Ons Erfdeel. Jaargang 35

Veertien tinten blauw

Aleidis Dierick debuteerde in 1977 op vijfenveertigjarige leeftijd met Een zomer voorzien. Veertien tinten blauw is intussen haar achtste bundel. Vanaf het begin loopt in haar poëzie de vrouwelijke bewustwording parallel met de dichterlijke. In wezen behandelt zij de problematiek van de menselijke verhoudingen, getoetst aan de zo moeizaam tot stand te brengen harmonie tussen man en vrouw. In haar eerste bundels klaagt ze vaak de trots en de hoogmoed van de man aan als oorzaak van het falen. Later ziet ze de man eerder als het slachtoffer van hogere machten of idealen (religie, moraal). Hij wordt hierdoor misleid en is dan ook meer getekend door onmacht dan door schuld. Ook de vrouw slaagt er niet in hem daarvan te bevrijden. Zij wil in vrijheid haar eigen weg gaan. Het persoonlijke avontuur wordt hier echter verruimd tot het avontuur van elke mens, die op gelijkaardige wijze de queeste naar de zin van het leven onderneemt.

Ik meende er goed aan te doen deze thematiek hier nog eens bondig weer te geven, omdat deze ook

[p. 756]

haar nieuwe bundel bepaalt. Veertien tinten blauw bevat drie, op het eerste gezicht ‘verhalende’ cycli, die dezelfde opbouw hebben met telkens twintig gedichten van twintig vrije versregels. Uiteindelijk vormen ze een gesloten en afgerond geheel. Driemaal is de man, respectievelijk de ‘priester’, de ‘man’, de ‘man-vader’, symbool van een bepaald gezag, een drukkende aanwezigheid in het leven van de vrouw waarvan zij zich ook wil ontdoen.

In De avondmis, het eerste deel, is de celebrerende priester schijnbaar de hoofdpersoon, maar in werkelijkheid is het de ‘zij’, die zich onder de aanwezigen (een groepje weduwen en eenzamen) bevindt. Via de priester, de ‘vrouwelijke’ man die geen verantwoordelijkheid neemt uit angst voor het ‘avontuur’, komt ze tot bewustwording en weet ze dat ze haar toekomst zelf in handen moet nemen. Uiterlijk wordt in deze cyclus het stramien van een eucharistieviering gevolgd in een reële, tot in de details herkenbare omgeving, namelijk die van de Sint-Martinuskerk te Aalst, waar Aleidis Dierick vroeger in haar vrije uren geruime tijd als kosteres werkzaam was. Tijdens de mis wordt de priester door ‘de (gehuwde) vrouw’, waarvan hij denkt dat ze ‘naïef op hem verliefd’ is, nauwgezet geobserveerd. De innerlijke monoloog die zich in hem ontspint, wordt op een subtiele wijze door háár ogen weergegeven. Naarmate de eucharistieviering vordert - alle onderdelen zijn aanwezig - en hij de ‘uitgeholde’ woorden spreekt, dwalen zijn gedachten af naar verleden en heden: zijn kinderjaren, de (nog onbezorgde) seminarietijd, de jaarlijkse reis, zijn eenzaamheid 's avonds, het lot van de jaargenoten-collega's (de situatie van priesters in deze tijd), het bezoek aan moeder straks... Tussen de regels door openbaart zich zijn onzekerheid en zijn twijfel (de keuze van de twee lezingen is in dit verband niet toevallig: over de ontrouw van Israël aan Jahweh en over het ongelovige Nazareth), zijn verlangen naar innerlijke vrijheid, maar ook zijn gedwongen gehoorzaamheid. Dat resulteert in de verzen die de slotzegen beschrijven

(...) Laat ons voor

dit offer danken. Plots grijpt hij met beide
handen, als vertwijfeld naar de hemel,
zegent hen met breed gebaar.
Dit is uw kruis. Gij zult het dragen.
Zij vluchten als uiteengeslagen.
Door de zomeravond, late,
waadt hij, als dooreen golf warm water.
Een bloeddoorlopen oog blijft waken. (p. 26)

Het oog van de godslamp wacht en zal hem ter verantwoording roepen en hem in zijn tragische ambivalentie bevestigen.

De vrouw zet haar weg naar zelfbeschikking op eigen kracht voort in het tweede deel De bakkerij nadat ze afscheid genomen heeft van de geloofspraktijk.

Haastig kwam ze dagelijks toegelopen,
dorstig naar het woord en naar de zegen
tot iets als argwaan opstond en ging wegen
omdat ze in hun stem verveling hoorde,
een zweem van minachting, een oordeel, spot.
Ze bleef toen weg. Heel plots.

(p. 31)

Het decor is nu de stad Aalst zelf die zij, op weg naar de bakkerij, in al haar facetten - eveneens herkenbaar - oproept: de markt, het park, de rivier, winkelstraten, fabrieken. Opnieuw zijn veel elementen uit het verhaal symbolisch te duiden. Zo valt het op hoe voorbijvarende schepen en wegrijdende treinen de vlucht uit de alledaagsheid suggereren, terwijl ‘brood’ een beeld van verbondenheid blijft. Nog sterker springt de lange opsomming van allerlei gebakjes (p. 38 en 39) in het oog (ook de bakkerij is een vluchtheuvel!), omdat ze het symbool zijn

[p. 757]

van de dingen waarmee vrouwen - op verkeerde wijze - het gemis aanvullen: zij vullen een innerlijke ‘leegte’ met materiële dingen op. De ‘zij’ gaat hààr weg en vindt lotgenoten, die eindelijk ‘verstaan / wat jarenlang gezegd en niet gehoord werd / door de ander’. Tegen die achtergrond ontwikkelt zich haar dichterlijke ‘roeping’, die zich in dit tweede deel op kousevoeten manifesteert. Veelbetekenend is de bekentenis, dat zij als dichteres liever door één vrouw dan door honderd mannen gelezen zou worden (p. 42).

In het derde deel, Het herenhuis, ontdoet ze zich van haar ‘burgerlijk’ verleden en opvoeding, waarvan het huis het symbool is. De figuur van de dominerende en zelfgenoegzame ‘manvader’ is de exponent van een vastgeroeste geloofsbeleving en een achterhaalde (seksuele) moraal. Zij richt zich nu vaker rechtstreeks tot de ‘vriendin’, afwisselend vanuit Aalst en vanuit het Bourgondische dorpje Larochemillay, waar Dierick sinds 1988 met haar man woont. Zij vermengt verleden (haar eigen strenge opvoeding en kinderjaren) met het heden (de taken die men van haar als vrouw verwacht). De verschillende types van de man vloeien hier in elkaar over. De dichterlijke bewustwording toont zich nu duidelijk: poëzie lezen tussen de huishoudelijke bezigheden door evolueert tot schrijven: ‘dit is mijn taak. / Dit is mijn vak. Dit is noodzakelijk’. Diep in haar beseft ze: ‘Woede vormt de kiemkracht van het woord’.

Waar de titel Veertien tinten blauw, blijkens een vers in het derde deel (p. 62), verklaard wordt als: ‘het pad van kind tot vrouw’, moet heel de bundel gezien worden als een schreeuw om zelfbeschikkingsrecht en een oproep tot volwassenheid in vrijheid. Het slotgedicht eindigt niet toevallig in de regels:

Het huis. De donkere stad. Op tafel valt
het dagboek open op een onbeschreven blad. (p. 70)

De poëzie van Aleidis Dierick heeft van meet af aan het karakter gehad van een innerlijk dagboek. Veertien tinten blauw is dat niet minder. Pas nu kan het ècht ‘beschreven’ worden.

Al met al is het een merkwaardige bundel, die getuigt van een ongewone opmerkingsgave en een persoonlijk beeldend vermogen. De gedichten staan bol van verwijzingen en allusies (ook naar en op vorige bundels), die een symbolische draagkracht bezitten. Ik denk onder meer aan terugkerende motieven: naast de reeds vermelde treinen en boten, ook de avondmis zelf, de rode loper, de vrouw op blote voeten, de functie van het woord, de zomer ‘voorzien’. Zestig gedichten lang houdt ze het vol dezelfde flitsende stijl te gebruiken met tal van korte (nominale) zinnen, enumeraties en een eigen metaforiek, waarin bijbel en mythe een rol spelen. Ze geven aan haar vers vaak iets bezwerends en raadselachtigs tegelijk. Het is niet voldoende Veertien tinten blauw te lezen als een ‘verhaal’. Er schuilt nog een hele wereld in en achter de woorden, waarvan Aleidis Dierick zegt, dat ze voor haar de enige weg zijn om de reële reikwijdte van haar menselijke opgave te beseffen.

Rudolf van de Perre

aleidis dierick, Veertien tinten blauw, Lan noo, Tielt, 1991, 71 p.