Ons Erfdeel. Jaargang 32

De organische wereld van André Bogaert

Op 66-jarige leeftijd overleed de Vlaamse kunstschilder André Bogaert op 11 oktober 1986 te Aalst. Hij heeft zijn artistieke loopbaan afgesloten zoals hij die begonnen is: als schilder van landschappen. Daartussen ligt echter een boeiende periode van meer dan vijftien jaar, waarin hij met allerlei materialen heeft geëxperimenteerd. In deze periode was hij van mening dat de eigenlijke schilderkunst in het slop was geraakt. Toch is hij zelfs in zijn meest verrassende en raadselachtige reliëfobjecten steeds een schilder gebleven. De organische wereld, de vegetale vorm, bleef er in mindere of meerdere mate meestal in herkenbaar.

André Bogaert werd op 7 april 1920 in Zele geboren. Als autodidact begon hij impressionistische landschappen te schilderen. Tijdens de oorlog moest hij zich als werkweigeraar schuil houden, waardoor hij veel tijd had om te schilderen. Geleidelijk werd zijn werk meer expressionistisch. Na de oorlog kon hij dank zij de steun van Albert Saverijs studeren aan de Academie van Dendermonde, waar hij de gouden medaille voor stilleven behaalde. Daarna studeerde hij aan het Hoger Instituut voor Schone Kunsten te Antwerpen. Gedurende zes maanden was hij assistent van Floris Jespers en daarna van de Amerikaan Steinbech.

Hevig geboeid door de natuur schilderde André Bogaert bij voorkeur bomen en planten. In zijn atelier te Antwerpen werkte hij tussen 1955 en 1957 aan sterk gestructureerde havengezichten, waarin hij geleidelijk naar de abstracte schilderkunst overging. In 1957 waagt Bogaert zich ook even op het terrein van de beeldhouwkunst. Hij maakt een groep van zeven houten beelden van 2,50 m hoog, die hij de titel ‘Censuur’ gaf. In 1960 ziet Bogaert geen toekomst meer in het schilderen. Hij schakelt over naar de assemblagekunst en zal hiervoor hoofdzakelijk in eigen streek naar materialen zoeken. Zijn eerste reliëfs stelt hij samen met gebrand schuimrubber, eigenlijk afvalstoffen, die hij in fabrieken ging zoeken. Hij bereikte in deze werken heel mooie schakeringen van rood doordat de latexverf zich vermengde met de vetten in het schuimrubber. Zijn gezondheid ging echter lijden bij deze behandeling en Bogaert zocht naar een ander materiaal. Hij begon toen objecten te maken met gebrand buffelleer. Opvallend is trouwens hoe deze kunstenaar steeds door het branden van materiaal geboeid is geweest. Ook heeft hij zich nooit aan een bepaalde stijl willen binden.

Tussen 1962 en 1964 maakte André Bogaert reliëfs met schietspoelen, afkomstig uit weverijen. Deze spoelen ging hij verven en op een paneel aanbrengen. De spoelen waren echter een moeilijk hanteerbaar materiaal en verleenden de kunstenaar maar beperkte creatiemogelijkheden. Daarom heeft Bogaert zijn materiaal steeds uitgebreid. Zo experimenteerde hij ook met houtconstructies en met buizenopstapelingen.

[p. 448]

Een reliëf in polyethileen van André Bogaert uit 1967.

Maar steeds weer ondervond André Bogaert dat hij met zijn zoektochten belandde in de nabijheid van experimenten, die reeds door andere kunstenaars als bv. Vic Gentils werden beoefend. Alleen al door het gebruik van een bepaald materiaal liep hij het gevaar van verwantschap met anderen.

Na een paar jaar van stilte kwam André Bogaert in 1967 met volledig nieuw werk naar buiten. Hij stelde meteen een dertigtal witte reliëfs in polyethileen tentoon. Met dit materiaal bleek Bogaert tevens een richting te hebben gevonden, waarin hij nergens meer raakpunten vertoonde met het werk van anderen.

Voor die tijd was André Bogaert steeds uitgegaan van klaargemaakt materiaal, waardoor hij al vanaf de aanvang gebonden was aan een zekere vormgeving. Door het gebruik van buizen of van weefspoelen zat Bogaert vast aan een bepaalde vorm, die hij onmogelijk kon doorbreken.

Van nu af aan gebruikte hij polyethileen dat hij kon bewerken, dat hij kon vervormen en kneden, waardoor zijn eigen persoonlijkheid een veel grotere vrijheid kreeg.

De oudste werken in polyethileen blijken vreemd genoeg sterk figuratief te zijn. Men herkent hier menselijke gestalten, die in zijn later werk steeds meer geabstraheerd raken.

In dit materiaal beeldt André Bogaert een soort larvenwereld uit met half volgroeide wezens. Soms herkent men beenderstelsels, half vergane schedels, die herinneren aan de schilderijen van Jeroen Bosch.

Elk reliëf van André Bogaert is inderdaad een wit visioen, met sterk uitgesproken bovennatuurlijke antecedenten. Hij roept ook een bevreemdende organische wereld op, waarin allerlei onbekende planten ontstaan.

Het polyethileen kan Bogaert zelf smelten en gieten in de meest bizarre en grillige vormen. Met deze melkwitte plastieken heeft hij trouwens een hoogtepunt in zijn oeuvre bereikt.

Daarnaast maakte André Bogaert pentekeningen, waarin men de grillige vormen uit zijn reliëfs kon herkennen. In een aantal van deze tekeningen is ook de vorm van de menselijke foetus herkenbaar. Het ontstaan van het leven, in zijn meest primitieve vormen, heeft steeds centraal gestaan in het oeuvre van André Bogaert.

In 1969 vervaardigde hij ook

[p. 449]

twaalf tekeningen met de rietpen, met afbeeldingen van oud-Zele. Deze tekeningen waren gemaakt naar oude ansichtkaarten. Hierin heeft de kunstenaar zijn heimwee uitgedrukt naar de periode toen zijn vader nog leefde.

In 1976 geeft André Bogaert de assemblagekunst op om terug te keren naar het eigenlijke schilderen. De voorafgaande tekenperiode kan als een overgangsstadium worden beschouwd. Opnieuw schilderde hij landschappen, maar het werden geen weergaven van bestaande landschappen, zoals hij dit in sommige tekeningen had nagestreefd. Bogaert schilderde nu integendeel heel bizarre, sterk vergrote bomen, die naar verhouding tweemaal zo groot zijn als normaal en die een soort gordijn in het landschap vormen. Zo komt de schilder André Bogaert tot een nieuwe visie op het landschap. Deze schilderijen blijken bovendien meditatief geladen. In sommige landschappen verschijnt een groot wit vierkant of een grote witte cirkel, soms grote wolken. Dit zijn ruimten die tot meditatie uitnodigen.

In een aantal schilderijen heeft André Bogaert de houten beelden, die hij in 1957 had ontworpen, als figuren tussen het groen geschilderd. Zij staan steeds in groepjes van vijf of zeven. Dit zijn de heilige getallen, die voor de kunstenaar een grote rol speelden. De schilderijen van Bogaert hebben meer en meer een metafysische inhoud gekregen. Zo bleek deze kunstenaar te streven naar een dialoog tussen het aardse, het organische enerzijds, en het kosmische, het bovennatuurlijke, dat zijn laatste levensjaren is gaan beheersen.

Willem M. Roggeman