Ons Erfdeel. Jaargang 31

[p. 242]

Nederlands aan de tegenvoeters
Paul van der Plank

PAUL VAN DER PLANK
werd geboren in 1952 te Drimmelen-Made. Studeerde Nederlandse Taal-en Letterkunde. Publiceerde ‘Multatuli-literatuur 1948-1977, Lijst der geschriften van en over Eduard Douwes Dekker’ (met A.J. Caspers en E.J. Krol) (1987); werkte mee aan ‘Gedichten en aforismen, Verzameld werk deel 1’ (van J.A. Emmens, 1980) en ‘E. du Perron: Brieven IV-VII (1978-1981)’. Publiceerde artikelen in ‘Ons Erfdeel’, ‘Documentaal’, ‘Juffrouw Idastraat’, ‘Over Multatuli’ ‘Toneel Teatraal’ en ‘Septentrion’. Gaf van 1982 tot en met 1986 les aan de University of Melbourne.
Adres: Levendaal 67 NL-2311 JE Leiden

Blank Australië bestaat tweehonderd jaar, maar het gaat slecht met Australië. De Verenigde Staten en de Europese Gemeenschap drukken Australische produkten uit de markt door hun zware uitvoer-subsidies, de Australische dollar is bezig met een duikvlucht die ons die van het Britse Pond een jaar of tien geleden haast doet vergeten, de veelgezochte identiteit is nog altijd niet gevonden en de recessie heeft na omzwervingen over geheel de wereld nu ook de andere kant van de aarde bereikt. Wat heeft dit alles met het Nederlands lesgeven aan de Universiteit van Melbourne te maken? Het gaat slecht met Australië en dus gaat het slecht met de Universiteit en derhalve gaat het extra slecht met de talen, niet alleen aan de Universiteit, maar in het hele land. En eigenlijk niet alleen met de talen, maar ook met de multi-culturele politiek.

Die multi-culturele politiek is een culturele erfenis van de voor Australische begrippen behoorlijk progressieve labour regering Whitlam (1973-1975). Zij houdt ondermeer in dat erkend wordt, dat Australië geen angelsaksische samenleving is, maar een maatschappij opgebouwd uit zeer uiteenlopende groepen met een zeer verschillende culturele achtergrond en met verschillende talen. Deze politiek heeft er in de praktijk ondermeer toe geleid dat bij het immigratie-beleid het accent verschoven is van Noord-West-Europa naar Zuid-Europa en in een latere fase naar Azië. Er is veel meer aandacht gekomen voor het onderwijs in het Engels als tweede taal. Op dat gebied van het onderwijs in de landstaal als tweede taal ligt Australië duidelijk voor op Nederland. Ook is er multi-culturele radio en, sinds 1981, dito televisie, die beide programma's verzorgen in tientallen talen en vanuit verschillende culturele standpunten.

In het huidige klimaat van recessie begint de socialistische Hawke-regering echter juist te bezuinigen op dat multi-culturalisme, daarmee dat idee opnieuw speelbal makend van het krachtenveld angelsaksisch niet-angelsaksisch; het gegeven dat er in dit enorme land miljoenen niet- ‘Australiërs’ wonen, wordt daarmee feit af en opnieuw discussie-punt. In zo'n klimaat is het niet moeilijk om bezuinigingen op zo'n kleine sectie als de Nederlandse aan de University of Melbourne er door te krijgen.

Sinds 1942 is daar op hoog wetenschappelijk niveau lesgegeven. De laatste veertien jaar gebeurde dat door twee lecturers zodat een volwaardige universitaire opleiding Nederlands gewaarborgd leek. Steeds sterker groeit echter de druk vanuit de Arts Faculty om het tweede lectoraat maar op te heffen terwijl dat

[p. 243]

nota bene reeds voor een deel door de Nederlandse Taalunie wordt gefinancierd.

Taalvriendelijk kan men de, sinds tweehonderd jaar, oorspronkelijke bevolking van dit continent ook niet noemen. Vandaar dat het hier zelfs op een academisch niveau noodzakelijk is om mensen uit te leggen wat het nut van vreemde talen leren is. Zelfs in een land waar zoveel vreemde talen worden gesproken. In het huidige bezuinigingsklimaat sneuvelen de talen dus het eerst.

Daar komt bij dat studenten uiterst pragmatisch gaan denken - en daartoe ook van bevoegde zijde worden gestimuleerd - en slechts die vakken gaan studeren die hen in de toekomst een grotere kans op een baan geven: het werkloosheidsdenken. Talen horen daar niet bij, dus lopen de studentenaantallen binnen de Arts Faculty, waartoe de talen behoren, terug. En dus ook bij Nederlands.

Op die terugloop is ook een ander boeiend verschijnsel van invloed. Het gebrek aan cultureel besef van de Nederlander in het algemeen en dat van de Nederlandse immigrant in het bijzonder. Dat eerste is een merkwaardige trek in ons volkskarakter - een woord dat ik nog steeds maar moeizaam uit de pen kan krijgen, maar dat ondanks al zijn negatieve connotaties in de context van het lesgeven Nederlands in het buitenland toch betekenis en inhoud begint te krijgen. Bovendien zou ik dit feit niet releveren als het ook niet op een ander vlak zijn consequenties had. De Engelsen hebben hun British Council, de Fransen hun Alliance Francaise, de Duitsers het Goethe Instituut en zelfs dat ‘kleine’ Zweden is in staat om een Svenska Institutet te onderhouden. Dat culturele minderwaardigheidsbesef schijnt zelfs tot de hoogste kringen te zijn doorgedrongen; voor ons Nederlandstaligen dus geen Vondel Vereniging, Achterberg Alliantie, Boon Bureau of - typische vertegenwoordiger van ons denken - Hermans Huis. De beeldvorming van de lage landen bij de zee laten we liever over aan de klompenverkopers en de windmolenmakers of als we het helemaal niet meer weten aan de Amerikaanse pretindustrie die - Freudiaans beeld - een jongetje een vinger in een dijk laat steken. Dat het tulpenimage een meer intellectuele belangstelling voor Nederland zeker niet stimuleert, is mij in Australië steeds duidelijker geworden. Dat er zich vele interessante ontwikkelingen in Nederland voordoen en dat er zeker intrigerende culturele verschillen tussen Nederland en Australië zijn, die zo'n intellectuelere benadering van het beeld van de Nederlandse samenleving rechtvaardigen, daarvan ben ik steeds meer overtuigd geraakt. Ik denk daarbij aan zeer uiteenlopende zaken als het kunstenaarsbeleid, de euthanasiediscussie, Nederlands theater en cabaret en het huidige Nederlandse specialisme in Renaissance- en Barokmuziek. Zo'n ondersteuning vanuit Nederland is in de Australische situatie van destemeer nut, aangezien men zo'n culturele belangstelling van de Nederlandse emigrant nu eenmaal niet kan en niet mag verwachten. Die emigranten waren en zijn een heel speciale, sociale groep. Maar hun kinderen zijn onmiddellijk hele ladders gestegen in het sociale trappenhuis. Daar zit hem nou de kneep.

In ieder artikel over de immigrant wordt het feit opnieuw gereleveerd: de Nederlandse immigrant heeft zich aangepast. Zo goed dat zijn (of haar) kinderen geen Nederlands meer spreken, en nauwelijks tot geen interesse hebben in hun afkomst. Dat kan ook haast niet anders, omdat er tussen hun ouders en hunzelf die enorme kloof gaapt.

Daar komt nog bij dat het idee van die aanpassing in sommige opzichten natuurlijk een mythe is die de Nederlander graag zelf in stand houdt. Het is waar, de immigranten hebben zich met hart en ziel in die angelsaksische maatschappij gegooid om iets te bereiken; de voertaal thuis - en op de Nederlandse club - is voornamelijk Engels; maar in velerlei opzich-

[p. 244]

ten zijn ze hartstikke Nederlands gebleven en naarmate ze ouder worden, worden ze het steeds meer.

Voor dat blijvende Nederlandse element in de Nederlandse emigrant is een krachtige culturele representatie van belang. Maar misschien nog meer voor hun kinderen en kleinkinderen om te laten zien dat er nog een andere Nederlandse identiteit is dan de Hollandse van hun ouders.

Daarom is er ook een Nederlandse Sectie aan de University of Melbourne - niet te verwarren trouwens met een universiteit in Melbourne, want daarvan zijn er drie -, en daarom moet die ook blijven bestaan in de huidige vorm.

Het Australische universiteitssysteem moet mijn Vlaamse lezers bekender in de oren klinken dan de Nederlandse. Na het middelbare school-examen, tot voor kort het Higher School Certificate - of H.S.C.-examen, dat uit vijf of meer vakken bestaat, kan men in de staat Victoria - Australië is een federale monarchie - naar vier universiteiten, waarvan er drie, zoals net gemeld, in Melbourne staan. Maar alleen de leerlingen met het beste H.S.C. gemiddelde worden op de University of Melbourne, de Harvard van Melbourne, toegelaten.

Daar beginnen ze in hun eerste jaar, althans in de Arts Faculty, met vier vakken, verminderen dit aantal in hun tweede tot drie en brengen het in hun derde jaar terug tot twee. Voor veel studenten is dit punt, waar voor mij, pre-mammoet leerling en student van het faseloos tijdperk, het echte studeren pas begon, het eind van hun universitaire carrière. Alleen de allerbesten, de Honours studenten, mogen er nog een vierde, een Honours-jaar bijnemen, waarin ze de twee vakken van het derde jaar verdiepen of zich concentreren op een van de twee.

Deze structuur heeft vanuit een Nederlands perspectief van voor de mammoet en de

Studenten Nederlands aan de University of Melbourne voeren actie om de Nederlandse Sectie te behouden.

tweefasenstructuur verscheidene nadelen die tenslotte allemaal neerkomen op dat ene, grote bezwaar: oppervlakkigheid. De nadelen doorlopen het hele scala van erg praktische tot zeer ideële.

Een praktisch probleem in het eerste jaar vormt het aantal contacturen dat - bij soms vijf uur per vak - al snel kan oplopen tot een twintig per week. Vakken zijn niet op elkaar afgestemd en ook roosters niet. Studenten die twee of drie talen studeren behoeven bijvoorbeeld niet verplicht linguïstiek te studeren. Het rooster van linguïstiek hoeft daarom niet noodzakelijk aangepast te zijn aan die van andere talen, maar, wat nog veel erger is, een klas kan

[p. 245]

een samenstel zijn van talenwonders zonder theoretische interesse, theoretische vaklui met een perfecte kennis van terminologie en enthousiaste amateurs die er nog wel even een vierde vak bij willen doen. Hetgeen met name voor de laatste groep soms wel eens een te grote opgaaf blijkt te zijn. Tenzij men het niveau van de cursus natuurlijk tot ver onder U.P., Universitair Peil, laat zakken.

Maar ook de talenwonders hebben het niet gemakkelijk. Want ook voor een wonder is het contrast ‘tien uur 's ochtends Japans, elf uur Nederlands’, nog afgezien van het vroege uur, soms net iets te veel. Klanken in je klas die misschien dan wel Germaans zijn maar in ieder geval toch geen Nederlands, worden door deze middelbare-schoolachtige intensiteit in de hand gewerkt.

Er was een tijd dat men in Nederland alleen maar talen mocht studeren met een klassieke vooropleiding. De zeven- of acht jaar Frans - bij een studie Frans bijvoorbeeld - op lagere en middelbare school werden voorondersteld.

In Australië kan het heel gemakkelijk gebeuren dat iemand een taal aan de universiteit gaat studeren zonder ooit eerder serieus een vreemde taal te hebben geleerd. Dan ontbreekt niet alleen de elementaire kennis en een basisidee van grammatica en grammaticale begrippen, maar ook de notie wat dat is: een vreemde taal leren.

De ontwikkelingen binnen de universiteit lijken ertoe te leiden dat er gevraagd wordt het niveau dan maar aan te passen. Niet genoeg studenten betekent immers automatisch inkrimping, ontslagen en minder geld. Wij houden talen-uitverkoop.

De grotere departementen werken inmiddels allemaal met twee - of zelfs drie - stromen: één voor studenten met H.S.C. in het betreffende vak, en één voor de studenten zonder.

Natuurlijk zijn er ook voordelen van het systeem te bedenken. Het keuzemoment, dat in het Nederlandse systeem op de middelbare school, geloof ik, zelfs nog meer naar voren is verplaatst, ligt in Australië, althans binnen een studie aan de Arts Faculty, heel laat. De geva-rieerdheid van de studie is natuurlijk veel groter. Dit gaat niet zozeer op voor vakken op zich, maar vooral voor wetenschappelijke benaderingswijzen, onderwijsaanpak en atmosfeer. Voor de werkelijk slimmen of initiatiefrijken ligt er natuurlijk ook de kans een volstrekt individueel pakket samen te stellen. Binnen zo'n systeem zou je ook verwachten dat kleinere vakken, zoals Nederlands meer kans krijgen. Een keus in het eerste jaar voor Nederlands is nog geen keus voor het leven, dus iets gemakkelijker gedaan.

Toch geloof ik dat in de praktijk de voordelen niet altijd tegen de nadelen opwegen. De meeste studenten zijn (nog) niet echt in staat een overdacht eigen pakket samen te stellen. Dit wordt mede in de hand gewerkt door de middelbare school-achtige atmosfeer en aanpak - zie ook de brede oriëntering en het meervakken systeem - die eigen initiatief niet echt stimuleren. Het accent in de eerste drie studiejaren ligt op het leren van feiten en het aanleren van vaardigheden, niet op het ontwikkelen van het eigen kritische denken. De wetenschappelijke instructie is dan ook geheel geconcentreerd op het vierde studiejaar, de M.A.-studie en de PhD.-fase.

In het conflict van de Nederlandse Sectie met de Arts Faculty spelen dit soort overwegingen zeker een rol. Mijn collega en ik probeerden althans enig wetenschappelijk niveau te handhaven, ook in de lagere jaren. Hoewel het natuurlijk niet met zoveel woorden werd toegegeven, werd ons ten sterkste aangeraden teneinde meer studenten te trekken, de cursus te populariseren of extra-colleges aan te bieden - bij voorkeur in het Engels, want dat talen leren duurt zo lang. De honours-cursus en het vierde studiejaar zijn voor Nederlands inmiddels opgeheven.

[p. 246]

Ik wil geen koopman in cultuur zijn, geen cultuuruitdrager of cultuuradept. Veel wat voor ‘cultuur’ doorgaat, is slechts de toeristische attractie voor de meer welgestelde, de hoger opgeleide. Toeristische belangstelling voor Van Gogh, Rembrandt en het Rijksmuseum te Amsterdam verschilt tenslotte in essentie niet van interesse in klompen, tulpen, molens en jongetjes die hun handen niet thuis kunnen houden en zich met buurmans dijk bemoeien.

Het buitenland heeft vaak meer belangstelling voor ons ‘grootse’ verleden dan wijzelf, hetgeen ikzelf net weer zo treffend bewijs. Toch geloof ik dat ook het huidige Nederland het buitenland veel te bieden heeft, al zijn dat geen aantrekkelijke tennisspelers of Formule 1 Grand Prix racers. Van de paalwoningen van Piet Blom tot de euthanasie-discussie, van de strippenkaart tot de legalisatie van marijuana, van Herman van Veen tot de drukte op een Zandvoorts strand tijdens een mooie zomerdag, het is apart misschien nog wel elders op de wereld terug te vinden, maar in die unieke combinatie vindt men het slechts in dat zompige, grijze moeras dat we Nederland noemen.

‘Cultuur’ is het misschien niet allemaal, maar dat er soms mensen zijn die geïnteresseerd zijn in dat zompige brouwsel, dat heb ik de afgelopen vier jaar in Melbourne wel ontdekt. Daarom moet de studie Nederlands aan buitenlandse universiteiten blijven bestaan.