de stijgende vraag naar vertalingen uit het Nederlands.

Het is te hopen dat de huidige opleving in Italië niet een kortstondige modieuze gril is, maar de Nederlandse literatuur daadwerkelijk een vast plaatsje in de Italiaanse canon kan bezorgen. Het is

[p. 784]

Cees Nooteboom, ‘Rituali’, (‘Rituelen’), Iperborea, 1993.

daarbij ook te hopen dat er niet té veel tegelijk wordt gepubliceerd, maar juist in een tempo dat het publiek het kan blijven volgen. Nu lijkt de Nederlandrage in Italië al wat over haar hoogtepunt heen te zijn, wat onmiskenbaar een voordeel is: literaire receptie is nu eenmaal niet gebaat bij een oppervlakkige mode. Ook het beeld van de Lage Landen is veranderd. De extreme beeldvorming van bijvoorbeeld het al te moderne Nederlandse katholicisme, de al te vrijzinnige sexuele moraal en de al te liberale omgang met drugs, clichés waarin zich overigens meer een Italiaanse dan een Nederlandse problematiek weerspiegelde, werkte uiteindelijk eerder afstotend dan verdiepend. Het is niet toevallig dat het juist in de jaren zestig moeilijker werd om Nederlandse schrijvers in Italië te presenteren en dat de in die jaren in Nederland en België meest populaire schrijvers nagenoeg niet in het Italiaans zijn vertaald. Het schijnt dat Mondadori is gestopt met het Nederlandse fonds nadat men geschokt kennis had genomen van Het stenen bruidsbed van Mulisch: tevergeefs zoekt men ook naar andere werken uit die woelige periode, zoals van Wolkers, Hermans, Claus, Boon, Reve, Blaman en dezelfde Mulisch... Het is waarschijnlijk evenmin toevallig dat de opleving op dit moment begint met de schrijvers van die generatie die toen betrekkelijke buitenstaanders waren, zoals Haasse en Nooteboom.

Er lijkt geleidelijk aan een nieuw beeld van de Lage Landen te ontstaan, dat minder het accent legt op het militante en het vrijzinnige en meer op het historische en kunstzinnige: de groeiende toeristische belangstelling wijst al in die richting, evenals de enorme aandacht voor de grote schilderkunsttentoonstellingen. Het soort boeken dat nu wordt vertaald is eveneens illustratief voor de omslag in de perceptie van de Lage Landen: de cultureel getinte, knap geconstrueerde verhalen doen het goed, maar aan bekentenisliteratuur wordt voorbijgegaan. Ten slotte zij opgemerkt dat de belangstelling voor de Nederlandse literatuur niet alleen het proza voor volwassenen geldt. Ook de kinderboekenuitgevers brengen sinds 1991 steeds meer Nederlands werk. Salani begon in dat jaar met Guus Kuijer, L'isola duegambe (Tin Toeval en het geheim van tweebeenseiland, 1991), Mondadori met Il viaggio della piccola Sofia van Els Pelgrom (Kleine Sofie en Lange Wapper). Piemme volgde in 1992 met Piotr van Jan Terlouw. Deze drie huizen hebben ook dit jaar weer verschillende titels aangekondigd, onder andere van Guus Kuijer en Rindert Kromhout, terwijl van Els Pelgrom de tweede druk verschenen is. Ook de poëzie deelt in de toegenomen belangstelling, dankzij de inspanningen van Giovanni Nadiani, de organisator van een jaarlijks poëziefestival te Faenza, en vooral ook vertaler Giorgio Faggin. Van een twintigtal Nederlandse en Vlaamse dichters is werk vertaald in verschillende tijdschriften en bloemlezingen, dikwijls met medewerking van toonaangevende Italiaanse dichters en critici.

Charles van Leeuwen