Volken en talen in beweging.
De uitgave van studies over het vraagstuk van de nationaliteiten is zonder twijfel in een stroomversnelling terechtgekomen. Deze constatatie brengt ons echter impliciet tot het besef dat wij op dit domein werkelijk ondergeïnformeerd zijn. Op het ogenblik dat het concept van de staatssoevereiniteit ter discussie wordt gesteld blijkt een boek als Volken en talen in beweging. Recht en onrecht aan de volken van Europa van Jacqueline Cocquereaux baanbrekend werk te zijn. Een Nederlandstalig geactualiseerd naslagwerk dat de situatie van alle minoriteiten in Europa voorstelt, bestond zover ik weet nog niet.
De inleiding op het werk is van Guy Héraud, hoogleraar aan de Universiteit van Pau, de man die de wetenschap van de etnopolitiek gestalte gaf. Ten behoeve van de nationale minderheden pleit hij voor het institueren in logische en chronologische orde van het recht op zelfbevestiging, op zelfbeschikking, op zelforganisatie en op zelfbestuur.
De tekst van Jacqueline Cocquereaux bestaat uit 3 delen: Deel I: Europa: zijn staten, volken en talen; Deel II: De westerse staten; Deel III: De communistische landen.
In het eerste deel licht de auteur het onderwerp algemeen toe, vooral in het perspectief van de Europese integratie. Ze eindigt dit deel met een nomenclatuur van de talen in Europa en een taalrechterlijke indeling van de Europese talen.
Daarna wordt elke staat afzonderlijk behandeld. Omdat taalverschillen vaak het voor de hand liggende uitzicht vormen van etnische differentiatie, beschrijft Jacqueline Cocquereaux de situatie binnen de verschillende Europese staten vanuit het perspectief van de taalkwesties. Meestal secundair laat ze de politieke en de sociaal-economische dimensie hierop aansluiten. In het tweede deel rangschikt ze de westerse staten in 1. de West-europese landen, 2. de Duitse en Scandinavische landen en 3. de Middellandse-Zeestaten. De auteur gaat (te) summier in op de situatie in België. Er is een discrepantie tussen de diepzinnige overwegingen gewijd aan de Belgische situatie waartoe ze komt vanuit haar analyse van de toestand in andere staten enerzijds, en de oppervlakkigheid waarmee België apart benaderd wordt van pagina 226 tot 233 anderzijds. Het komt eigenaardig over dat in dit boek over Europa ook Canada zijn plaats heeft. De motivering van de auteur dat de problemen in Canada een opvallende gelijkenis vertonen met die in België doet precies in het licht van wat ik hierboven aangestipt heb inzake haar aandacht voor België niets ter zake. Jacqueline Cocquereaux blijkt in de Canadese toestanden zo onderlegd te zijn dat een aparte uitvoerige studie haar geen problemen zou geven. Hier hoefde ze er echter niet op in te gaan.
Het derde deel richt de kijker op de communistische staten, de term ‘communistisch’ gebruikt als tegenwicht voor de term ‘westers’ in het tweede deel. In de mate van het mogelijke wordt de lezer ook over de etnische gemeenschappen aldaar geinformeerd. Dat dit niet altijd zo makkelijk was, moge blijken uit specifieke gevallen als Bulgarije en Albanië.
Het werk wordt besloten met een samenvatting, in feite een opsomming voor de vuist waarin een aantal algemene constataties voorkomen. Ten onrechte wordt alles op gelijk niveau gesteld. De auteur had beslist een aantal feiten primair mogen stellen en ze wat meer volksnationale diepgang mogen geven
Ik dien nog even te vermelden dat Jacqueline Cocquereaux telkens in enkele regels de belangrijkste van de door haar gebruikte bronnen typeert.
Volken en talen in beweging durf ik iedereen aan te raden die een situatiebeeld van de minderheden in Europa wil hebben. De lezer krijgt een kijk op de numerieke verhoudingen, de grondwettelijke en wettelijke beschikkingen, de linguïstische en culturele toestanden, benaderd tegen hun politieke en sociaal-economische achtergrond binnen de diverse Europese staten. De essentie van het boek is - zoals Guy Héraud in de inleiding ook al aanstipte - inderdaad te wijzen op de betekenis van élk volk in ons werelddeel en op de onomkeerbare noodzaak van de eenmaking van Europa. In hoeverre zitten we al in de goeie richting?
Luc Verhaeghe.
Jacqueline Cocquereaux, Volken en talen in beweging. Recht en onrecht aan de volken van Europa, Davidsfonds, Leuven, 1981, 280 blz.
Auteursrechtelijk beschermd