Ons Erfdeel. Jaargang 26

Meestal in opdracht.

Herman Liebaers is in de bibliotheekwereld en ver daarbuiten een begrip. Tijdens de oorlog, na zijn studie Germaanse filologie te Gent, min of meer bij toeval in dienst gekomen van de Koninklijke Bibliotheek te Brussel, werd hij in 1956 hoofdconservator van deze instelling. Hij bleef dit tot 1974; van 1975 tot 1981 was hij grootmaarschalk van het Hof in Brussel (waarschijnlijk de eerste bibliothecaris, die naar een dergelijke functie overstapte); in 1981 werd hij Koninklijk Commissaris voor de herstructurering van de nationale wetenschappelijke instellingen.

Achter deze fraaie titel schuilt voornamelijk de wat trieste taak een aantal nationale wetenschappelijke instellingen - van Koninklijke Bibliotheek tot Meteorologisch Instituut - in een zich federaliserend België te behoeden voor wat men zou kunnen betitelen als ‘lovanisering’. ‘Lovanisering’, in haar ergste vorm een uiting van cultureel en wetenschappelijk barbarisme, heeft zich voor het eerst zeer hevig geopenbaard bij de splitsing van de universiteitsbibliotheek te Leuven toen voornamelijk door de rancuneuze verbetenheid van de Franstaligen, die ‘hun’ Leuven verloren hadden zien gaan, de boekencollecties volgens de even en oneven nummers van de signaturen werden opgedeeld tussen Leuven-Nederlands en Leuven-Frans. In een wat minder erge vorm kan ‘lovanisering’ betekenen, dat tot dusver bloeiende wetenschappelijke instellingen langzaamaan verpieteren, omdat de aandacht en de geldmiddelen vooral gaan naar de instellingen van respectievelijk de Nederlandse en de Franse gemeenschap. Ook de meest fervente federalist zal, indien hij niet verblind is, inzien, dat met de uitholling van bijv. een instelling als de Koninklijke Bibliotheek te Brussel niemand iets wint en iedereen schade lijdt.

Liebaers kende als hoofdconservator van de Koninklijke Bibliotheek en, van 1968 tot 1974, als voorzitter van de I.F.L.A. (International Federation of Library Associations) het hoogtepunt van zijn carrière. Daarover is naar mijn mening geen twijfel mogelijk. Als hoofdconservator voltooide hij de nieuwbouw van de K.B. en zorgde hij er, vrijwel halverwege de bouw, voor dat het ontworpen monument nog in de mate van het mogelijke aangepast werd aan de functionele vereisten voor een moderne bibliotheek. Als voorzitter van de I.F.L.A. bouwde hij deze internationale organisatie van beroepsbeoefenaren uit tot een werkelijk professionele vereniging met een vast, in Den Haag gevestigd, secretariaat. Als de briljante organisator, die met zijn terloopse wijze van benaderen van mensen en zaken op onnavolgbare manier allerlei lieden voor zijn karretjes wist te spannen, fundamentale problemen aanpakte en soms ook tot een oplossing bracht, zal Herman Liebaers de geschiedenis van het bibliotheekwezen ingaan. Hij is evenwel veel meer dan een organisator. Hij is in de eerste plaats een boekenman, met een grote voorliefde voor het bijzondere boek. Het spreekt vanzelf, dat zijn organisatorische gaven ook in de bibliofilie tot uiting kwamen. Tijdens zijn bewind over de K.B. heeft de bibliotheek zeer veel kostbare werken verworven en is een reeks fraaie publikaties door hem op touw gezet.

Het is over zijn leven als biblio-

[p. 794]

thecaris en boekenman, dat het hier besproken boek handelt. Het is de Nederlandse bewerking van een enkele jaren eerder verschenen Engelse publikatie, met een toegevoegd hoofdstuk onder de titel Epiloog: Moerdijkse overschrijdingen. Liebaers kent Nederland en de Moerdijk is voor hem, zoals hij het boek besluit, ‘meer een brug dan een grens geweest’.

Als mémoires is het boek een vrij los geheel. Het merendeel van de hoofdstukken was al eerder geschreven, elk afzonderlijk voor hetzij een lezing hetzij een bijdrage in een feestbundel. Het tekent overigens Liebaers, dat dergelijke verhandelingen tot mémoires konden worden samengevoegd. Zelf karakteriseert hij in de inleiding het boek als zijnde ‘geen autobiografie maar meer een middenweg tussen echte mémoires en een bundeling van professionele opstellen’.

Als schrijver is Liebaers in de eerste plaats een verteller van verhalen - als men zijn boek leest, hoort men hem praten -, veelal met een sterk anekdotische én meestal humoristische inslag. Het boek is dan ook buitengemeen amusant. De losse schrijfwijze, die gepaard gaat met een evenmin strakke compositie, levert telkens weer verrassende wendingen op. Zo worden we al op de tweede pagina, als de jeugdige Herman aan de hand van zijn vader naar school stapt en daarbij het klooster van de Scheutisten passeert, vergast op een uitweiding over deze orde en een herinnering van de oudere Liebaers aan een recent bezoek aan Peking. Heel beeldend is vaak zijn karakterisering van mensen. Over zijn voorganger als hoofdconservator:

‘Hij was zacht, lief, oud en een behoorlijk numismaat, Marcel Hoc was zijn naam en iedereen in de bibliotheek hield van hem zolang hij tussen zijn munten was blijven zitten. Maar zodra hij de hogere leiding toevertrouwd kreeg, verloor hij ieders sympathie. Hij was een echte voorafbeelding van het Peter-principle, dat evenwel nog niet uitgevonden was: hij had zijn peil van onbevoegdheid bereikt’. In deze passage zien wij overigens een andere eigenschap van Liebaers naar voren komen: hoe geestig hij het ook verwoordt, hij kan onbarmhartig oordelen over mensen, als zij onder de gewenste maat blijven, en over zaken, als die naar zijn oordeel teveel op bellen blazen berusten. Zijn optreden is dan een enkele maal niet al te diplomatiek.

Een ongewoon boek van een niet alledaagse persoonlijkheid. Daarom zullen ook zij, die niet zijn vakgenoten zijn, er veel plezier aan kunnen beleven.

A.W. Willemsen

Herman Liebaers, Meestal in opdracht. Brusselse kant-tekeningen van een bibliothecaris, Martinus Nijhoff, 's-Gravenhage, Antwerpen, 1982, 231 p.