Ons Erfdeel. Jaargang 28

Wereldpremière van W. Kersters' ‘Gansendonk’ een succes.

Zoals het jaren geleden traditie was in de KVO, zette de Opera voor Vlaanderen het seizoen 1984-1985 in met de uitvoering van een nieuw Vlaams werk. De wereldpremiere van Gansendonk, het opus 72 van Willem Kersters (^o1929), was meteen een schot in de roos. De soliede en dramatisch geladen partituur werd adekwaat in een sfeerscheppende enscenering en soms beklemmende regie voorgesteld. Terecht beleefde het werk een geestdriftig succes!

Het libretto is in grote lijnen gebaseerd op Baas Gansendonk, de bekende roman van Hendrik Conscience. Librettist Bob De

Willem Kersters, ‘Gansendonk’ in de Opera voor Vlaanderen.

Nijs en Willem Kersters zelf bewerkten het gegeven echter zo ingrijpend dat er een veel scherpere intrige getekend wordt dan in het eenvoudige boek van H. Conscience. Bovendien sneden zij de komische passages grotendeels weg en verlegden het dramatisch accent; naast de figuur van Gansendonk, die aan zijn grootheidswaanzin tenonder gaat, wordt nu zeker zo sterk de tragiek van zijn dochter Lisa in het licht geplaatst. Zij is het slacht-offer van de aanstellerige verwaandheid van haar vader; zij wordt door het noodlot achtervolgd en gegrepen; zij raakt bekneld in de wurggreep van de maatschappij. Ter wille van die wijzigingen en ingrepen veranderden de auteurs de oorspronkelijke titel in Gansendonk.

Dat Willem Kersters geladen dramatische muziek kan schrijven, heeft hij meer dan eens op overtuigende wijze bewezen. Ook in deze partituur komt die kwaliteit sterk aan de oppervlakte. Hoewel Gansendonk zijn eerste operapartituur is, toont W. Kersters zich daarin een vol-bloed operacomponist, je zou haast zeggen een doorgewinterd theaterman. Zijn schrijfwijze is eigentijds gekleurd, maar nergens experimenteel of avantgardistisch. Tekst en drama domineren en de muziek is intuïtief daarop afgestemd. Als een onstuitbare vloed volgt ze het gebeuren op de voet. Het orkest heeft een klassieke bezetting, waarbij de blazers per twee voorkomen, zodat er geen gevaar bestaat dat de zangstem onder het instrumentaal geweld bedolven wordt. Wanneer de zangsolisten aan het woord zijn, steunt het orkest die op de achtergrond. Echter niet als een holle begeleiding, want zonder de minste opdringerigheid blijft het ook daar schilderen of expressieve impulsen geven, zelfs meer dan men zou mogen verwachten. De zangstem zelf evolueert tussen een modern cantabile en een gevoelsgeladen reciet; op geen enkel ogenblik hoeft ze zich in halsbrekende bochten of vocale excessen te wringen. Willem Kersters respecteert de stem en heeft nergens haar zangerige mogelijkheden gefnuikt. Meer dan eens en op het juiste moment bloeit de zanglijn zelfs open in sobere lyriek of wordt ze - o.a. wanneer Lisa aan het woord is - gehuld in een wazige sfeer. Zo breken er in de drukkende conflictsituatie van het hele drama enkele poëtische opklaringen door, die in contrast met de expressionistische schildering van het geheel des te ontroerender overkomen. Het zijn aangrijpende oases van intimiteit. De symfonicus heeft zich daarnaast ten voile kunnen uitleven in de vijf orkestrale tussenspelen. Zij

[p. 126]

trekken de dramatische lijn door of leiden de sfeer van een nieuw tafereel in. Het is vooral in die fragmenten dat Kersters' kern-achtig en viriel idioom met zijn kortvezelige motieven en jachtige ritmen, obsederende ostinato's en hamerende accenten het sterkst tot uiting komt.

De componist karakteriseerde zijn werk als een komitragedie. De enkele komische scènes komen hoofdzakelijk in het eerste bedrijf voor. Vanaf het tweede bedrijf begint de spanning voorgoed te gloeien, en in het derde bedrijf ontvlamt de intrige in enkele ketsende kortsluitingen. Hoogtepunten uit het drama zijn het liefdesduet aan de piano en de wanhoopsscène van Karel in het tweede bedrijf, de ontreddering van Gansendonk, de waanzinexplosie van Lisa en het hele slot van het derde bedrijf.

Hoewel Ronny Lauwers met opzet het naakte realisme en de folkloristische anekdote weert en in de hele enscenering een sterk gedepouilleerde stijl nastreeft, zit zijn regie vol vondsten en dramatische stuwing. Een blinde grijze muur naast de scène symboliseert de scheiding tussen de wereld van de adel en die van het boerenvolk. Wanneer Lisa op het einde van het stuk in een ogenblik van hysterische zinsverbijstering door de hoge, smalle deur onverwacht naar de andere kant van de muur vlucht, loopt ze daar fataal in de armen van de dood. Ook zij, de pensionaatsjuffrouw met haar fijne manieren, hoort niet thuis in de wereld van de nobele heren. In Gansendonk komt geen koor voor, wel een zwijgende volksmassa, die in de ioop van het gebeuren als dreigend vloedwater steeds aanzwelt en uiteindelijk de hoofdpersonnages in een klemmende greep verstikt. Tussenin zorgt het boerenkwartet enkele malen voor een verademend en licht komisch moment.

Geen sinecure om de vijftien rollen op een behoorlijk niveau te bezetten; toch is de Opera voor Vlaanderen daar grotendeels in geslaagd. Niemand van de solisten viel uit de toon, al kwamen sommige wel geloofwaardiger of overtuigender over dan andere. Theo Van Gemert is een bariton met kwaliteit en allures, maar zette het hoofdpersonnage iets te stroef op de scène. Mireille Capelle gaf een ontroerende uitbeelding aan de figuur van Lisa; aan haar dictie en verstaanbaarheid kan ze nog flink wat schaven. De rol van de verliefde en ontgoochelde Karel kreeg van Frans Van Eetvelt een prima vertolking. Ook de overige personnages (I. Beernaert, K. Lampaert, J. Stroobants, M. Hendriks, J. Van Ree, K. Crucke, J. Caals, R. Beckers, F. De Swert, D. Van Croonenborgh, B. Van Averbeke, J. Baert, H. Bekaert) hebben het hunne bijgedragen om deze nieuwe Vlaamse opera onder de beste voorwaarden op te dienen.

Alle lof voor de dirigent Frits Celis, die niet alleen de voile instrumentale rijkdom uit Kersters' partituur opdiepte, maar bovendien koor, orkest en solisten met een oprechte bezieling leidde en het geheel de gewenste dramatische gloed gaf.

Het is jaren geleden dat een Vlaams componist met een nieuwe opera te voorschijn kwam. Gansendonk van Willem Kersters betekent in elk geval een valide en duurzame verrijking van de twintigste-eeuwse Vlaamse operaliteratuur. Het werk zelf en de voorstelling ervan in de Opera voor Vlaanderen kun je zonder schroom en overdrijving kwalificeren als een knap staaltje van eigentijds, aangrijpend muziektheater.

Hugo Heughebaert