Ons Erfdeel. Jaargang 23

Frans-Vlaanderen: Actualiteiten.

Algemene informatie:

In mijn vorige kronieken heb ik al eens een enkele keer gewezen op bepaald statistisch materiaal gepubliceerd door het I.N.S.E.E. (Institut National de la Statistique et des Etudes Economiques). Datzelfde I.N.S.E.E. is de laatste tijd echter van diverse kanten en om diverse redenen flink onder vuur genomen. Zo vormde een prognose van de nationale tewerkstelling tegen de horizon van het jaar 1986 voor de Franse eerste minister Raymond Barre de directe aanleiding om de statistieken van het I.N.S.E.E. te contesteren. Het

[p. 462]

I.N.S.E.E. voorziet immers een gevoelige vermindering van het aantal arbeidsplaatsen voor het hele Franse territorium: op 1 januari 1975 waren er 20.969.000 arbeidsplaatsen; op 1 januari 1986 zouden dat er nog slechts 20.434.000 zijn. Omwille van al dat geheibel heb ik ook eens nageslagen wat het I.N.S.E.E. voor de Franse Nederlanden voorziet.

Wie de actuele situatie kent, zal wel niet bedrogen zijn als gesteld wordt dat het Noorden-Nauw-van-Kales de grootste klappen mag verwachten. Daar waar er per 1 januari 1975 1.371.300 mensen beroepsactief waren (78.400 in de landbouw, 560.000 in de industrie, 104.500 in het bouwvak, 628.200 in de tertiaire sector) zouden dat er per 1 januari 1986 nog maar 1.243.200 zijn (56.000 in de landbouw, 389.900 in de industrie, 102.200 in het bouwvak, 695.100 in de tertiaire sector). De regio zou dus zo'n 10% van zijn arbeidsplaatsen verliezen. In de industrie zou het aantal tewerkgestelden met 3,2% per jaar afnemen. Het I.N.S.E.E. toont verder aan dat het Noorden-Nauw-van-Kales uiteindelijk weinig gevoelig zal zijn voor een eventuele aanpak van de arbeidssituatie op internationaal vlak. Dit betekent dat de werkloosheid niet zozeer bepaald wordt door gebeurtenissen van buitenuit, als wel door een structurele inadaptatie van het Frans-Vlaams produktieapparaat.

Culturele informatie:

● Rik Boel, de voorzitter van de ‘Cultuurraad voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap’ opende tijdens de academische zitting op zaterdag 29 maart 1980 de 6e Frans-Vlaamse veertiendaagse (29 maart - 13 april 1980) te Nieuwpoort. Een veertiendaagse die dit keer de Frans-Vlaamse landbouwgemeente Wormhout centraal stelde.

Na een korte inleiding door eerste schepen van Nieuwpoort W. Vermote situeerde schepen M. Martin van Wormhout in het Nederlands zijn geboortedorp. Burgemeester Georges Mommerency van Nieuwpoort formuleerde een aantal bedenkingen aangaande het Vlaams Huis te Rijsel. Hij wees er onder meer op dat met een zekere dualiteit rekening moet gehouden worden: het Huis zal in de breedste zin van het woord toegankelijk gesteld worden voor de Fransen, maar ook - en vooral - voor de Frans-Vlamingen. Hij sprak dan ook de wens uit dat de verantwoordelijken voor het Vlaams Huis zich zouden laten inspireren en leiden door de mannen van het eerste uur, de echte pioniers, door hen die de lont aan het vuur gestoken hebben, met name André Demedts, Luc Verbeke, Jozef Deleu en anderen. Terecht liet hij niet na even te vermelden dat dank zij burgemeester Robert Deldicque van Wormhout nu ook te Wormhout een cursus Nederlands gegeven wordt. Rik Boel had het over de bijzondere plaats die Frans-Vlaanderen bekleedt in onze culturele actie. De interregionale betrokkenheid van beide delen van de Westhoek noemde hij een feit dat vérstrekkende gevolgen heeft voor onze cultuurpolitiek. Hierbij doelde hij uiteraard op de nieuwe wegen die voor onze taal in Frans-Vlaanderen worden geopend. Ook hij sprak de hoop uit het Vlaams Huis te zien floreren.

Na enkele huldigingen, o.a. van R. Orlent, voorzitter van de VTBVAB, opende burgemeester Mommerency de tentoonstelling waaraan o.a. Philip Despriet uit Kortrijk en kunstschilder-schrijver Robert Victoor uit Wormhout hun medewerking verleenden.

Dezelfde R. Victoor leidde nog een letterkundige avond. Op een rijk gevuld programma stonden verder 2 toneelopvoeringen: één te Nieuwpoort door het ‘Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen’ o.l.v. Flor Barbry, één te Wormhout door het toneelgezelschap ‘Willen is kunnen’ uit Ramskapelle-Nieuwpoort.

● Op 2 februari 1980 heeft in het ‘Centre Socio-Edicatif’ te Hazebroek een informele vergadering voor alle Vlaamse verenigingen in Frans-Vlaanderen plaatsgehad. Afgevaardigden van het ‘Comité Flamand de France’, ‘Het Reuzekoor’, ‘Menschen Lyk Wyder’ en de ‘Michiel de Swaenkring’ hebben er een akkoord aangegaan om door uitwisseling op informatief vlak en door coördinatie van acties de goede verstandhouding nog te intensifiëren. Dienaangaande werd beslist een ‘comité de liaison’ te installeren. Verder zou ook een brief gestuurd worden naar de Franse minister van Cultuur en Communicatie naar aanleiding van zijn uitspraak voor de senaat op 4 december 1979 inzake de creatie van een ‘réseau autonome de radio’. Dit laatste zou gemeenten en verenigingen absoluut vrij spel verlenen. Positieve reacties waren er ook voor het voorstel van de ‘Michiel de Swaenkring’ om in Parijs en in Europa een overkoepelende Frans-Vlaamse delegatie te hebben. Ten slotte werd aandacht besteed aan de voorbereiding van een cultureel charter voor Frans-Vlaanderen.

We twijfelen er niet aan dat de Vlaamse Beweging in Frans-Vlaanderen door een dergelijke nauwere interactie tussen de verschillende organisaties meer gehoor zal vinden zowel binnen als buiten de eigen Frans-Vlaamse grenzen.

● Emile Coornaert (1886-1980) is niet meer. Met hem verliest Frans-Vlaanderen een groot Vlaming. Zijn historische activiteiten, waarvoor hij o.a. met de prijs Gobert en de prijs van de Académie Française bekroond werd, zijn onverbrekelijk verbonden met een grote liefde voor Vlaanderen. En dan denken wij vooral terug aan de publikatie La Flandre Française de langue flamande (Ed. Ouvrières, Parijs,

[p. 463]

1970). Ook over de nijverheid en het industrieel leven in Frans-Vlaanderen heeft hij heel veel geschreven. Zijn eerste werk reeds, zijn doctoraatsthesis, behandelde de laken- en sajetindustrie van zijn Hondschoote. Van deze flamingant die wel eens een minimalist genoemd werd, getuigt Pierre Pierrard in La Croix van 28 februari 1980: ‘De la Flandre française il aima la langue, d'une douceur un peu triste, qu'il parlait avec une émotion chaque fois renouvelée et qu'il défendit avec véhémence contre ceux qu'il considérait comme ses prédateurs et contre l'envahissement du néerlandais.’

● Een 150-tal mensen hebben op 13 april 1980 o.l.v. Raf Seys deelgenomen aan de 4e symbolische zwijgende voettocht door het slagveld van de Pene.

● In het kader van het jaar van het patrimonium loopt in ‘La Maison du Nord-Pas-de-Calais’ te Parijs de expositie Espaces, travail, industries dans le Nord-Pas-de-Calais. Meer als waar elders in Frankrijk staat het patrimonium van Frans-Vlaanderen in nauw verband met het fenomeen arbeid. De hoofdbetrachting van de tentoonstelling is aan te tonen in welke mate de industrialisering determinerend geweest is voor de evolutie van de mentaliteit, de sociale structuren en de architectuur. Na twee maanden Parijs zal de expositie gedurende twee jaar de voornaamste steden van het Noorden-Nauw-van-Kales aandoen. In mei 1980 komt de stad Sint-Omaars als eerste aan de beurt.

Publikaties:

Histoire des Hazebrouckois van Jacques Messiant biedt ons een brok lokale Frans-Vlaamse geschiedenis met sterk humanitaire inslag. In haast elke passus voel je de warme menselijkheid van de man achter het werk, wat hier niet ipso facto betekent dat de auteur zich van subjectiviteit verdacht maakt. Maar er is méér! Omdat bepaalde elementen uit de Hazebroekse geschiedenis ingeworteld zitten in de geschiedenis van Vlaanderen en in die ruimere context moeten geïnterpreteerd worden, is dit werk ook supralokaal.

Alhoewel Messiant niet aan zijn publicistisch waagstuk toe is - hij schreef reeds Hazebrouck au XVIIIe siècle -, hult hij zich in zijn En guise d'introduction in de mantel der bescheidenheid. Beweren dat zijn Histoire des Hazebrouckois niet het echt historische vorserswerk is omdat het al te vaak uit het volkse verleden put, lijkt me ondoordacht. Verder zal niet één academische historicus erover kneuteren dat Messiant zich veeleer richt tot de haastige mens uit de 20ste eeuw dan tot hemzelf. Heeft dit alles iets te maken met de hier alvast ongewettigde vrees een opportunist te worden genoemd?

Zijn Histoire des Hazebrouckois loopt van de vroegste sporen tot 1914. De periode tot de Franse Revolutie werkt hij chronologisch uit, de ‘contemporaine periode’ - zoals hij het 2e deel ongelukkig aanduidt - diept hij analytisch uit. Deze tweeledigheid kon alvast heel wat beter in de indeling aan bod gekomen zijn. Wie vóór de lectuur de inhoudstafel bekijkt zal wel even de wenkbrauwen fronsen. Deel 1 en deel 2 worden uiteindetijk toch coherent verwerkt doordat de auteur bij zijn thematische aanpak in het 2e deel telkenmale een stuk voorgeschiedenis heel kort ter verheldering opnieuw doorneemt of het onderwerp situeert in het kader van wat vroeger is geschied.

In hoofdstuk 15 heeft Messiant het over La langue flamande. Interessant omdat we daar het lot van de Vlaamse volkstaal op de voet kunnen volgen. De auteur schetst het fenomeen van de verfransing, maar blijkt het aandeel van de Franse taalpolitiek in het verdwijnen van het Nederlands te onderschatten; waar hij het dan heeft over de agonie van de eigen taal wordt hij wel even nostalgisch. Hij heeft dan ook warme woorden over voor het verzet tegen het verfransingsproces. Wat jammer dat hij 1914 als limiet neemt. Niet alleen over de Nederlandse taal, maar ook over de andere onderwerpen had Messiant beslist nog heel wat interessants kunnen schrijven.

Jacques Messiant, Histoire des Hazebrouckois, Ed. J. Messiant, Hazebrouck, 1979, 270 blz. Te verkrijgen via de auteur p.a. 6, Allée des Peupliers, Morbecque, F-59190 Hazebrouck.

Van dezelfde auteur is inmiddels een geïllustreerd boekje verschenen over het vroeger volksvermaak: Estaminets d'antan et distractions populaires. Deze synthetische monografie is uiteraard uitsluitend folkloristisch gekleurd. Aan dergelijk werk is anekdotiek dan ook niet vreemd.

Jacques Messiant, Estaminets d'antan et distractions populaires, Ed. J. Messiant, Hazebrouck, 1980, 85 blz. Te verkrijgen via de auteur, p.a. 6, Allée des Peupliers, Morbecque, F-59190 Hazebrouck.

Frédéric V. Cavalller heeft het in Ipso Facto van april 1980 over L'enseignement du néerlandais en France. Hierin stelt hij dat Frankrijk er zich nog steeds niet van bewust is dat het Nederlands door 20 miljoen mensen gesproken wordt, aan 150 universiteiten gedoceerd wordt en op internationale conferenties één van de 7 meest gebruikte talen is. 8% van de Franse buitenlandse handel geschiedt met Nederlandstalige contreien. Ook dit blijkt men niet te beseffen. Wat meer is, voor de auteur lijkt het evident te zijn dat het Franse gouvernement verdergaat met zijn campagne tegen het Nederlands omdat zijn hang naar centralisme nog nooit geduld heeft dat de bevolking van Frankrijks geannexeerde gebieden zich verder van haar ancestrale taal bedient. Dat de regering de laatste jaren onder druk van links wat heeft moeten in-

[p. 464]

binden ten voordele van de ideeen van het regionalisme is maar een oppervlakteverschijnsel. Aan deze desolate toestand wordt gelukkig iets gedaan door ‘L'Association pour le Développement des Etudes Nèerlandaises’ die haar zetel heeft in de rue de Rennes, 117 te 75006 Parijs. Deze vereniging werkt ten andere nauw samen met de Kamers van Koophandel. Volgens Cavallier wordt de situatie van het Nederlands onderwijs er beslist beter op als de jonge Fransen geïnformeerd worden over de mogelijkheden die de kennis van de Nederlandse taal met zich brengt. ‘(...) il apparaît comme primordial qu'au sein de la Flandre française, la langue néerlandaise soit enseignée au niveau de la classe de quatrième comme seconde ou troisième langue, et ce dans le cadre des horaires normaux. Pour la région parisienne, il serait souhaitable que les postes d'enseignants actuels soient maintenus au niveau des facultés et que l'enseignement du néerlandais en tant que troisième langue au sein des lycées se généralise.’ Dit is inderdaad het minste wat zou moeten bereikt worden. Cavallier vindt dat de onderwijsstructuren aan de reële behoeften moeten aangepast worden. Alleen kan je even de indruk hebben dat Cavallier dit koppelt aan de voorwaarde dat eerst een sterke toename van de interesse voor het Nederlands blijkt. Mocht dit niet enkel een indruk zijn, dan moeten wij ons distantiëren van deze vorm van achteloosheid of van deze laisser-aller-mentaliteit. Het is efficiënter éérst een ideaal kader te scheppen om daardoor de interesse zelf in de hand te werken.

In Leidsch Dagblad van 8 maart 1980 heeft Rudolph Bakker het eveneens over een vorm van Nederlands onderwijs in Frankrijk. Hij spreekt zijn bezorgdheid uit om het verdwijnen van de Nederlandse afdeling aan het internationaal lyceum in de buurt van Parijs. Te begrijpen dat hij er zich om bekommert deze afdeling te redden. Omdat hij echter niet blijkt te beseffen dat wij inzake dergelijke Nederlandse taalaangelegenheden ten allen tijde één lijn zouden moeten trekken, meent hij hier zijn optreden als zegsman ten voordele van de Nederlandse afdeling kracht te moeten bijzetten door een Nederlands cultuurbeleid te laken dat geld beschikbaar stelt ‘voor het terugvinden van de laatste Vlaams-sprekende bejaarde in Lille’ of ‘voor een aanvechtbaar hobbyisme in de buurt van Lille’, maar niet ‘voor het behoud van het Nederlands op Frankrijks belangrijkste internationale school in de buurt van Parijs’.

Nederlands onderwijs in Frankrijk: een artikel waarin de auteur, zonder zich terdege te informeren, tot onjuiste uitspraken komt over de betekenis van de Nederlandse aanwezigheid in Noord-Frankrijk.

Winfried Dolderer had een vraaggesprek met Régis Demol van ‘Menschen Lyk Wyder’ waarbij o.a. gesproken werd over een cultureel charter voor Frans-Vlaanderen dat de Vlaamse identiteit van Frans-Vlaanderen wil laten erkennen door de Franse regering. Het een en ander hierover, alsook over de houding van de bevolking van de Westhoek ten opzichte van Menschen Lyk Wyder werd verwerkt in De Wesp nr. 3 (maart 1980).

En Marcel Verheecke heeft voor Het Nieuwsblad van 19-20 april 1980 een uitgebreide reportage gemaakt over de Frans-Vlaamse Veertiendaagse te Nieuwpoort en de voettocht door de vlakte van de Pene.

Als lid van de Werkgroep Economie en Overheidspersonen van het Komitee voor Frans-Vlaanderen heeft Palmer Ruysschaert een heel overzichtelijke brochure over de sociaal-economische aspecten van het regionalisme in Frans-Vlaanderen samengesteld. Het werkje is geschreven vanuit de optiek dat het cultureel réveil in de Franse Nederlanden moet gekoppeld worden aan de beweging voor socioeconomische herleving. Palmer Ruysschaert belicht eerst de traditionele industrieën van de Franse Nederlanden. Daarna handelt hij over de primaire sector. Voorts gaat een flink stuk van de belangstelling uit naar Duinkerke. De auteur toont aan dat Duinkerke in korte tijd uitgebouwd is tot een moderne Europese haven en illustreert de betekenis van Duinkerke als groeipool op basis van staal en olie. In welke mate Duinkerke de verwachtingen ingelost heeft of inlost, is al geruime tijd een controversieel vraagstuk. Ook onze auteur brengt een evaluatie. Hoe laat het is, leid je makkelijk af uit een serie krachtlijnen die het binnenlandse kolonialisme dat Duinkerke in zijn greep houdt en alle weeën die hiermee verbonden zijn, willen verhelpen.

Palmer Ruysschaert, Sociaal-ekonomische aspekten van het regionalisme in de zuidelijkste Nederlanden, 1979, 60 blz. Te verkrijgen bij de auteur: Azaleaweg 2, B-8458 Oostduinkerke of via Luc Verbeke, Vanderhaeghenstraat 46, B-8790 Waregem.

Richard E. Wood heeft voor International Journal of the Sociology of Language (25e jg. (1980), p. 107-119) een opmerkelijke sociolinguïstisch uitgewerkte interpretatie van de Frans-Vlaamse beweging geschreven. De titel van het artikel luidt: Language Maintenance and External Support: The Case of the French Flemings. Hij situeert het probleem van de Frans-Vlamingen, duidt de historische ontwikkeling van de Frans-Vlaamse volkstaal en illustreert de impact van de Vlamingen uit België op de culturele ontvoogding van de Frans-Vlamingen. Opvallend is dat hij sterk werkt op basis van begrippentaal: zo past hij Vaseks theorie van de

[p. 465]

‘linguistic border-overlap’ toe op de Frans-Vlaamse Westhoek en Pattersons definitie van ‘revivalist ethnic group’ op de Frans-Vlaamse beweging. Patterson beweert het volgende: ‘Revivalist movements usually come about during the last stages of complete absorption by he dominant society when all that remains are fragmentary and largely sentimental cultural patterns with little vitality or relevance to the absorbed group. The symbols are what Schneider has called ‘empty symbols’ - they lack potency and structural meaning, are simply part of the group's folklore. Revivalist ethnic groups also develop among native peoples who have been conquered by an alien successor elite. The symbols and language of the conquered group may maintain their cultural potency while lacking social relevance or status...’ Voor één keer is het echter niet zo duidelijk waarop Wood zich in deze passus van Patterson nu precies op baseert om te opteren voor deze definitie. Op de betekenis van de Vlamingen uit België voor de Frans-Vlamingen heeft hij een diepgaander visie: ‘Support by members of the Flemish Movement in Belgium for the language and ethnic revival movement of its fellow-Flemings on French soil was a predictable, logical, appealing concern. (...) France was the home of the very language and culture from which the Belgian Flemings had at long last been ontvoogd (liberated, freed from tutelage). Solidarity was genuine, not an opportunistic alliance, since the linguistic and sociolinguistic facts were, or had been, similar on both sides of the political frontier - Flemings in a (still or formerly) francophone state.’ (p. 115). In hetzelfde verband citeer ik ook noq even zijn besluit: ‘To conclude, external support for the French-Flemish movement has a practical and symbolic significance to both sides greater than might be expected from the numbers and territory involved. This significance is also reflected in the opposition, including external opposition, which the movement has encountered.’ (p- 117).

De wijze waarop Wood de Frans-Vlaamse beweging benadert, is bepalend voor het unieke karakter van zijn tekst.

Luc Verhaeghe.