Ons Erfdeel. Jaargang 19

Geo Sempels: een kwarteeuw lyrische eksploratie.

In het Provinciaal Begijnhof te Hasselt werd van 19 april tot 11 mei 1975 de 25-jarige schilderkundige karrière herdacht van Geo Sempels, non-figuratief schilder. Aan de cimaise van de hal en de twee indrukwekkende zalen hingen 85 werken: het pikturaal retrospektief overzicht van een oeuvre, dat in zijn stage en bezielde evolutie, vandaag de dag, waarop het hyperrealisme en de fantastiek adepten bij de vleet op de kunstmarkt gooit, tot bezinning en nadenken stemt. Een situatieschets van de jongste kwarteeuw non-figuratie in dit land is hier wel op zijn plaats omdat het pikturaal avontuur van Geo Sempels, zoniet in zijn ontwikkeling dan toch voornamelijk in zijn oorsprong, dermate tijdgebonden is, dat men hem moeilijk in een andere periode zou kunnen plaatsen.

Rond 1950 smeulde het Cobravuur. Parijs verloor zijn absolute aantrekkings- en uitstralingskracht als toonaangevend universeel kunstcentrum. New York, Londen en zelfs Amsterdam gaven de modernistische, vaak vernieuwende toon aan. Tussen 1950 en 1960 beleefde de nonfiguratie haar laatste triomfen. Wie toen geen aanhanger was van het abstrakte ekspressionisme, zich uitlevend in lyrische abstrakties, tachismen, action painting, drippings en andere informele automatismen, had beslist de laatste trein gemist. Daartegenover stond dat velen de lucide konstruktivistische eksperimenten van de Stijl-groep en het Bauhaus niet vergeten waren, evenmin als het neo-plasticisme van een Mondriaan en het suprematisme van een Malevitch. Dat deze tweede tendens in de non-figuratie, met name de konkrete kunst, ook cool art of geometrische abstraktie genoemd, al lang in ons land haar beoefenaars had, bewijzen de tijdschriften Het Overzicht en De Driehoek uit de jaren 1922-'25 met de figuren Jozef Peeters en Michel Seuphor, evenals de Brusselse avant-gardist Victor Servranckx.

Ofschoon het een onloochenbaar feit is, dat de konkrete of absolute kunst zich via diverse vertakkingen als het konstruktivisme, de colourfield-painting, het kinetisme en de op art, tot op de huidige dag het meest markant heeft gehandhaafd, toch heeft in Vlaanderen de non-figuratie zich aanvankelijk door het abstrakt ekspressionisme het felst gemanifesteerd. Of vergeet men al te vlug figuren als wijlen Anne Bonnet, Louis Van Lint, Antoine Mortier, Guy Vandenbranden, de jonggestorven Van Anderlecht, Maurice Wijckaert en andere Jan Burssens? Zij hebben inderdaad vlak na de tweede wereldoorlog de eksplosie van de lyrische abstraktie in ons land veroorzaakt. Tot een voortdurende bloei kwam het niet, ondanks de wanhopige pogingen van de Groep 58 in het Antwerpse Hessenhuis (1958-1962) en de kollektieve stuiptrekkingen van Forum 61-62-63 in het Gentse Centrum voor Kunst en Kultuur.

In de dokumenten over de kunstgroep en het tijdschrift Het Antenneke (1954-1959) staat Geo Sempels als 64e en voorlaatste lid van de kunstgroep op 3 mei 1959 geboekt. Uit die tijd dateert onze kennismaking in het toen beruchte Gentse artiestencafé ‘Taverne Antonio’, geleid door de veelzijdige artiest Bert De Clerck. De aanleiding daartoe was niet zozeer van pikturale dan van literaire aard, omdat Geo Sempels door zijn artikelen over ‘Het suggestief vitalisme’ in het tijdschrift Lens, dat hij met Jos De Freine had opgericht, onze aandacht gaande had gemaakt. Hoewel hij zich nogal ironisch over zijn letterkundige produkten uitlaat, dient er toch op gewezen te worden, dat hij

[p. 277]

Gouache, 1975 van Geo Sempels.

dit kreatief element van zijn kunstenaarspersoonlijkheid nooit volledig heeft laten vlotten. In de jaren '50 werkte hij aktief mee aan het avantgarde tijdschrift Tijd en Mens. Had hij toen het stuk ‘Mensen van deze tijd’ afgewerkt, dan was het zeker in boekvorm verschenen, omdat de Nederlandse uitgever Van Kampen en Zoon erin geïnteresseerd was. Tans nog schrijft Geo Sempels gelegenheidsbijdragen voor Elzevier Magazine, waaronder ‘Een mand vol franchipaantjes’ en ‘Dali’ opgemerkt werden. Dit literair aspekt van Geo Sempels houdt eveneens verband met zijn opleiding tot onderwijzer, een funktie die hij achtereenvolgens te Geraardsbergen, St.-Job-in-'t Goor en te Vilvoorde uitoefende. In deze laatste stad is hij tans direkteur van de rijkslagere school. Als intellektueel gerichte kunstenaar heeft hij in zijn jeugd stapels literatuur over de schilderkunst en het schilderen verslonden. Daardoor kwam hij tot de overtuiging dat niet het ‘wat’ in de schilderkunst van betekenis is, maar ‘hoe’ je het doet. Mede door deze zich eigen gemaakte overtuiging én beïnvloed door de tijdgeest, die de lyrische abstraktie op een voetstuk plaatste, kwam Geo Sempels tot de nonfiguratie. Zelf getuigt hij: ‘De inhoud kwam steeds weer neer op expressie, gevoel, zin voor harmonie, kleur en verhouding. Dat kan niemand je leren. Je hebt het of je mist het’.

Tot dit eenvoudig, verhelderend inzicht is Geo Sempels tans gekomen, op een leeftijd die men met kwalitatieven als rijp, bedachtzaam en wijs opvrolijkt. Hij is op 22 oktober 1926 te Lubbeek nabij Leuven geboren, als zoon van een Brabantse landbouwer.

Toen Geo Sempels in oktober 1961 tot laureaat van de Berthe Artprijs, waaraan 127 kandidaten deelnamen, werd uitgeroepen, was hij al eerder in 1960 en 1961 onderscheiden met de Prijs van Oostende en de Prijs van de Jonge Belgische Schilderkunst. Later volgden nog andere onderscheidingen: in 1962 en 1963 opnieuw in de laatstgenoemde prijs en in 1963 in de Prijs van Knokke en de Prijs der Abstrakten. Dat er nadien voor lyrisch abstrakten geen prijzen meer te behalen waren, stemt overeen met hetgeen wij over de achteruitgang van de verlate eksperimenten Hessenhuis en Forum I, II en III schreven.

Stelde men zich anno 1955-'60 de vraag: ‘Wie schildert nu nog figuratief?’ dan zegt men in 1976: ‘Wie schildert nu nog lyrisch abstrakt?’ Wat amper tien jaar geleden het sine qua non der eigentijdse kunst was, wordt

[p. 278]

tans als een modegril beschouwd, een internationale mikrobe die tijdelijk wat opwinding en koorts heeft verwekt. Tot de schaarse kunstenaars, de witte raven, die nu nog de moed opbrengen hun innerlijke bewogenheid in lyrisch abstrakte festijnen om te zetten, behoort Geo Sempels. Hij drijft de konsekwenties door van een eens gekozen richting, waarvan hij door studie en ondervinding weet, dat zij voor hem de enig gerechtvaardigde en de belangrijkste was, is en blijft. Het blijkt geen sinistere moed te zijn van een kunstenaar die mordicus ooglappen wil aanhouden, ofschoon hij beseft dat de wereld en de kunst voortdurend aan schommelingen en ontwikkelingen onderhevig zijn.

Het kruciaal probleem is gesteld. Het komt ons voor dat Geo Sempels pikturaal altijd een taal heeft gesproken die voor de kleurgevoelige te begrijpen is, dat hij er zich altijd van bewust is geweest een boodschap te brengen. Een paar feiten brengen we ter staving hiervan. Een werkelijk akademische opleiding heeft hij nooit kunnen verdragen, noch aanvaarden. Schreef hij niet dienaangaande: ‘De goedmenende leraars hadden alleen oog voor de perfekte nabootsing van hun prachtig geëtaleerde stillevens en hun plaasteren beelden. Alleen bij Modest van Muylders in Aalst hield ik het een poosje uit. Die verstond de kunst je naar zijn zin te laten schilderen zonder dat je het merkte. Na ieder portret dacht ik ‘Verrek! hij heeft me weer liggen!’

Verder is een andere uitspraak van Geo Sempels, daterend van eind 1961, revelerend voor zijn houding tegenover zijn kunst. In een interview werd onder meer vastgesteld, dat het niet lang geduurd heeft voordat hij een benijdenswaardig palmares al op 35-jarige leeftijd kon voorleggen. Geo Sempels antwoordde: ‘Voor u lijkt het niet lang. Nochtans vijftien jaar schilderen en ieder vrij uurtje er voor opofferen, ieder frank zakgeld in verf en doek omzetten, is toch wel een lange weg tijdens dewelke menigmaal hard op de tanden moest gebeten worden om vol te houden zonder versagen tegenover de minachting van mijn vrienden ten overstaan van mijn “abstrakt gedoe”. Wel honderdmaal was de verleiding zeer groot om maar opnieuw landschapjes, stillevens, portretten te borstelen: die kun je tenminste tegen een billijk prijsje verkopen, terwijl abstrakt werk rustig op je zolder verzeilt en je op de lange duur zelfs begint te hinderen, omdat de ruimte die overblijft om te werken zo klein wordt.’

In de 25-jarige evolutie van de schilderkunst van Geo Sempels menen we drie periodes te kunnen onderscheiden. De eerste loopt tot 1960. Ze wordt beheerst door het impulsieve teken, het monokrome palet (hoofdzakelijk grijzen, okers en paarsen) en het vorm-reliëf door middel van nogal ongebruikelijke kleurenprocédés. In dit verband beschikken we over een eigenhandig geschreven ‘recept’ van de artiest tot het vervaardigen van een casseïne-emulsie. De alchimie van de toen aangewende kleurentaal gaat hand in hand met de gesuggereerde droomlandschappen op doek en paneel. Het zijn duidingen van onbetreden en geheimzinnige gebieden: koraalriffen, kraters, gestolde lava, ruisende golvingen over steen, gruis en zand, melkwegen en nevelvlekken, labyrint en spijkerschrift van de droom. Het is alsof uit de eruptie van een enorm magma een oerkreet een wordende wereld aankondigt.

De tweede periode eindigt omstreeks 1970. Zij verrast door de dynamiek van de cirkel en de ovaal enerzijds en door de muzikaliteit der tonalistische kleurpartijen anderzijds. De kreet wordt gedempt door het akkoord, dat overvloeit in een zang. Sempels kompositorische en poëtische gaven komen sterker tot uiting. De kleurakkoorden schemeren door elkaar. De weerbarstige periferie der dingen is voor goed doorbroken. Het is alsof een betoverde hand blauwe, rode, groene, gele, oker waden over het doek laten uitwaaieren. In de derde en huidige periode in het oeuvre van Geo Sempels zijn beweging en diepte schering en inslag. In de kleurharmonieen dringt zich een sterkere muzikaliteit op. De titels van enkele doeken zijn in dit opzicht sprekend: Trompetsolo (1975), Preludium tot de nieuwe lente (1974), Tsjaikovski's herfst (1974), Zang I (1975) en Zang II (1975). De traditionele olieverf heeft plaatsgemaakt voor syntetische harsen als akryl en polyvinyl in de gouaches op grotere formaten. In deze werken konstateert men voortdurend dat zij niet het resultaat zijn van automatismen en lukrake improvisaties, maar de vrucht van bezinning, een intens levensgevoel en een nooit aflatende lyrische bezieling.

Ofschoon te Hasselt komposities uit 1965 en 1967 ontbraken, enerzijds doeken egaal violet en donker geschilderd en anderzijds pistoolschilderijen, bracht deze retrospektieve een verdiende hulde aan een artiest, van wie we al in 1960 getuigden dat hij heel anders, nieuw was in Vlaanderen. De staat heeft van hem vier werken in zijn bezit; beproefde kunstliefhebbers namen hem entoesiast op in hun verza-

[p. 279]

melingen. Hij hield individuele eksposities in Brussel, Geraardsbergen, Tienen, Gent, Dendermonde, Antwerpen, Bonheiden, enz., evenals in Mexico-City, Lissabon, Münster en Lünen in Duitsland. De jongste vijftien jaar werd hij regelmatig uitgenodigd voor groepstentoonstellingen in binnen- en buitenland (München, Minden, Marienburg, Sao Paolo, Rio de Janeiro, Brasilia).

Door de Dienst der Internationale Kulturele Betrekkingen van het ministerie van Nederlandse Kultuur werd Geo Sempels uitgenodigd om van 16 januari tot 21 februari 1976 een ekspositie te organiseren in Keulen. Het is een suksesrijke kunstgebeurtenis geworden, gepaard gaande met de publikatie van een prachtige katalogus.

Geo Sempels is schilder in merg en been. Zijn lyrische hymnen aan de niet uit te spreken paradijselijke wensen en dromen van de mens, verrijken onze schilderkunst.

Jos Murez, Gent