Ons Erfdeel. Jaargang 19

[p. 787]

Goud voor Ons Geestelijk Erf.

In 1976 heeft Ons Geestelijk Erf, driemaandelijks tijdschrift gewijd aan de studie van de Nederlandse vroomheid vanaf de bekering tot ca 1750, zijn vijftigste jaargang ingezet. Hiermee bestaat het wetenschappelijk zeer gerenommeerde Ruusbroecgenootschap, dat het tijdschrift uitgeeft, meer dan een halve eeuw. Alhoewel de nijvere en stille vorsers uit de Antwerpse Prinsstraat dit jubileum haast onopgemerkt hebben laten voorbijgaan, is het passend dat een periodiek als Ons Erfdeel, waarvan niet enkel de titel enige verwantschap met de naam van de jubilaris bezit, aan deze gebeurtenis wat meer aandacht schenkt. Weinig in het Nederlands gepubliceerde tijdschriften kunnen bogen op een internationale faam als OGE en de biblioteek en het onderzoekscentrum van het Ruusbroec-Genootschap trekken jaarlijks bezoekers uit alle hoeken van de wereld. Op deze wijze is het initiatief dat pater D.A. Stracke (1875-1970), stichter en naamgever van het tijdschrift en het Genootschap, in een lezing voor het 8e Vlaamse Filologenkongres te Gent in 1926 aankondigde, bijzonder gelukkig geweest. In Nederlands perspektief betekende de stichting van het tijdschrift en van een werkgenootschap, die zich beide met de studie van de oude Nederlandse vroomheid zouden inlaten, bovendien een belangrijke bijdrage tot de kulturele en geestelijke verdieping van de Vlaamse Beweging, de samenwerking met Nederland en de streng wetenschappelijke benadering van onze oudere geestelijke literatuur.

Het belang van het Genootschap en zijn tijdschrift voor de Vlaamse Beweging vermoedt men reeds door de persoonlijkheid van de stichter. Al had Stracke in de eerste plaats wetenschappelijke bedoelingen, zijn geestdrift werd ongetwijfeld mede gedragen door de overtuiging dat de kulturele heropleving van het Vlaamse volk in een niet geringe mate kon bevorderd worden door de kennis van het verleden en de belangrijke rol die Vlaanderen, inzonderheid op het gebied van de mystieke literatuur, in Europa had gespeeld. Reeds in 1903 had Stracke aan zijn oversten een uitgewerkt plan voorgelegd om de oude Nederlandse vroomheid historisch te bestuderen. Dat hij hierin werd aangemoedigd door Prof. Scharpé en later door Willem De Vreese, mag voor de kultuurflamingantische inspiraties van de onderneming betekenisvol worden genoemd. OGE werd in 1926 bovendien opgezet als een gemeenschappelijk tijdschrift voor de hele Nederlanden, voor Noord en Zuid, en dat op een ogenblik waarop de kulturele integratie op het gebied van de wetenschapsbeoefening nagenoeg nog onbestaande was.

De voornaamste verdiensten van het jubilerende Genootschap en zijn tijdschrift liggen ongetwijfeld in het vlak van de wetenschap. Op de grote religieuze bezieling die van het centrum, niet in het minst in de persoon van pater L. Reypens (1884-1972), is uitgestraald, willen wij hier niet ingaan. Wij vermelden enkel de Katholieke Vlaamse Meisjesbeweging, de relaties met De Pelgrim en de Lutgart-devotie. Strackes wetenschappelijke bekommernis om het geestelijk erfdeel der Nederlanden werd voor een deel aangewakkerd door de stijgende belangstelling voor alles wat spiritualiteit betrof in de jaren na WO I. Bij wat inzonderheid in Frankrijk (Revue d'ascétique et de mystique, 1920), in Spanje (La vida sobrenatural, 1921 en Manresa, 1925) en in Duitsland (Zeitschrift für Aszese und Mystik, 1926) gaande was, mochten de Nederlanden, die een aantal mystieke meesterwerken van Europees niveau hadden voortgebracht, niet ontbreken. De oprichting van Ons Geestelijk Leven (1921), een vakblad dat zich vooral afstemde op ‘allen die zich op de christelijke volmaaktheid toeleggen’ verklaart mede waarom OGE de historisch-wetenschappelijke weg opging. Er viel op dat punt een zeer grote achterstand in te halen.

Toen het Ruusbroecgenootschap in 1925 als een werkgenootschap van Vlaamse Jezuïeten van start ging in het Antwerpse O.L. Vrouwcollege, was door de eerste leden al heel wat gepresteerd. Al in 1912 was Stracke begonnen met het verzamelen van oude devotiedrukken en Reypens, te Leuven gepromoveerd op een proefschrift over Ruusbroec, en Van Mierlo (1878-1958), die in 1908-1914 de werken van Hadewijch had uitgegeven, waren al grondig vertrouwd met de mystiek en de Nederlandse mystieke literatuur. De vierde man uit het gezelschap, J.B. Poukens (1882-1962) was een klassikus die mede door zijn gehechtheid aan zijn Vlaamse overtuiging slechts een korte tijd bij de Brusselse Bollandisten was werkzaam geweest.

In januari 1927 verscheen het eerste nummer van OGE, dat pas in 1935 uitdrukkelijk als orgaan van het Genootschap wordt betiteld. Het werd ingezet door een artikel van Van Mierlo dat handelde Over het ontstaan der Germaansche mystiek en waarvan de beginregels getrouw de inzichten van Stracke vertolken: ‘Al zijn wij, Nederlanders, een

[p. 788]

klein volk, we mogen er toch met fierheid op wijzen, dat wij een niet gering aandeel hebben gehad in de wording van de West-Europeesche beschaving’. Er was kontakt gezocht met leden van andere kloosterorden en kongregaties uit Vlaanderen en Nederland, zodat het nieuwe tijdschrift van bij de aanvang op een groep uitgelezen en geestdriftige medewerkers kon rekenen. De voornaamsten onder hen waren ongetwijfeld Dom J. Huyben, de eerste redaktiesekretaris voor Nederland, en de karmeliet Titus Brandsma (1881-1942), hoogleraar in de wijsbegeerte en de mystiek te Nijmegen. Brandsma was in 1928 de initiatiefnemer van Bloemen van Ons Geestelijk Erf, een driemaandelijks verschijnende reeks die ten behoeve van ‘alle ontwikkelde vromen’ oude geestelijke teksten uit onze gewesten zou uitgeven met een vertaling in modern Nederlands. Na de oorlog werd de reeks, zij het niet periodisch, door het Genootschap voortgezet. Een ander en niet minder belangrijk initiatief van Brandsma waren de vooroorlogse Congressen van redactie en medewerkers van OGE. Ook deze traditie werd na de oorlog een tijdlang heropgenomen, maar beperkt zich nu tot de vrij okkasionele aanwezigheid van een sektie Geschiedenis van de Nederlandse vroomheid op de Vlaamse Filologenkongressen. In 1937 verhuisden tijdschrift en Genootschap naar een ruim herenhuis in de Prinsstraat 17, vlakbij de Sint-Ignatiushandelshogeschool. De uitbreiding van het boekenbezit en het toenemend aantal bezoekers noopten de paters tot de aankoop van een groot aanpalend gebouw, wat het Genootschap toeliet in 1954 een nieuwe brandvrije biblioteek met een ruime leeszaal te bouwen. Deze biblioteek bezit tans 60.000 boekwerken, 8.000 tijdschriftbanden en een 400-tal handschriften, waarvan er ongeveer 80 van vóór 1600 dateren; zij is geabonneerd op 125 gespecialiseerde tijdschriften. In 1973 werd het Ruusbroecgenootschap, met behoud van zijn eigenheid, binnen het Departement Filosofie en Religieuze Wetenschappen van de UFSIA geïntegreerd als een centrum voor de studie van de spiritualiteit, speciaal in de Nederlanden. Op deze wijze werd OGE een universitair tijdschrift. Dat betekent niet alleen een garantie voor de toekomst, maar is tevens een erkenning van het niveau waarop tijdschrift en Genootschap zich bijna een halve eeuw lang, in een onwrikbare trouw aan zichzelf, hebben bewogen.

De rijkdom van een halve eeuw vorsingswerk ligt niet alleen vervat in de 50 jaargangen van OGE. Ter gelegenheid van het Ruusbroec-jaar bezorgde het Genootschap in 1931 een nog altijd waardevol studie-album over de Brabantse mystikus (Leven en werken van Jan van Ruusbroec). In 1932-'34 volgde de uitgave van Ruusbroecs werken, blijkbaar met veel sukses, want een tweede bijgewerkte editie verscheen reeds in 1944-'48. Vertonen deze beide uitgaven sporen van overhaasting en wordt tans gewerkt aan een derde totaal vernieuwde editie van 's meesters werken, het lag voor de hand dat de om haar kleine oplage (170 eks.) nagenoeg onvindbare uitgave van J.B. David (versch. 1858-'68), die bovendien ernstige filologische tekortkomingen vertoonde, niet langer aan de eisen kon voldoen die Stracke en de zijnen aan het onderzoek van de oude Nederlandse vroomheid hadden gesteld. In 1931 werd bovendien gestart met de reeks Studiën en tekstuitgaven van Ons Geestelijk Erf. De reeks telt tot op heden 19 lijvige delen. Zij bevat o.m. edities van werk van Hendrik Herp, Dirc van Delf, Geert Grote, de schrijfster van de Peerle en Den Tempel onser Sielen, Willem Jordaens en de alomgekende en geprezen Ruusbroecstudies van A. Ampe. Veel is er sinds 1925 op het gebied der Nederlandse vroomheid geschied, ook buiten het Genootschap en in andere tijdschriften dan OGE. Wij denken hierbij vooral aan het baanbrekend werk dat werd verricht door geleerden als St. Axters, P Debognie, A. Deblaere, C.C de Bruin, N. De Paepe, P. Groult, P. Hildebrand, A. Mens, E Rombauts, H.J.J. Scholtens, Optatus van Veghel en vele anderen en aan de totstandkoming van belangrijke bibliografische referentiewerken als de Bibliotheca Catholica Neerlandica Impressa ('s-Gravenhage, 1954) en de bibliografische publikaties van het Instituut voor Franciscaanse Geschiedenis. In alle objektiviteit mag worden gezegd dat voor een groot deel van deze bedrijvigheid een bevruchtende en bezielende invloed is uitgegaan van OGE en dat er dank zij het voorbereidend en informerend werk van het Ruusbroecgenootschap veel tot stand is kunnen komen wat in de jaren twintig nog ondenkbaar en ondoenbaar zou geweest zijn.

Vooral onze literaire geschiedschrijving heeft aan OGE, de Studiën en Tekstuitgaven en het ander werk van het Genootschap veel te danken. Men kan zich onze oudere literatuur zonder de namen van Beatrijs van Nazareth, de schrijfster van de Peerle en van Den Tempel onser Sielen, Willem Jordaens, Gerard Appelmans, Amelry, Pelgrim Pullen, Claesinne van Nieuwlandt, Maria Petyt, om maar de voornaamsten te noemen, nog nauwelijks voorstellen. De ken-

[p. 789]

nis van bekende grootheden als Brugman, Grote, Herp en niet in het minst Hadewijch en Ruusbroec werd door de uitgaven en de studies van het Genootschap verrijkt en verdiept op een wijze die tot in het buitenland waardering en bewondering heeft gewekt.

De laatste jaren werd de bezetting van het centrum voor spiritualiteit, zoals het Ruusbroecgenootschap nu ook wordt genoemd, aanzienlijk verjongd. Sommige van de nieuwe leden zijn in het buitenland gepromoveerd op dissertaties over onderwerpen die direkt of indirekt in verband stonden met onze oude mystieke literatuur. De mystiek vormt inderdaad een van de weinige gebieden waarop onze oude Nederlandse literatuur zich internationaal waar kon maken. Dat het Genootschap door zijn publikaties bij de bestudering van dit Europese erfgoed, hoe vanzelfsprekend dat moge klinken, ook de stem van de Nederlandse wetenschap liet horen is geen kleine verdienste. Vele vorsers uit binnen- en buitenland hebben dan ook de weg gevonden naar het stille huis in de Antwerpse Prinsstraat. De Nederlandse kultuurgemeenschap mag dat huis met gulden kransen omhangen.

Dr. K Porteman, Leuven

Bibliografie: de editorialen in OGE 1927, 1-10; 1973, 345-346; 1976, 3-9; L. Moereels, in Gedenkboek P. Dr. DA. Stracke S.J, 1956, 87-93.
De abonnementsprijs voor OGE bedraagt 400 BF voor het binnenland en 500 BF voor het buitenland (PCR 000-0507120-04 t.n.v. Ruusbroecgenootschap, Prinsstraat 17, 2000 Antwerpen). Prospektussen van de reeksen Studien en Tekstuitgaven en Bloemen van OGE zijn op hetzelfde adres te verkrijgen.