Ons Erfdeel. Jaargang 26

De Franse Nederlanden: actualiteiten.

Algemene Informatie:

Wat iedereen al vermoed had, hebben de cijfers bevestigd: de stadsbewoner verlaat in steeds toenemende mate de stad ten voordele van het platteland. Een en ander staat te lezen in een voorlopige bespreking door het I.N.S.E.E. (Institut National de la Statistique et des Etudes Economiques) van de resultaten van de demografische telling van maart 1982. De telling had betrekking op de periode 1975-1982. (Le recensement 1982. Les premiers résultats. Bijvoegsel bij het tijdschrift Profils de l'économie Nord - Pas-de-Calais van juli 1982, p.a. 10-12, boulevard Vauban - 59800 Lille.)

Op enkele uitzonderingen na lijden alle grote steden aan ontvolking. Ook kleine steden en grote gemeenten (15.000 inwoners en meer) ontkomen niet aan deze tendens. De voornaamste oorzaken zijn de economische crisis, de te hoge prijzen voor bouwterreinen en het psychische klimaat, het verschijnsel stress... De interne migratie bewijst dat de Frans-Vlaming op zoek is naar een gunstiger arbeidsmilieu en een evenwichtiger leefmilieu. Stad en agglomeratie staan voor de enorme uitdaging hun kwalen zo vlug mogelijk te remediëren, willen ze voorkomen dat hun budgettering hopeloos in de knoei raakt.

Typerend voor het milieubewuster denken van de Frans-Vlaming is ook de brede regionale campagne ‘Nature, forêt, bois’ die op 13 november 1982 van start is gegaan en de bedoeling heeft de massa steeds meer voor de problematiek van het leefmilieu te interesseren. Het verloop van de campagne, voorgezeten door Noël Josèphe, president van de regionale raad en Bernard Couzier, commissaris voor de staat, is in vier thema's of in vier fasen uitgewerkt: het planten van bomen (herfst 1982); de economische rijkdom van het bos (winter 1982-1983); het leven van boom en bos (lente 1983); de boom in het landschap (zomer 1983). Het is niet te verwonderen dat de boom centraal staat, als je weet dat nauwelijks 7% van de oppervlakte van de regio natuurgebied of bos is (viermaal minder dan het nationaal gemiddelde). Talrijke geleide bezoeken, werkstages, tentoonstellingen, voordrachten en andere activiteiten vullen deze campagne aan.

Met de bestrijding van de waterverontreiniging is de regio dank zij de bijzondere inspanningen van de lokale instanties en van de industrie al een flink eind op de goede weg. Zo is althans gebleken uit een synthese van de gegevens van het Agence de l'eau die op 7 december 1982 aan de pers werd voorgesteld. De toestand van de waterwegen is in die mate verbeterd dat de weinige stroken die op de kaart de meest ernstige vervuiling aanduiden, onmiddellijk in het oog springen. Problemen zijn er nog met de Deûle in de buurt van Rijsel, de Scarpe in de buurt van Dowaai en het stuk kanaal tussen Sint-Omaars en Béthune.

Culturele informatie:

Sedert het begin van het schooljaar 1982-1983 kunnen - krachtens een ministerieel besluit van 15 juni 1982 - de regionale talen vanaf het kleuteronderwijs tot en met het universitair onderwijs in Frankrijk worden onder-

[p. 135]

wezen. Eindelijk erkent het Ministerie van Nationale Opvoeding de lokale partikularismen en integreert deze in haar opvoedkundig systeem. Een hele ommezwaai als je weet dat de Franse natie, sedert de Loi Guizot van 1833 die de verfransing van het onderwijs tot doel had en de wet van 15 maart 1850 die de streektalen nadrukkelijk verbood, aan de regionale talen slechts weinig toegevingen wou doen.

Nu al nagaan in welke mate op de nieuwe maatregel werd ingegaan, heeft niet zoveel zin vooral, omdat men er voor het schooljaar 1982-1983 te weinig was op voorbereid. Laten we daarom liever eens de inhoud van het ministerieel besluit bekijken.

Het programma maakt specifieke maatregelen mogelijk voor elk onderwijsniveau. In het kleuteronderwijs zal men daar waar er vraag naar is, de kinderen in de regionale taal opvangen en bepaalde taal-, spel- en educatieve bewustwordingsactiviteiten in de regionale taal voeren. Hiertoe zal de nodige opleiding van de onderwijskaders geleidelijk worden georganiseerd. Ook op de lagere school kunnen bepaalde educatieve bewustmakingsactiviteiten in de regionale taal geschieden. Bovendien komt er een specifiek taal- en cultuuronderricht van de betreffende regionale taal en cultuur van 1 tot 3 uur per week. De onderwijzers zullen aan de normaalschool voor dit soort onderwijs worden opgeleid. Aan het collège is er 1 uur facultatief voorzien van de zesde tot de derde klas en bovendien kan men in de vierde en in de derde klas de optie ‘regionale taal en cultuur’ invoeren. Voor deze optie zijn wekelijks 3 uur beschikbaar. In de vorm van verplichte of complementaire opties sluit het lycée bij de nieuwe bepalingen aan. De bepalingen met betrekking tot de facultatieve mondelinge proeven die totnogtoe voor het baccalaureaat golden, worden uitgebreid tot andere examens. Aan de universiteit worden departementen voor regionale taal en cultuur opgericht of verder ontwikkeld. De licence en de maîtrise nemen opties ‘regionale taal en cultuur’ in hun programma's op. De maatregelen zijn gedurende een periode van drie jaar gewoon experimenteel. Daarna worden ze op grond van de ervaringen aangepast.

Het Ministerie van Nationale Opvoeding heeft wel een goed oog voor de regionale talen, maar weigert deze te institutionaliseren. Concreet: een licence of maîtrise Baskisch, Bretoens, Nederlands komt er niet. Er worden geen maatregelen getroffen om te komen tot de opleiding van een nieuw exclusief in een regionale taal en cultuur gespecialiseerd lerarenkorps. Het soort privaatscholen die bij de Franse Basken en de Bretoenen bestaan en die onderwijzen in de regionale taal, houdt Nationale Opvoeding buiten haar institutionele en financiële bevoegdheid. Tot hier in grote trekken de bepalingen van het Ministerie van Onderwijs.

Frans-Vlaanderen kán van deze geboden kans gebruik maken. ‘Kán’, want er moet vraag zijn naar deze vorm van onderwijs en de aanvraag moet officieel gebeuren. Het Vlaams en ook het Picardisch komen er in Frans-Vlaanderen voor in aanmerking. Ter plaatse zal men moeten uitmaken hoe en in welke mate men een eventuele bewustmakingscampagne zal moeten voeren. Het onderwijs van het Vlaams heeft onmiskenbaar zijn lokale betekenis en kan bovendien de stap naar het Algemeen Nederlands voor sommigen wellicht een heel stuk gemakkelijker maken.

Vertegenwoordigers van de twintig lidstaten uit de Raad van Europa - waaronder België en Frankrijk - hielden begin 1978 te Bordeaux een conventie over de regionalisatiepolitiek. De conventie leidde tot de Verklaring van Bordeaux die de rechten van ‘mens en volk’ in zijn regio bekrachtigde.

Op grond van deze verklaring heeft kamerlid Willy Kuijpers er op 6 december 1982 bij de ministers Geens, voorzitter van de Vlaamse Regering en Poma, gemeenschapsminister van Cultuur op aangedrongen dat zij er de Franse overheid op zouden wijzen, dat deze de eigen culturele ontwikkeling van Frans-Vlaanderen zou stimuleren. Dit verzoek tot tussenkomst kapselt de zaak Ghislain Gouwy in, Boeschepenaar, mede-animator van ‘Radio Uylenspiegel’ en kaderlid van ‘Menschen lyk wyder’. Precies omwille van zijn regionale activiteiten zou Gouwy eerlang uit Frans-Vlaanderen ‘verbannen’ worden. Vandaar ook de vraag van kamerlid Kuijpers aan de twee ministers om bij de Franse overheid voor Gouwy een lans te breken opdat deze als Frans rijksambtenaar en als kunstenaar bij en voor het eigen volk zou kunnen blijven werken.

Publikaties:

Het novembernummer 1982 (nr. 12) van de Menschen lyk wyder-Mededelingen bericht vooraan over de recente activiteiten van de vereniging.

Tot de nieuwste verwezenlijkingen - in samenwerking met de andere Frans-Vlaamse verenigingen - behoren het Magasine Flamand dat eenmaal in de twee maanden op FR3 wordt uitgezonden en de intrede van het Vlaams aan de Normaalschool van Rijsel. Andere realisaties waarbij ‘Menschen lyk wyder’ als de voornaamste impulsgever naar voren trad, is de ‘Centre Culturel Flamand’ (officieel het Centre Culturel de Flandre!) te Hazebroek. Het Centre herbergt een bibliotheek, de archieven van het ‘Comité Flamand de France’, de magnetotheek van Radio Uylenspiegel en van de Chants de Flandre en ander informatief materiaal, alsook au-

[p. 136]

dio-visuele en andere technische hulpmiddelen. Directeur van het centrum is Martial Waeghemacker. De nieuwe instelling beschikt over een vrij belangrijk budget, bijeengebracht door het stadsbestuur, de regio en de betrokken ministeries. In de rest van het nummer geeft voorzitter Régis de Mol op een heel concrete en originele manier de doelstellingen van zijn vereniging nog eens aan.

Het Centre d'Etudes Néerlandaises stuurt ons zijn programmabrochure voor 1982-1983. Prof. Walter Thys en zijn medewerkers stellen ons hierin 16 studieconferenties voor waarin over de Nederlandse taal- en letterkunde, beschavings- en kunstgeschiedenis wordt gehandeld. Je kunt aan Rijsel III ook de muziek van een aantal Vlaamse componisten of vertolkers gaan beluisteren en Nederlandse speelfilms en documentaires zien. Het programma biedt ook de mogelijkheid een aantal toneelvoorstellingen in Kortrijk bij te wonen.

Dit jaar starten ook enkele studie- en onderzoekscommissies die het verband tussen het Nederlands en de Nederlandse cultuur in Nederland en Vlaams-België en de aanwezigheid van de Nederlandse taal en cultuur in het Noorden van Frankrijk willen bestuderen. De volgende werkgroepen beginnen hun werkzaamheden:

1.	De werkgroep die de Nederlandstalige archieven in het Noorden van Frankrijk onderzoekt;
2.	de werkgroep ter bevordering van de studie en het onderwijs van de Nederlandse taal in Frans-Vlaanderen;
3.	de commissie die het Nederlandstalig antroponymisch en toponymisch materiaal in Frans-Vlaanderen bestudeert;
4.	de commissie die de gemeenschappelijke middeleeuwse geschiedenis van Frans-Vlaanderen en Belgisch-Vlaanderen onderzoekt.

De brochure geeft ten slotte heel wat nuttige informatie met betrekking tot het onderwijs van het Nederlands in Frans-Vlaanderen.

De programmabrochure en verdere uitleg zijn te verkrijgen via het Centre d'Etudes Néerlandaises de l'Université de Lille III - Domaine Universitaire Littéraire et Juridique - B.P. 149, F-59653 Villeneuve d'Ascq.

Na Rita Wegges inventaris De Franse Nederlanden in het archief van de Raad van Vlaanderen van 1981 heeft de werkgroep Archiefstudie van de Franse Nederlanden van het Komitee voor Frans-Vlaanderen een tweede inventaris uitgegeven nl. Bronnen voor de geschiedenis van Belle in Belgische archiefdepots. De gegevens werden samengebracht door dr. Michiel Nuyttens.

De bronnen zijn gerangschikt naar stukken van algemene aard, stukken met personalia, stukken in verband met fiscaliteit en rekenplichtigheid, teksten die sociaal-economische aspecten bevatten, teksten in verband met rechtspraak, religie, onderwijs, militaire geschiedenis.

Bronnen voor de geschiedenis van Belle in Belgische Archiefdepots is niet in de handel. Wel kun je je ervoor richten tot de Werkgroep Geschiedenis van het Komitee voor Frans-Vlaanderen, p.a. Raymond Watthy, Woumenweg 247, B-8178 Woumen-Diksmuide.

Het tweemaandelijks tijdschrift voor kunst en letteren Vlaanderen wijdt zijn 190ste nummer (jaargang 31 - september-oktober 1982) aan Frans-Vlaanderen. Heel wat teksten hierin handelen over de Nederlandse taal- en letterkunde, omdat zoals de samensteller Luc Verbeke het in het voorwoord ongeveer verwoordt, taal als uitdrukkingsmiddel van eigen denken en voelen het belangrijkste en het meest bindende element, de ‘ziel’ van een volk is. Verder eisen ook het regionalisme, de middeleeuwse religiositeit, de architectuur en het leefmilieu hun plaats op.

De culturele betekenis van de Franse Nederlanden van André Demedts leidt dit Frans-Vlaanderen nummer in. Het is de aanloop naar alle andere artikelen. Wie anders ook dan André Demedts die samen met Luc Verbeke aan de grondslag van de huidige Vlaamse Beweging voor Frans-Vlaanderen ligt, die samen met Luc Verbeke direct na Wereldoorlog II belangeloos ging ijveren voor het behoud van het Nederlands in Frans-Vlaanderen en de Frans-Vlaamse Beweging weer op weg hielp, mag op de eerste plaats de toekomstverwachting op nog nauwere betrekkingen met Frans-Vlaanderen uitspreken? ‘Nu de Europese eenmaking langzaam sterker wordt, hoeft minder gevreesd dat de oriëntering naar het Noorden door een politiek van nationalistisch wantrouwen gestuit zou worden. Frankrijk zal erbij winnen als de minderheden binnen zijn grenzen, over die grenzen heen, aansluiting zoeken bij het erfgoed van hun eigen cultuur en terzelfder tijd als bemiddelaars tot meer belangstelling voor Frankrijk optreden’. En Demedts besluit zijn artikel als volgt: ‘Om tot een vruchtbare samenwerking te komen zal meer en meer blijken dat over de grenzen heen officiële lichamen noodzakelijk zijn om op het regionale vlak een economische politiek te organiseren, die in de toekomst meer welvaart en betere sociale verhoudingen kan en moet opleveren. Daar ligt het enige middel om pragmatisch en op grondslag van de geografische gegevenheid een dreigende verarming en daarmee gepaard gaande wanhoopsmentaliteit af te wenden. Ook om terzelfder tijd verder te gaan met een wederzijdse culturele beïnvloeding, die de verspreide Nederlanden dichter bij elkaar moet brengen’.

De brok taal en literauur zet in

[p. 137]

met het artikel van Cyriel Moeyaert over de Nederlandse taal in Frans-Vlaanderen in het verleden en nu. Wat mij hierin opvalt - en waar we anders misschien gemakkelijk naast kijken - is dat er, naast de alom bekende factoren die voor onze taal in de Franse Westhoek goede hoop wettigen, buiten de huidige taalgrens eveneens ‘vitale vernieuwingskernen’ blijken te groeien, met name in Duinkerke en Rijsel. Cyriel Moeyaert heeft het voor de rest uitgebreid over de kenmerken van het Zuidvlaams. Met veel objectiviteit vorst Willy Van Hoecke naar de vroegste uitingen van Nederlandstalig literair leven in de Franse Nederlanden. Een ander boeiend artikel is Over Colyn van Ryssele, de mysterieuze van Rik Jacobs. De auteur doet enerzijds een waardevolle poging om een deel van het mysterie te ontraadselen, anderzijds illustreert hij de literatuur-historische betekenis van ‘de meest boeiende en volwaardige drama-dichter van de 15de eeuw’. Daarna volgt een andere bijdrage van André Demedts namelijk Rond Michiel de Swaen. Demedts bewijst dat de Swaen in de Nederlandse literatuur van Frans-Vlaanderen niet een eenzame figuur is, maar dat er voor en na hem een interessante literatuur in de volkstaal is geweest. Fernand Van den Hende inventariseert de rederijkersgenootschappen in Frans-Vlaanderen tijdens de tweede helft van de achttiende eeuw. Het hoofdstuk Nederlandse literatuur eindigt met Cyriel Moeyaerts artikel over de Frans-Vlaamse literatuur sedert 1850. De Franse literatuur in Frans-Vlaanderen krijgt ook haar plaats met een artikel van Vic Nachtergaele.

H. Platelle heeft voor dit nummer een omvangrijk artikel geschreven over de culturele uitstraling van de abdijen in de Franse Nederlanden tijdens de middeleeuwen en Philippe Despriet heeft het over architecturale aspecten. Gwij Mandelinck neemt ons mee op een eerder poëtisch gekleurde verkenning van het Frans-Vlaamse landschap. Het is Michiel Nuyttens die het nummer besluit met een artikel over de regionalist Camil-Looten.

De samensteller van dit Frans-Vlaanderennummer Luc Verbeke is er beslist in geslaagd om een boeiend en veelsoortig beeld te brengen van de Franse Nederlanden.

Heel onlangs werd de ‘Association pour la Promotion du Nord-Pas-de-Calais’ gesticht. Haar politiek van promotie richt zich heel specifiek op toekomstige kaderleden die heel binnenkort afstuderen of net zijn afgestudeerd en op kaderleden uit andere regio's die eraan denken in het Noorden-Nauw-van-Kales te komen werken.

Le Nord Plein Cadre. Petit guide des cadres pour connaître le Nord-Pas-de-Calais, verschenen in oktober 1982, is de eerste realisatie van de nieuwe vereniging. Deze gids werd samengesteld door de leerlingen en de verantwoordelijken van een aantal regionale hogere onderwijsinstellingen en met de medewerking van de kaders van een aantal regionale ondernemingen en enkele regionale organismen, zoals de kamers van koophandel.

Op de eerste plaats wijst de gids op de differentiatie binnen de arbeidsmarkt, de arbeidslust van de Frans-Vlaming, het gunstige klimaat voor nieuwe ondernemers, de ruime kansen die de informatica de regio biedt, de interessante ligging van de regio, de dichte infrastructuur. Van de arbeidsmarkt schakelen de samenstellers over naar het leefmilieu. De regio voert een gezonde huisvestingspolitiek, biedt een waaier aan ontspanningsmogelijkheden aan en haar onderwijsnet, één van de dichtste van Frankrijk, garandeert kwaliteit. Heel interessant is de bijgevoegde gids met alle mogelijke nuttige adressen op vlak van communicatie, huisvesting, sport en toerisme, cultuur, onderwijs en opvoeding.

Wie zich voor deze brochure interesseert, kan zich richten tot l'Association pour la Promotion du Nord-Pas-de-Calais ESCAE, Avenue Gaston Berger, F-59045 Lille.

In de collectie Mémoire Collective van Westhoek-Editions is van de betreurde Vlaamse ‘vrijbuiter’ Nicolas Bourgeois La vie légendaire et véridique de Tisje-Tasje - die andere Vlaamse ‘vrijbuiter’ - verschenen. Legende en realiteit vormen de ingrediënten van het boek. Tisje-Tasje symboliseert de Frans-Vlaamse Tijl Uilenspiegel, maar is ook een stuk realiteit. Tisje-Tasje verwijst immers naar Jan-Baptist van Grevelinghe (1765-1842) de volkszanger, -dichter en verteller die de marktpleinen van de Franse Westhoek aandeed. Voor de Frans-Vlaming is de geestesgesteldheid van het Vlaamse volk én via de verhalen, anekdoten en liedjes én via de eigen persoon van Van Grevelinghe vereeuwigd.

Nicolas Bourgeois, La vie légendaire et véridique de Tisje-Tasje, Les Editions des Beffrois, Westhoek-Editions, Dunkerque, 1982, 96 blz.

Ik eindig deze kroniek met de curieuze publikatie Un problème qui n'en est pas un: l'affrontement bilinguiste van dr. Anna Mascarello-Georges, verbonden aan de universiteit van Batna in Algerije. Tussen de Arabischen de Franssprekenden in Algerije blijkt een onverkwikkelijke controverse te bestaan in verband met tweetaligheid. Op grond van de taaltoestanden die dr. Mascarello-Georges zelf in een twintigtal landen heeft aangetroffen, probeert zij de twistende partijen ervan te overtuigen dat het zinloos is de tweetaligheid ter discussie te stellen. Niet

[p. 138]

alleen omdat we met de auteur een fantastische taalkundige verkenningsexpeditie rond de wereld beginnen, maar ook omdat de auteur de Franse situatie uit de doeken doet met hierbij een bijzondere aandacht voor de Nederlandse taal in Frans-Vlaanderen, vind ik het de moeite om deze publikatie in de vorm van een cursus en die voor de studenten van Mascarello-Georges én voor een ruimer publiek bedoeld is, hier te vermelden.

Anna Mascarello-Georges, Un problème qui n'en est pas un: l'affrontement bilinguiste, Université de Batna, Institut des Langues Vivantes et Etrangères - Département de Français, Batna, 1982, 76 blz.

Luc Verhaeghe.