Ons Erfdeel. Jaargang 19

frans-vlaanderen

Frans-Vlaanderen: Aktualiteiten.

Informatieve bijdragen op de radio en in de pers:

• Het is uiteraard niet mogelijk op de hoogte te zijn van alles wat op de radio eventueel te horen valt over Frans-Vlaanderen. Een antwoord van de Minister van Nederlandse Kultuur, Mevrouw Rika De Backer, op een vraag van kamerlid J. Somers, op 23 januari 1976, over de BRT-informatie ‘over de problemen en doelstellingen van de nationale minderheden in Frankrijk’ is in elk geval gestoffeerd voor wat BRT-2 betreft. Er wordt niet bijgezegd om welke gewestelijke omroep het gaat, maar het kan niets anders als de Westvlaamse zijn. De opsomming die vanuit velerlei oogpunten revelerend te noemen is, neem ik gewoon over uit het ministeriële antwoord: Het Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen en de liedjes van de Westhoek (21-1-1974), Jozef Tillie-dag te Steenvoorde (19-4-'74), De Hekkenschreeuwengroep in Frans-Vlaanderen (29-4-1974), In Memoriam Kan. J. Verdonck, Boeschepe (4-6-1974), In Memoriam dichter Em. Looten, Sint-Winoksbergen (2-7-1974), Zondag a.s. Frans-Vlaamse dag te Ekelsbeke (12-7-1974), Verslag over de Frans-Vlaamse dag, Ekelsbeke (16-7-1974), Aankondiging Frans-Vlaamse dag, Waregem (6-9-1974), Verslag Frans-Vlaamse dag, Waregem (1-9-1974), De Michiei De Swaenkring in Frans-Vlaanderen (10-12-1974), Het Frans-Vlaamse tijdschrift ‘Tijl’ (3-1-1975), Volksliederen uit Frans-Vlaanderen (8-1-1975), Sociale gevolgen van de mijnramp te Lens (10-1-1975), 20 jaar Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen, ORTF 3 wordt France 3, Rijsel (24-1-1975), Frans-Vlaamse 14-daagse te Nieuwpoort (3-4-1975), De 14e Frans-Vlaamse dag, Ekelsbeke (4-7-1975), Verslag over die Frans-Vlaamse dag (14-7-1975), Een nieuwe brochure door de Frans-Vlamingen, nl. ‘L'enracinement’ (17-7-1975), De 28e Frans-Vlaamse Kultuurdag, Waregem (8-9-1975), Verslag over die dag (23-9-1975), Een nieuw speelseizoen voor het Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen (26-11-1975).

• Het is een telkens weerkerende dooddoener dat de informatie over Frans-Vlaanderen marginaal blijft in onze media, zelfs uiterst marginaal. Er vielen berichten te lezen over het De Coussemakerjaar (17-18 januari 1976 en 20-21 maart 1976) en een artikel over het kunstcentrum Septentrion te Bondues (9 oktober '75) in Het Volk, artikelen over de haven van Duinkerke in De Standaard (5 december 1975 en 23 januari 1976). Dezelfde krant berichtte ook over een Lootenherdenking (10-11 november 1975) en over de lezingenreeks te Rijsel op initiatief van de Stichting Ons Erfdeel (22-23 november 1975), waarvoor ook Het Laatste Nieuws aandacht vroeg (24 november 1975), Gazet van Antwerpen publiceerde een niet onaardig aantal stukken over kulturele onderwerpen: de retrospektieve Chagall in het centrum Septentrion te Bondues (10 oktober 1975), het initiatief van de lezingenreeks te Rijsel over Vlaanderen en Nederland (29-30 november, 22 december 1975 en 5 maart 1976), tentoonstellingen te Rijsel (10-11 januari en 5 maart 1976), Nicolas Bourgeois, van de hand van de Frans-Vlaming Wido Bourel (21-22 februari 1976) en het De Coussemakerjaar (6-7 maart 1976).

• Op wat bij de recente verkie-

[p. 307]

zingen in Frans-Vlaanderen (7 en 14 maart) uit de bus kwam werd de aandacht gevestigd in een kort stuk in Wij (18 maart 1976). In De Autotoerist (28e jrg., nr. 24, 20 november 1975) verscheen een verslag van Jaak van Eeckhoute over de Frans-Vlaanderenfotoprijsvraag van de VTB. Het was geïllustreerd met de bekroonde en een selektie uit de te Waregem tentoongestelde foto's. Mianna de Swarte maakte voor Libelle/Rosita (26 september 1975) een uitgebreide reportage over Rijsel, n.a.v. de aldaar gehouden Belgische Herfst. De foto's waren van Walter Genbrugge. Jo Van Herreweghe schreef over het onderwijs van het Nederlands in Frans-Vlaanderen in het tijdschrift Ter Waarheid (januari 1976). Lyderick Van Rijssel zette zijn kroniek ‘Het leven over de Schreve’ voort in De Brusselse Post (maart 1976). En in het tijdschrift Sirkulaire (Mortsel, september 1975) herdacht Bert Peleman Emmanuel Looten.

Publikaties in tijdschriften, in brochure- of boekvorm:

• Honderd jaar geleden overleed de Frans-Vlaamse geleerde Edmond de Coussemaker (Belle 1805 - Rijsel 1876). Tot zijn blijvende verdienste behoort zijn verzameling Chants populaires des Flamands de France. De uitgeverij Malegijs uit Kemmel, een initiatief van Jan Hardeman, bracht een bundel op de markt met 32 Frans-Vlaamse volksliederen uit De Coussemakers verzameling. De Nederlandse komponisten Albert De Klerk, Jan Mul en Herman Strategier schreven er een muzikale begeleiding voor. Dit is een heruitgave, gezien deze liederen met begeleiding eerder verschenen in een driedelige Nederlandse uitgave Ons Volkslied van 1945. De uitgave door Malegijs is gedrukt op 500 eksemplaren. De presentatie getuigt van goede smaak. Liederen uit Frans-Vlaanderen kost 150 BF (+ 30 BF portkosten). Adres. Malegijs, Dorpstraat 12, 8948 Kemmel (tel. [phone]) rekening: 068-0561880-83.

• Dezelfde uitgever bezorgde op 2 grammofoonplaten de bewerking in het dialekt van de Westhoek door Joris Declercq van F. Timmermans En waar de sterre bleef stillestaan. Het Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen, o.l.v. Flor Barbry, dat hiermee in 1954 voor het eerst in Frans-Vlaanderen ging optreden, verzorgde nu deze luisterspelopname. Kristien en Alfred den Ouden namen de muzikale begeleiding voor hun rekening. De platenhoes is eigenlijk een twintig bladzijden tellend tekstalbum met wetenswaardigheden over het Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen en de tekst van Declercqs bewerking, omgespeld naar een spelling die voor niet-dialektkenners leesbaar en begrijpelijk is; achteraan is ook een woordenlijst opgenomen. De dubbelplaat En wao de Sterre bleëf stillestoan kost 530 BF (port inbegrepen) en kan besteld worden op het adres van Malegijs, Dorpsstraat 12, 8948 Kemmel.

• Bert Bijnens redigeerde zijn 9e Frans-Vlaams Jaarboekje 1976. Medewerkers zijn J. Beun, A. Dawyndt, A.R. Goussey, Et. Morel, G. Ocquet en L. Vandenberghe. En zoals naar gewoonte nam B. Bijnens zelf het leeuweaandeel voor zich. Voor wie belang stelt in Frans-Vlaamse folklore is dit natuurlijk een onmisbaar boekje. Adres redaktie en beheer: B. Bijnens, D. Boutslaan 8, 8460 Sint Idesbald-Koksijde.

• En er verschijnt nog meer over folklore in Frans-Vlaanderen. A. Lowyck heeft het over Het moordlied in de westhoek der Nederlanden - in - Frankrijk. Wie zich daartoe aangetrokken voelt kan dit 90 blz. tellende stuk, met de tekst erbij van twintig moordliederen, geschreven en gezongen tussen 1178 en 1862, aantreffen in het Jaarboek van de Bond van Westvlaamse Volkskundigen, I (1975). Adres: G. Devos, Robrecht van Vlaanderenlaan 113, 8200 Sint-Andries-Brugge.

• In een vorige kroniek (O.E., 18/5, p791-792) had ik het al even over de rezultaten van de volkstelling van 1975 in Frankrijk. De definitieve cijfers zijn nu gepubliceerd door het INSEE (Institut National de la Statistique et des Etudes Economiques) onder de vorm van fascicules per departement: Recensement général de la population de 1975 I Population du département du Nord. 59. en Population du département du Pas-de-Calais. 62. Ik hoef er wel niet aan toe te voegen dat deze uitgaven van het grootste belang zijn voor wie zich voor de taaltoestanden in Frans-Vlaanderen interesseert. Aan de hand van deze zevenjaarlijkse telling blijkt het dat kleine landelijke dorpen tegen de grens, bastions van de volkstaal, nog altijd blijven achteruitgaan. Bij enkele voorbeelden geef ik tussen haakjes de cijfers voor 1968: Bambeke 614 (642), Boeschepe 1883 (2015), Eke 681 (790), Godewaarsvelde 1665 (1798), Herzele 1118 (1171), Houtkerke 765 (768), Terdegem 393 (402), Winnezele 988 (1033). In industriële verfranste gemeenten blijft de bevolking snel aangroeien. Enkele voorbeelden: Duinkerke 83.163 (74.236), Groot-Sinten 14.865 (12.244). Het wordt nog duidelijker als men een aantal cijfers per kanton bekijkt: kanton westelijk Duinkerke 83.538 (66.850), maar kanton Kassel 8.444 (8.992)

[p. 308]

en kanton Steenvoorde 11.602 (11.801).

• In het nummer 225 van de Revue du Nord (redaktie: Université de Lille III, Sac Postal 18, F-59650 Villeneuve-d'Ascq; jaarabonnement buitenland: 70 FF), gedateerd april-juni 1975, maar verschenen in 1976, geven L. Trenard, B. Delmaire en A. Derville een uitgebreid overzicht van het bestaan en de aktiviteiten van de ‘sociétés savantes’ van de departementen Noorden, Nauw van Kales, Somme en Aisne, voor de periode 1969-1973 (blz. 195-216), L. Trenard doet nog eens hetzelfde voor de belangrijkste tentoonstellingen (blz. 217-219).

• In Taal en tongval (XXVII, 1975, blz. 91-94) schreef Prof. V.F. Vanacker een korte bijdrage Frans-Vlamingen over hun taal. Uit de bandopnamen die door het Gentse Seminarie voor Vlaamse Dialektologie in Frans-Vlaanderen tijdens de periode 1964-66 werden gemaakt, lichtte hij de uitspraken van Frans-Vlamingen over hun eigen taal. Hij kon daaruit afleiden hoe deze informanten oordeelden over de waarde van hun taal, die zij als minderwaardig zagen en waarvan zij beseften dat het een dialekt was dat achteruitgaat, een achteruitgang die zij wel betreurden.

• Van het hier aangekondigde colloquium dat Mens en Ruimte vzw (Froissartstraat 118, 1040 Brussel) organiseerde op 24 november 1973 onder de titel De Taaltoestanden in België, mede in Europees verband is in 1975 een verslagboek(je) van 118 blz. verschenen onder dezelfde titel (prijs: 200 BF).

Prof. Em. W. Pée tot wie z'n blijvende verdienste de publikatie behoort van zijn Dialect-Atlas van West- en Fransch-Vlaanderen (1946), heeft Frans-Vlaanderen voor zijn rekening genomen (blz. 43-66). In hun woord vooraf stellen Dr. H. Baeyens en Prof. Dr. Frans Van Mechelen, respektievelijk direkteur en voorzitter van Mens en Ruimte het colloquium voor als een ‘poging van sinteze van de huidige stand van het taalsociologisch onderzoek in België, gesteld in Europees perspektief, en tevens een bekroning van het fundamenteel onderzoeksprojekt in opdracht van het Fonds voor Kollektief Fundamenteel Onderzoek’ (sic!). Ook als men aan deze pompeuze taal enig belang hecht - en de bundel bevat inderdaad merkwaardige stukken - kan men er moeilijk onderuit Prof. Pée's tekst een flop te noemen. Op blz. 61 en 62 geeft hij acht redenen waarom het Nederlands dialekt gedoemd is te verdwijnen. Uw recensent had die zonder moeite ook uit zijn mouw kunnen schudden en hij had er zelfs enkele van meer ‘fundamentele’ aard aan kunnen toevoegen. De laatste alinea van zijn lezing reveleert veel: ‘Wil men de Frans-Vlamingen en de Nederlandse taalwetenschap dienen dan moet men zonder verwijl de Frans-Vlaamse woordenschat inzamelen en beschrijven en zoveel lokale dialekten mogelijk grondig bestuderen. Alles daarbuiten is boter aan de galg.’

Dat er al aardig wat boter aan de galg is gesmeerd, weet ik onderhand ook wel. Maar de auteur schaart zich hiermee - ongetwijfeld onbewust - aan de zijde van hen die de taalminderheden liefst willen folkloriseren en mummificeren. Hier dient de taalwetenschap als balsem.

• Welk onthaal viel de talloze Belgische grensarbeiders, emigranten en seizoenarbeiders (grotendeels Vlamingen) in Frank rijk te beurt? Welk beeld over de Vlaming hebben zij in Frankrijk en in de Frans-Vlaamse departementen bij de lokale bevolking vastgelegd? Dit zijn vragen die nog grotendeels onbeantwoord zijn.

Alain Dantoing, licentiaat geschiedenis (Leuven Frans) heeft een fragment van die problematiek onderzocht. Al gaat het om Waalse (Henegouwse) mijnwerkers, toch verdient zijn studie evenzeer onze aandacht. Ze heet Une manifestation de défense ouvrière contre le travail étranger dans les mines du Pas-de-Calais en 1892 (Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis, V, 1974, nr. 3-4, blz. 427-444) en is een samenvatting van zijn licentiaatsverhandeling.

Een vijf- tot zeshonderdtal pas aangekomen mijnwerkers uit de Borinage - waar een krizis werkloosheid veroorzaakte - beleefden het in 1892 dat hun Noord-Franse werkmakkers hen aanvielen en hun tuin en huisraad vernielden. Deze incidenten duurden van halfaugustus tot halfoktober.

Op dat moment was het steenkoolbekken van het Nauw van Kales welvarend. De mijnwerkers kenden lonen en werkvoorwaarden die ver de Belgische overtroffen. Bovendien wisten ze zich voldoende gesteund door een sterk sindikaat en een goede politieke vertegenwoordiging. Wat was er dan wel aan de hand?

De Noord-Franse mijnwerkers verweten hun Belgische kollega's lagere lonen en langere werktijden te hebben aanvaard en geen lid te willen worden van hun sindikaat. Het feit dat de Belgische arbeiders niet dezelfde last van militaire verplichtingen te dragen hadden (sommigen hadden er zich uitgeloot, anderen waren als dienstweigeraars naar Frankrijk gevlucht) goot

[p. 309]

olie op de golven. En dan waren er nog de intenties die de mijnmaatschappijen aangewreven werden: het ronselen van vreemden, terwijl eigen arbeiders ontslagen werden, pogingen om de sindikale macht te breken.

De auteur gelooft wel dat het mogelijk is geweest dat de Belgische mijnwerkers langere werktijden aanvaardden, en hij houdt het voor zeker dat zij niet terugschrokken voor moeilijk werk dat de plaatselijke arbeiders niet wilden verrichten.

De houding van de lokale mijnwerkersleiders en de Franse autoriteiten hebben er niet toe bijgedragen het einde van de troebelen te verhaasten. De Belgische mijnwerkers - ook velen die er al lang vertoefden - stonden voor de keuze tussen Franse naturalisatie, wat de Noord-Franse sindikaten aanmoedigden, en de terugkeer, vaak in miserabele omstandigheden.

Na een onderzoek van de reakties in België, gaat de auteur ook na hoe men de gebeurtenissen aan de overzijde van de grens opnam. Hij vond vooral sporen op het parlementaire vlak, maar op wetgevend gebied (reglementering voor vreemde arbeiders) waren de gevolgen gering. De weerslag op de lokale bevolking in het Nauw van Kales heeft de auteur verder niet besproken.

Hoeveel naar Henegouwen uitgeweken Vlamingen zich bevonden in de hier behandelde groep valt niet uit te maken. Maar er zullen wel heel wat punten van overeenkomst zijn met het onthaal van Vlaamse groepen.

Kultureel nieuws:

• Mr. Raf Renard, voorzitter van de Stichting Ons Erfdeel kon op 12 maart 1976 het eerste jaarboek De Franse Nederlanden - Les Pays-Bas Français voorstellen aan de pers in het Belgisch konsulaat-generaal te Rijsel. Voor de talrijke persmensen uit België en Noord-Frankrijk fungeerden de Belgische Konsul-Generaal, de heer Jacques, en de Nederlandse Konsul, de heer Destailleurs, als gastheren. De voorzitter van de Stichting Ons Erfdeel motiveerde de uitgave van het jaarboek en vermeldde als opzet o.a. ‘mede te bouwen aan de instandhouding van de verscheidenheid en de rijkdom van de kulturen in Europa’. Het jaarboek heeft een oplage van 3000 eksemplaren. Ongeveer 1500 waren al besteld bij voorintekening.

• Dezelfde Stichting Ons Erfdeel nam het initiatief om in Rijsel een reeks lezingen over Vlaanderen en Nederland te organizeren (De reeks heet Les régions de langue néerlandaise. Flandre. Pays-Bas). Ze kon daarbij ter plaatse rekenen op de samenwerking met een kulturele organisatie La Maison Saint-Exupéry en op de medewerking van het Belgisch en Nederlands Konsulaat en tenslotte ook op de steun van het Ministerie voor Nederlandse Kultuur in België. Hierbij volgen de titels, vergezeld van spreker en datum, van de voorbije en nog geprogrammeerde lezingen: Amsterdam 700 ans, Sadi de Gorter (4 december 1975), L'enseignement du néerlandais en France, Prof. Walter Thys (16 december 1975), Le Benelux de nos jours, A.G. Samoy (15 januari 1976), La Néerlandophonie: unité et diversité, Prof. Hendrik Brugmans (30 januari 1976), Constant Permeke, géant de l'expressionisme flamand, Walter Vanbeselaere (13 februari 1976), Les Flamands et la réforme de l'Etat belge, Manu Ruys (27 februari 1976), La vie quotidienne en Hollande au siècle d'or, Jacqueline Buffin (6 februari 1976), La métamorphose économique des Pays-Bas après la deuxième guerre mondiale, P.G. Ruysschaert (17 maart 1976), Les partis politiques en Belgique, Prof. A. Verhulst (9 april 1976), Charles Péguy et la littérature néerlandaise, Eugène Van Itterbeek (21 april 1976), Le catholicisme hollandais: hier et aujourd'hui, P. Brachin (5 mei 1976), Conservation et restauration d'une ville ancienne. L'exemple de Bruges, Luc Schepens (14 mei 1976).

De nog resterende lezingen gaan telkens door om 20.30 uur in het Maison Saint-Exupéry (adres: 7, rue des Fossés, Rijsel). Het is bij mijn weten de eerste keer dat in Rijsel de Nederlandse taal en kultuur in Noord en Zuid als een geheel zijn voorgesteld. Nu is het al duidelijk dat een grote behoefte bestaat aan informatie over ons taalgebied en dat deze informatie met belangstelling onthaald wordt.

• Op 10 februari 1976 is te Rijsel een Office culturel régional aan de pers voorgesteld. Het kwam tot stand op initiatief van de Regionale Raad en haar voorzitter, Pierre Mauroy. Deze dienst moet het kulturele leven in wat op dat punt geen al te begunstigde regio is, stimuleren. Men denkt in de eerste plaats aan het koncert- en het toneelleven, maar ook minder prestigieuze kultuuruitingen zal men niet uit het oog verliezen. Noël Josephe, burgemeester van Beuvry en voorzitter van de regionale kommissie voor onderwijs en kultuur van de Regionale Raad, is voorzitter van de raad van beheer. Direkteur is Pierre-Alain Douay. Adres: Office culturel régional, 108, avenue du Peuple Belge, F-59000 Lillle.

• Bij de eerste ronde van de kantonnale verkiezingen (7 maart

[p. 310]

1976), die de groeiende macht van het linkse front en in het biezonder van de Franse socialistische partij bevestigden, kwam in het kanton Steenvoorde een kandidaat op, Jean-Paul Sepieter, met een Vlaams en regionalistisch programma. Hierin kloeg hij drie eeuwen onderdrukking van de volkstaal en -kultuur aan, de afbraak van het natuurlijk milieu, het intellektueel, kultureel en sociaal isolement van de bevolking, de krizis van de demokratie en het Parijse kolonialisme. Hij pleitte voor het totstandkomen van een departement Westhoek en een tweetalig statuut in onderwijs en administratie. Hij kreeg 6% van de stemmen achter zijn naam. Wie de Frans-Vlaamse Westhoek kent, is er zich van bewust dat hier een nieuw geluid te horen viel.

• De Frans-Vlaamse, uit Torkonje afkomstige schilder Paul Hemery, die ook enige tijd in Brugge werkte, hield een retrospektieve met doeken uit de voorbije 25 jaar in de Galerie van het kunstcentrum Septentrion te Bondues (12 maart - 4 april 1976). In hetzelfde centrum wordt een keuze getoond (13 maart - 30 mei 1976) van Raoul Dufy's werk uit het Musée d'Art moderne van Parijs.

Erik Vandewalle