Ons Erfdeel. Jaargang 33

Zeg mij waar de bloemen zijn

Gaston Durnez heeft zijn boek Een bloem in het geweer (1965) bewerkt en aangevuld. In 28 schetsen geeft hij een beeld van de belevenissen van gewone mensen uit het Vlaamse land in de ‘grote oorlog’. In Vlaanderen kan in elke familie, in tegenstelling tot Nederland, over belevenissen in twee wereldoorlogen worden verhaald.

Zo lezen we over de Vlaamse soldaten aan het IJzerfront, waarbij ook de Engelsen, Fransen en Duitsers hun belevenissen en ervaringen inbrengen. Verhalen over gasaanvallen, verkenningstochten, zware gevechten rond leper en de Kemmelberg worden afgewisseld met gegevens over de taalstrijd, de zelfvervaardigde streekkrantjes met nieuws over thuis of met naspeuringen naar de dichter van ‘In Flanders Fields’ (John Mc Crae).

Het bezette gebied komt, om een paar voorbeelden te noemen, aan bod met de belevenissen van de echtgenote van Felix Timmermans en met de reconstructie van de Duitse terreurdaden in Aarschot, waar ze even als in Leuven franc-tireurs meenden te ontdekken, maar in feite zelf de aanslag hadden voorbereid. Interessant is ook de bijdrage over de Vlaamse anti-Duitse spotliedjes, zoals ‘Zakt met uw Keizerlijke pin de IJzer in’. Dit speurwerk is ‘oral history’ van de beste soort.

Het activisme en de Frontbeweging (gesprekken met Hendrik Borginon) zijn uiteraard niet vergeten, evenmin als het letterkundig werk van Vlamingen over de oorlog. Durnez geeft uitvoerig aandacht aan de roman In Vlaanderen heb ik gedood van J.G. Schoup en het werk van J. Simons, Eer Vlaanderen vergaat.

[p. 318]

Durnez' impressies naar aanleiding van het beeld van de treurende ouders, vervaardigd door Käthe Kollwitz en de opgenomen afscheidsbrief, die Berten Pil had geschreven voor het geval hij zou sneuvelen, zijn ontroerend. Dat geldt ook voor de beschrijvingen van Kerstavond aan het front. Het merkwaardigst is het verhaal over de remonstrans die door de Duitsers bij Diksmuide aan de Vlaamse soldaten werd teruggegeven.

Wat ik in deze veelheid van schetsen miste, waren de ervaringen en herinneringen van de dwangarbeiders die de Duitsers ook al in de Eerste Wereldoorlog uit België weghaalden en in hun eigen land te werk stelden en de lotgevallen van de krijgsgevangenen. Deze omissies nemen niet weg, dat te midden van de vele publikaties over de Eerste Wereldoorlog deze schetsen, waar veel naspeuringen voor verricht moeten zijn, het lezen en herlezen zeker waard zijn.

Pieter van Hees

gaston durnez, Zeg mij waar de bloemen zijn. Beelden uit de eerste wereldoorlog in Vlaanderen. Davidsfonds, Leuven, 1988, 240 p.