Ons Erfdeel. Jaargang 24

De Franse Nederlanden: Actualiteiten.

Culturele informatie:

In januari van 1955 trok het Westouterse toneelgezelschap ‘De Verbroedering’ o.l.v. Emiel Hardeman naar Sint-Jans-Cappel in de Frans-Vlaamse Westhoek. Op het programma stond een bewerking in de streektaal van Felix Timmermans' En waar de sterre bleef stillestaan. Ze was van de hand van Joris Declercq. Deze was ten andere ook de impulsgever van wat op het eerste gezicht een sprong in het

[p. 140]

onbekende leek te zijn. En toch, op een ogenblik dat de Vlaamse Beweging in Frans-Vlaanderen nog aan een moeizame heropstanding toe was, kwam een halfvergeten deel van ons volk plots tot het besef van wat het al te lang had moeten missen. Het ‘Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen’ was geboren. De opvoeringen in het plaatselijke dialect maakten niet alleen wakker, ze stimuleerden ook de interesse voor de Nederlandse taal en cultuur, leidden tot nieuwe vriendschapsbanden over de grens heen en zetten op hun beurt de Vlaamse Beweging in Frans-Vlaanderen kracht bij. Het Volkstoneel droeg ertoe bij dat het grote publiek geleidelijk aan Vlaamse uitingen niet langer met schuldgevoel als anti-Frans ging beschouwen, maar als manifestaties van eigenheid.

Ruim 500 maal is regisseur Flor Barbry met zijn gezelschap in Frans-Vlaanderen opgetreden. Het Volkstoneel is in de Frans-Vlaamse Westhoek een begrip geworden. Nu de Vlaamse Beweging er vastere vormen gekregen heeft, zijn de verwachtingen die men in het Volkstoneel stelt zeker niet afgenomen. Integendeel, de toneelopvoeringen in Frans-Vlaanderen moeten de jeugd de smaak geven om de Nederlandse taal aan te leren en de eigen cultuur opnieuw te ontdekken en te waarderen.

Als blijk van erkentelijkheid voor 25 jaar inzet voor de Nederlandse cultuur in Frans-Vlaanderen werd aan de leiding en de acteurs van het ‘Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen’ op 14 december 1980 in Kortrijk de André Demedtsprijs 1980 uitgereikt. Bij deze gelegenheid hield de Frans-Vlaming Jacques Fermaut een interessante toespraak over de toneelbeweging in Frans-Vlaanderen. Over de betekenis van het Volkstoneel vernamen we het een en ander van Georges Decalf uit Ekelsbeke.

Publikaties:

25 jaar lang reeds is Albert Delahaye in oppositie tegen de gangbare thesen van de historici omtrent de vroegste geschiedenis van Nederland. De historici zouden met de regels van de historische methodiek geknoeid hebben en op basis van een aantal apriorismen tot een historisch verkeerd beeld van Nederland zijn gekomen. Meer nog, wat traditioneel in het Nederland van voor de 10e eeuw gesitueerd wordt, moet volgens Delahaye naar Frans-Vlaanderen getransponeerd worden.

Delahaye achtte het ogenblik gekomen om al zijn geponeerde stellingen en interpretaties samen te brengen en dit had de turf Holle boomstammen. De historische mythen van Nederland, ontleend aan Frans-Vlaanderen als resultaat. Wat ervan te denken dat de residentie Noviomagus van Karel de Grote in Noyon lag, dat Sint-Willibrord in Frans-Vlaanderen resideerde, dat ook het Eiland der Bataven in Noord-Frankrijk lag, dat Dorestadum Audruicq is, dat de berichten over de Noormannen in Nederland eigenlijk in Frans-Vlaanderen thuishoren...? Mocht Delahaye gelijk hebben dan zouden wij inderdaad eeuwenlang op een grove manier om de tuin zijn geleid. Als de auteur op het eerste gezicht bijwijlen enkele plausibele argumentaties houdt, dan worden die al vlug heel wat minder aannemelijk in het licht van talrijke sterke staaltjes toponymische goochelarij. Objectiviteit veronderstelt ook sereniteit. Delahaye werpt zich al te zeer op als criticus van de historische literatuur en van zijn directe opponenten om de lezer te imponeren.

Het boek verschijnt binnenkort in het Frans. We zien uit naar de reacties van de Franse historici.

Albert Delahaye, Holle boomstammen. De historische mythen van Nederland, ontleend aan Frans-Vlaanderen, uitgave in eigen beheer, Tournehem/Zundert, 1980, 464 blz.

Nauwelijks een eeuw geleden probeerden de Franse historici de Frans-Vlamingen er nog van te overtuigen dat hun voorouders tijdens de annexionistische periode onder Lodewijk XIV niets liever wensten dan Franse staatsburgers te worden. Zelfs nu nog zouden allerlei initiatieven die de laatste jaren werden genomen om de inlijving bij Frankrijk te herdenken, de indruk kunnen wekken dat men in die waanvoorstelling verstard is.

Met zijn Quand le Nord devenait français (1635-1713), verschenen in de ‘Quand...’-collectie van de uitgeverij Fayard, brengt historicus Jean-Michel Lambin het tijdsgebeuren tussen 1635 en 1713 echter tot zijn ware dimensie terug en demystificeert die pseudo-voorliefde voor Frankrijk. Twee vragen dienen hem hierbij als uitgangspunt:

1.	waarom zijn wij bewoners van het Noorden Frans geworden, terwijl op een afstand van enkele kilometers onze buren die dezelfde taal spreken dat niet geworden zijn;
2.	in welke omstandigheden heeft de overgang naar de Franse dominatie zich voltrokken?

Op een dociele en tevens bevattelijke wijze loodst de auteur de lezer door het krijgsgewoel van driekwarteeuw en staaft op grond van economische, sociale, politieke, religieuze of culturele gegevens het klimaat van vijandigheid waarin de machtsovername door Frankrijk ervaren wordt. Zowel voor de Vlamingen als voor de Henegouwers is Spanje synoniem met vrijheid, Frankrijk met slavernij. De Franse koning Lodewijk XIV maakt zich gehaat door zware belastingen, door zijn opdrachten aan niets ontziende intendanten, wordt beschouwd als de oorzaak van alle economische ellende, heult met de vijanden van het katholicisme, blijft zich manifesteren als agressor. Kortom, hij is de incarnatie van alle kwaad en als dusdanig de antipode van de Spaanse vorst. Men voelt reeds aan den lijve hoe de

[p. 141]

Franse staat haar centraliserende invloed over de veroverde provincies uitbreidt en het regionalisme gaat weren. Op het niveau van de taal is de verfransing zowel linguïstisch als sociaal. Zo voert de koning tegen de Nederlandse taal een assimilatiepolitiek die zich op dat ogenblik tot de elite richt. Volgens Lambin zal het nog tot de 19e eeuw duren alvorens de oppositie tegen Frankrijk verdwenen is.

Met het welbehagen van de regionalist constateert de auteur in de slotpassage dat de culturele en linguïstische particularismen in het Noorden aan een herleving toe zijn. Met zijn studie breekt hij impliciet voor datzelfde regionalisme een lans.

De grote verdienste van Quand le Nord devenait français (1635-1713) zit dan ook in het concept van waaruit het is geschreven. Historici zullen er geen nieuwe thesen in aantreffen. Lambin is via de gevestigde waarden tot de bronnen teruggekeerd met de bedoeling ten behoeve van het grote Frans-Vlaamse publiek eens alles bijeen te brengen en het verkeerde beeld dat sommigen nog hebben recht te zetten. Ook stilistisch schrijft hij naar dat grote lezerspubliek toe: het werk is immers uiterst gemakkelijk toegankelijk. Het heeft zelfs iets weg van een roman. Dat Lambin bepaalde historici ongenuanceerd overneemt, zullen sommigen ongetwijfeld als een beperktheid aanvoeren. Dat geldt ook voor enkele oppervlakkigheden, zelfs onjuistheden, of enkele stukken die ver van het eigenlijke onderwerp afzitten. Het gaat echter niet op deze elementen eenzijdig tegen Lambin en zijn boek uit te spelen.

Jean-Michel Lambin, Quand le Nord devenait français (1635-1713), Ed. Fayard, Paris, 1980, 339 blz.

Onlangs is ook de monografie La mer et les hommes. Pêcheurs et matelots dunkerquois de Louis XIV à la Révolution van Alain Cabantous verschenen. Ze gaat terug op een proefschrift van dezelfde auteur nl. Les gens de mer de Dunkerque à l'époque moderne: étude sociale. In dit stuk Duinkerkse maritieme geschiedenis valt het op hoe de auteur er als statisticus in slaagt zijn rigoureus cijfermateriaal te laten interfereren met een ruime belangstelling voor het meer irrationele, meer bepaald de angstneurose rond leven of dood die het werk heel sterk karakteriseert.

Alain Cabantous, La mer et les hommes. Pêcheurs et matelots dunkerquois de Louis XIV à la Révolution, Westhoek-Editions, Dunkerque, 1980, 351 blz.

‘Depuis des années des hommes et des femmes de bonne volonté se battent pour que les habitants de la Flandre française prennent conscience de leur identité culturelle spécifique, et l'ampleur et de la qualité de notre patrimoine commun. Ils affirment avoir droit à la différence sans pour autant renier leur appartenance à l'Entité France. Ils veulent faciliter cette reconquête de la mémoire collective flamande.’ Enkele veelzeggende zinnen van burgemeester Jean Delobel van Belle die Eric Vanneufville en zijn nieuwste publikatie Apprenons notre histoire de Flandre inleiden.

Dit merkwaardige, op het eerste gezicht erg bescheiden boekje, is bedoeld voor de Frans-Vlaamse schoolgaande jeugd. Dit laatste is de verklaring voor een uiterlijke vormgeving die opvalt door dertien korte hoofdstukjes, door samenvattingen en vragen of oefeningen aan het einde van elk hoofdstukje, door een groot, makkelijk leesbaar lettertype. Ook enkele selectieve illustraties en kaartjes wekken een aangename indruk. De eigenlijke inhoud wordt aangevuld met 40 bladzijden documenten en teksten achter in het boek. Het eigenlijke corpus is een substantiële synthese van de geschiedenis van Frans-Vlaanderen gezien vanuit het Noorden, niet vanuit Parijs. Vanneufville maakt tabula rasa met vroegere etatistische historische benaderingen en heeft slechts oog voor de historische pluraliteit van de Franse Nederlanden.

In het werk zitten enkele cultuurhistorische foute gegevens. Hadewych bijvoorbeeld is niet een mysticus, wel een mystica. Ze hoort thuis in de 13e eeuw. Karel V mocht best gelicht worden uit het hoofdstuk gewijd aan de Bourgondische hertogen. Van een regionalist in hart en nieren had ik ook niet verwacht dat hij zijn evaluerend commentaar op de Frans-Vlaamse Beweging zou afbreken vóór de periode waar precies iets meer over te zeggen was.

De eigen geschiedenis begint de Frans-Vlamingen steeds meer te boeien. Apprenons notre histoire de Flandre blijkt makkelijk zijn weg te vinden naar het Frans-Vlaamse publiek, dat zich zeker niet beperkt tot de schoolgaanden.

Eric Vanneufville, Apprenons notre histoire de Flandre, Lille, 1980, 128 blz., 35 FF.

Tegen het einde van 1980 zijn ook een tweetal fotoboeken over het Noorden verschenen. Eén ervan heet Lumières du Nord van René Marécaux en Michel Marcq. Fotograaf Marécaux heeft ervoor gezorgd de clichés waarmee het Noorden geassocieerd wordt te vermijden om tot een osmose te komen met een natuur die hier suggestief poëtisch is. De teksten van Michel Marcq ademen eenzelfde zachte poëzie.

René Marécaux en Michel Marcq, Lumières du Nord, gedrukt in Zwitserland, 1980, 125 blz.
André Stil en José Dupont, Paysages et gens du Nord, Ed. Chêne, 1980.

Deze reeks publikaties besluit ik met Le Nord d'hier et de demain van Pierre Pierrard. Met ‘le Nord’ bedoelt de auteur het Noorden van Frankrijk sensu latiore; het omvat de departementen Nord, Pas-de-Calais, Somme. Pierrard heeft gewerkt op die

[p. 142]

domeinen waar het Noorden een specifiek imago gekregen heeft. Ik som even de titels van de 11 hoofdstukken op: Une terre qui attire les hommes, Le pays des beffrois, L'odeur du tissu, Une culture originale, Le royaume de la bière et de la fête, Un pays chrétien, Un pays franco-belge, Terres de batailles et de résistance, Un pays d'eau, Le pays noir, La patrie de l'Internationale. In Une terre qui attire les hommes verwerpt de auteur vrij overtuigend de morbide reputatie van het gebied. Ook de cultuur krijgt een goede benadering. ‘La douce langue flamande’ wordt echter in de spelling van bepaalde eigennamen al al eens geweld aangedaan; enkele toestanden ondergaan hetzelfde lot omdat ze onvoldoende genuanceerd worden; een foute interpretatie van het begrip ‘diets’ leidt tot anomalieën. Net zoals Terres de batailles et de résistance zijn de hoofdstukken Un pays chrétien en La patrie de l'Internationale hoogtepunten. Le Nord d'hier et de demain is een typische geschenkuitgave: luxueus, rijk geïllustreerd en iconografisch uiterst verzorgd.

Pierre Pierrard, Le Nord d'hier et de demain. Flandre, Artois, Hainaut, Picardie, Ed. Jean-Pierre Delarge, Paris, 1980, 224 blz., 180 FF.

Luc Verhaeghe.