Ons Erfdeel. Jaargang 23

[p. 773]

Nederlandse taal- en cultuurpolitiek

[p. 774]

Nederlandse taal en cultuur in het buitenland

Het buitenland en wij.

Eigenlijk verandert er vrijwel niets: het internationale brede publiek praat lustig en argeloos verder over Hollands en Vlaams, en aan de andere kant zijn enkele ingewijden, die beter weten, nog altijd even naarstig uit de nog altijd zo goed als onbekende Nederlandse letteren in verschillende talen aan het vertalen...

Herman Deceuninck uit Halle stuurde weer een paar voorbeelden in van verkeerde naamgeving voor onze taal. Zo in Europäische Hochsprache oder Sprachimperialismus? (Bleicher, Aktuelles Taschenbuch), waarin Richard Schulz de verdediging van het Duits en het Italiaans, en zijdelings ook van de andere, ‘kleinere’ EEG-talen opneemt, tegen het Engels en vooral tegen het Frans. Deceuninck heeft de auteur attent gemaakt op zijn ‘flämisch’ voor het Nederlands in België, en Schulz beloofde daarop dat hij in een eventuele volgende uitgave de fout zou herstellen. Ook een zekere Franz Josef Zapp, in zijn bijdrage La Politique des Langues Etrangères en Europe voor het Fonds Européen de Coopération, heeft het fris en vrolijk weer eens over ‘le Belge de langue flamande’...

De mensen die beter weten, de vertalers, zwoegen voort. Soms krijgen ze voor hun onverdroten (en zelden voor het volle pond gewaardeerde) arbeid de eer van het podium, zoals de Sloveen Janko Moder, die op 26 februari 1980 in Den Haag de Martinus Nijhoffprijs ontving voor de vertaling in zijn moedertaal van Nederlands letterkundig werk. De 65-jarige Moder is een onvermoeibaar verkenner van grote en ‘kleine’ literaturen, die meer dan 600 vertalingen op zijn naam heeft gebracht. De jury van de Nijhoffprijs heeft Moder met name bekroond voor zijn zeer representatieve keuze en vertaling van na-oorlogse Noorden Zuidnederlandse verhalen, van vijftien verschillende auteurs. Andere vertalers werken meer voor de diaspora en blijven daardoor meer in de schaduw. Een dergelijk boekje is Flemish Folktales, collected, transcribed and retold by August Maekelberghe, uitgegeven in 1977 te Detroit, U.S.A. Het is ontstaan in een streek waar duizenden Vlaamse inwijkelingen een nieuw bestaan hebben opgebouwd en is kennelijk in de eerste plaats voor hen bestemd.

Een ander werkje, voor een geheel ander, en toch enigszins vergelijkbaar publiek, is de Litauwse vertaling van de dichtbundel Adagio van Felix Timmermans. Het boekje is gedrukt in Londen, maar voor rekening van een emigrantenbond in Chicago. Het is natuurlijk de steeds bedrijvige, thans Antwerpse Zenta Tenison die achter dit initiatief schuilt. Zij herdichtte de poëzie van Timmermans, stond in voor het omslagontwerp en stelt de auteur kort voor. Over de vertaling zelf kan ik uiteraard geen zinnig woord neerschrijven, maar ik gun het fraaie boekje van harte een ruime verspreiding in de Litauwse diaspora. In het eigenlijke moederland zal dat wel niet mogelijk zijn, neem ik aan.

Even bedrijvig blijft een andere Antwerpenaar voortwerken, voor een ander taalgebied: Bob de Nijs, die in 1980 weer drie ‘gouden bruggen’ van en naar Catalonië bouwde. Hij hoort in verband met dat taalgebied niet graag van een ‘minderheidscultuur’ spreken en wijst er terecht op dat er 7 miljoen Catalaanssprekenden zijn, tegenover bijvoorbeeld 5 miljoen Denen en eveneens 7 miljoen Zweden. Het feit dat hun cultuur niet samenvalt met een staatkundige omschrijving brengt het brede publiek er al te gemakkelijk toe te veronderstellen dat er in de Catalaanse cultuurwereld geen aspecten aanwezig zijn met universele waarde. Met zijn vertalingen uit het Catalaans wil Bob de Nijs bewijzen dat die opvatting geen steek houdt.

Bob de Nijs.

In dat licht dienen we Ik heb mijn leven gezien als een muur te bekijken, een keuze uit de poëzie van de belangrijke dichter Salvador Espriu, door Bob de Nijs ingeleid en vertaald, en door het F. Masereelfonds te Gent keurig uitgegeven, met een leuke omslagtekening, afkomstig uit de verzameling ‘Xilografias catalanas de oficios del siglo XVIII’, en met het getekend portret van de dichter, van de hand va de al even belangrijke Catalaanse beeldhouwer J.M. Subirachs. (Luc Peire heeft hem ooit meegetroond naar Vlaanderen, waar hij twee jaar verbleef; het Middelheimmuseum te Antwerpen bezit werk van Subirachs).

In de andere richting publiceerde Bob de Nijs een uitstekende inleiding tot de hedendaagse Nederlandse poëzie in het tijdschrift Reduccions, dat verschijnt te Vic, een oude stad ten zuiden van Andorra. Het maartnummer van 1980 is geheel aan dat thema gewijd en draagt als bijtitel: Poesia neerlandesa. De inleiding is een schoolvoorbeeld van hoe het altijd zou moeten: klaar en duidelijk opruimen van mogelijke misverstanden, en verbanden leggen met de Catalaanse poëzie telkens dat mogelijk is. De zeer verdienstelijke Lluis Caturla, lector Nederlands aan de Barcelonese universiteit, zal er ongetwijfeld nuttig gebruik van kunnen maken.

Samen met die inleiding drukt Reduccions enkele gedichten in vertaling af van elf Vlaamse dichters. In het oktobernummer

[p. 775]

kwamen daarna de gedichten van de Noordnederlanders aan de beurt, zodat de twee afleveringen samen een voortreffelijk beeld geven van onze hedendaagse poëzie.

Voor een andere publikatie heeft Bob de Nijs samengewerkt met Jem Cabanes, een Catalaans letterkundige die onder meer ook behoorlijk Nederlands kent. Canabes, een zeer taalgevoelig dichter, verricht als niet één baanbrekend werk voor zijn moedertaal, die sedert 1936-'39 uit de school was verbannen, zodat er wel wat problemen op te lossen zijn. Met zijn beiden vertaalden ze 25 gedichten van evenveel Vlaamse dichters voor Vers Catalunya amb poesia, een publikatie die in de zomer van 1980 verscheen onder het beschermheerschap van het Consulaat-Generaal van België te Barcelona, en met de hulp van het Ministerie van de Nederlandse Gemeenschap van België. De gedichten zijn opgenomen in het Nederlands origineel en de Catalaanse vertaling. Er werden ook vijf Catalaanse gedichten in gepubliceerd, die dan op hun beurt een Nederlandse herdichting meekregen.

Zoals Bob de Nijs in Reduccions schreef: zowel de Catalaanse als de Vlaamse literatuur is in de schaduw gebleven van de plastische kunsten. Zoals er geen wereldbekende namen van literatoren staan tegenover Van Eyck, Breugel, Rubens, zo staan er evenmin tegenover Picasso, Miró, Tàpies, Subirachs, Gaudi... Dat is, zoals voor de Nederlandse letteren, voor een heel aantal onder hen ten onrechte, en daarom is het goed dat er aan beide kanten zo volhardend aan een nadere kennismaking wordt gewerkt.

●

In Slavica Gandensia 6/1979 (Blandijnberg 2, 9000 Gent) publiceerde Juliusz Bardach een overzichtsartikel over Les Flamands et les Hollandais en Pologne sous l'Ancien Régime. Het is opmerkelijk hoe vanaf de twaalfde eeuw de geschiedenis van de Nederlanden in het klein wordt herhaald aan de Baltische Zee en in Silezië, via de inpoldering en de Vlaams-Hollandse rechtsregeling, de handel ter zee, de schilder- en drukkunst, en later, natuurlijk, de Hervorming. Zo hebben bijvoorbeeld Vredeman de Vries en Izaak van den Block ingestaan voor de decoratie van het stadhuis van Gdansk en heeft Willem van der Woldergraft (alias Gnapheus) vanaf 1535 een diepgaande invloed uitgeoefend op het onderwijs te Elblag. Ten gevolge van de godsdiensttwisten was de Hollandse inwijking (vooral van mennonieten) in de 17e eeuw vrij belangrijk en langs de Weichsel waren er tot de 20e eeuw meer dan dertig dorpen met de naam Holendrzy of Oledrzy, die zich door allerlei kenmerken van gewone Poolse dorpen onderscheidden. De twee wereldoorlogen hebben die eigenheid echter weggewalst.

●

Aan de kant van de Belgische overheid is er eveneens iets nieuws te melden. De internationale culturele betrekkingen van België werden lange tijd gehinderd, niet alleen door de tweeledigheid (misschien is vierledigheid veel correcter) van het land, maar nog meer door de versnippering van de bevoegdheden terzake over de departementen van Buitenlandse Zaken, Nationale Opvoeding en Nederlandse Cultuur. In een poging om het buitenlands cultureel beleid soepeler en dynamischer te maken is bij decreet van 17 juni 1980 de oprichting goedgekeurd van een commissariaat-generaal, waarvan de lange naam de doelstelling weergeeft: Commissariaat-Generaal voor de Internationale Culturele Samenwerking van de Nederlandse Cultuurgemeenschap in België.

‘Binnen het raam’, zegt artikel 2 van het decreet, ‘van de beschikbare middelen, van de grondwettelijke en wettelijke bepalingen, van de algemene voorschriften inzake culturele samenwerking en van de in de culturele verdragen aangegane verplichtingen, wordt het commissariaatgeneraal belast met de voorbereiding van de internationale samenwerking en met de uitvoering van de taken, die dit met zich brengt in verband met de materies, die afhangen van de cultuurgemeenschap’.

De landen die voor de werking van het commissariaat-generaal in aanmerking komen worden bepaald, in onderling overleg, door de Ministers van Buitenlandse Zaken en Nederlandse Cultuur, terwijl de werkprogramma's gemeenschappelijk worden vastgesteld door de Ministers van Nederlandse Cultuur en Nationale Opvoeding.

Een programmatiecomité van 12 ambtenaren zal de Minister van Nederlandse Cultuur bijstaan, en heeft de bedoeling de vroegere strubbelingen tussen de verschillende departementen weg te werken, of, zoals het officieel heet: ‘de coördinatie tussen het commissariaat-generaal en de betrokken departementen te bevorderen’.

Daarnaast moet een Raad van Advies met 27 leden waken over de bescherming van de verschillende ideologische en filosofische strekkingen (met het oog op de toepassing van de wet van 16 juli 1973, art. 8) en zal het dagelijks beheer berusten bij een commissaris-generaal, bijgestaan door een adjunct.

Op papier ziet het er allemaal zo goed uit als dat binnen de verwarde Belgische structuren maar enigszins mogelijk is. Wat het wordt zal de praktijk ons echter moeten leren. Intussen is het onnodig te verklaren dat de groep mensen rond Ons Erfdeel, dat al bijna 25 jaar in dezelfde richting ijvert, hoge verwachtingen koestert en hoopt dat de nieuwe openbare instelling optimaal zal functioneren en maximaal zal renderen.

Jan Deloof.