Ons Erfdeel. Jaargang 18

Robin Hannelore, opstandige dagdromer.

In De Kempense Brandbrieven neemt Robin Hannelore, naast zijn nieuwe poëziebundel met een gelijknamige titel, vrij uitvoerige excerpten op uit vier vroeger verschenen bundels, nl. de als Heibel-uitgaven gepubliceerde bundels Mandragora (1970), Abutilon (1967), Visum voor Gomorra (1965) en Het gewei van de wind (1963). De uitgeverij heeft kennelijk een lijvige bundel op de markt willen brengen, inspelend allicht op de huidige ‘trend’ van de verzamelbundels. Het is ook een vrij luksueuse bundel. Daarom werd een beroep gedaan op een illustrator: Benny Blommaert. Of die keuze gelukkig was oordele men zelf. Naar mijn smaak zijn de illustraties monumenten van wansmaak.

Hannelore plaatst zijn meest recente bundel voorop. Op die manier verplicht hij a.h.w. zijn lezer samen met hemzelf vanuit de huidige verworvenheden achterom te kijken. Zo lees je aanvankelijk boeiende gedichten (de recente bundel), vervolgens iets minder boeiende (de bundel van 1970 en 1967), tenslotte gedichten die m.i. niet herdrukt dienden te worden. Wilde Hannelore misschien anderen (en zichzelf) tonen in hoe grote mate hij er op vooruit is gegaan gedurende zijn jongste tien jaar poëtische bedrijvigheid? Beter had hij eraan gedaan enkel het werk van na 1967 te publiceren. Dan waren de ekcerpten uit Visum voor Gomorra en Het gewei van de wind in ieder geval achterwege gebleven en kreeg de lezer toch een niet onaardige kijk op Hannelores evolutie of evolutieloosheid. Het best had Hannelore gewoon zijn jongste bundel De Kempense Brandbrieven als bundel kunnen publiceren. Zoals de verzamelbundel nu voor ons ligt, komt hij me - als verzamelbundel - toch nogal vreemd voor. Waarom doet Hannelore een keuze uit déze vier bundels en niet uit de zes of zeven andere die hij sedert 1958, het jaar waarin hij debuteerde, heeft laten verschijnen? Zijn déze bundels misschien toevallig van een goed jaar? Het is nog aan te nemen dat hij alles wat vóór 1963 verschenen is (drie bundels) achterwege laat. Maar ook uit vier bundels die vanaf 1966 tot 1972 verschenen zijn, neemt hij niets op. Daarom ziet het ernaar uit, dat deze verzamelbundel in niet geringe mate onbetrouwbaar is, wanneer je er Hannelores evolutie in wil achterhalen.

Het risiko dat ik de weg die Hannelore heeft afgelegd slechts fragmentarisch zal weergeven, is dus niet denkbeeldig. Sedert 1967 is Hannelores gedicht kwa techniek niet zoveel veranderd. Toen al was het grillig-associatief opgebouwd, wijdlopend en breedsprakerig. Het hing toen al vast aan waarnemingen uit de natuur, die hij tot beelden maakte om zijn eigen gemoedstoestand uit te drukken. Vanaf het begin van zijn dichterschap poogde hij zijn baldadig-romantisch en machteloos-agressief temperament in zijn verzen uit te spreken (dit is vaak terug te vinden in de titel van zijn bundels), maar op die manier sloeg en schopte hij met zijn taal ook vaak zijn gedicht aan scherven. Later - vanaf 1967 ongeveer - zag het er naar uit, dat hij zo'n beetje langs zijn neus weg, a.h.w. mijmerend, maar eigenlijk hartstochtelijk én beheerst meedeelde wat hem ergerde, verdriet deed, machteloos-opstandig maakte. In feite nam door deze wijze van praten de woordenrijkdom almaar toe; de dichter werd breedsprakerig en heel vaak té welsprekend. Kenmerkend evenwel werd ook dat hij zijn mijmerend spreken a.h.w. systematiseerde. Zijn dagdromen: kommunio met de natuur, machteloze opstandigheid tegen het bestel en het bestaan konstrueerde hij nu a.h.w d.m.v. herhalingen en opsommingen waaraan hij zijn gedicht vasthaakte. Zo begint Hannelore vaak met een bij iedere strofe terugkerend, lichtelijk gewijzigd vers: een kapstok waaraan Hannelore d.m.v. een natuurbeeld ophangt wat hij wenst te vertellen. De herhaling is blijkbaar een middel om een lijn te trekken in de opdringende vloed van beeldende associaties rondom een gedachte die in het steeds herhaald vers al uitgedrukt is. Hannelore maakt op deze wijze een in beelden verpakte belijdenis. De werkwijze geeft zijn gedichten vaak iets balladeachtigs maar maakt ze ook vaak pedant, vooral in de fragmenten waarin Hannelore meent te moeten redeneren, getuigen, overtuigen, aandringen opdat zijn lezers toch naar hem zouden luisteren. En bepaald deze fragmenten ook maken dat Hannelores parlandopoëzie vaak overkomt als proza.

[p. 257]

Het werk van vóór 1967 plaats ik even opzij - omdat ik het als dichtoefeningen beschouw - en ik baseer mij op deze ‘verzamelbundel’ om Hannelore's ‘evolutie’ weer te geven. Daarbij volg ik de weg die de dichter zelf aangeeft: van 1973 (De Kempense Brandbrieven) over 1970 (Mandragora) naar 1967 (Abutilon). In De Kempense Brandbrieven schrijft Hannelore zijn ongerustheid neer betreffende het heden: de problematiek van milieu-wanbeheer houdt de sterk natuur-en-streek-verbonden dichter bezig en verklaart ook de titel. Hannelore stelt vragen, agressief, opstandig maar machteloos; hij stelt meteen ook vragen betreffende de mens, het bestaan, het bestel. Hij stelt geergerd vast dat hij enkel nog kan dagdromen over het verleden, de natuur, de absolute waarden. Hij is ervan overtuigd dat er iets moet gebeuren, dat er een einde moet komen ‘aan deze levenslange kwelling dit zienderogen sterven / deze oogluikende lafheid tegenover al wat mooi en goed is’ (12) Maar hij weet zich machteloos en vloekt het uit ‘godverdomme god moet bestaan / want voor iemand moeten we kunnen sterven’ (14). De rebel wil een martelaar zijn, maar zelfs dit wordt door de huidige, nivellerende tijd onmogelijk gemaakt. Hannelore keert zich vervolgens, vanuit een besef in het nauw te zijn gedreven, tegen de mensen en ook tegen zichzelf: tegen hun (en zijn) hypocrisie, lafheid, massamentaliteit, defaitisme. Als een rat in de val reageert hij: agressief, balsturig, zwartgallig en tevens vervreemdt hij meer en meer van zichzelf. Deze vervreemding ervaart hij trouwens als een uitkomst, een troost. Dit leven ‘een beetje buiten de tijd’ (23) is in feite een romantische zelfbescherming. En daar is dan ook Hannelores dagdroom te situeren: het verleden, het ouderhuis, de moeder, de ongerepte Kempense natuur, wat zich aan de dichter opdringt via een associatieve reeks herinneringen die grillig via beelden over dingen, dieren en planten op gang wordt gebracht. Maar telkens weer wordt de dichter uit deze dagdroom wakker gestoten door de werkelijkheid, die hem opstandig maakt en zijn verantwoordelijkheidsgevoel aanscherpt Dan dient Hannelore ‘brandbrieven’ te schrijven in een ultieme poging om, zonder echt nog te hopen dat het lukt, de huidige evolutie ongedaan te maken. Maar tegelijk beseft hij dat het niets zal uithalen: ‘op het achterdijkse land / loop ik verder uit te sterven / ver van jou / en meestal dronken van de wijn / die ik met blote voeten in de zomer / uit zoveel woorden trappelde / maar die verzuurde tot inkt en koude bitterheid’ (30).

Hannelore zit blijkbaar vast in een vicieuze cirkel en slaagt er niet in zich uit deze cirkel los te schrijven. Vandaar dat hij het schrijven zelf is gaan wantrouwen. Daarover heeft hij een hele bundel geschreven, nl. Mandragora uit 1970. Maar tegelijk met de onmacht van het schrijven geeft hij daar de macht ervan weer: ‘dat ik al schrijvend dol tekeer ga / is een wanhoopspoging / om mijn handen niet te laten verroesten / in hun tragische rust / in hun lijdzaam toezien / hoe wie ik liefheb is overgeleverd aan wie ik haat / hoe wat ik goed acht besmeurd wordt door het smerigste / en zo onderworpen aan de wet van de traagheid / draag ik een schuimbekkend masker / in een karnavalstoet die het onverdraaglijke in karikatuur zet / om het toch maar te kunnen verdragen (...) er zijn zo van die onuitstaanbaarheden / precies of ik niet weet dat ik rot waar ik zit / en dat ik poog gezonde mensen aan te tasten / met mijn ergernis en mijn verschrikkelijk overdreven liefde’ (61-62).. Maar ook daar reeds ervaart hij het als heel erg dat hij, de brigand die wreker, vrijbuiter, zeeschuimer had willen zijn ‘een boekenjongen is geworden / een boerenzoon die alleen maar een stomme pen / als wapen heeft’ (74) Blijkbaar zit Hannelore als geengageerd dichter ook in Mandragora vast in een vicieuse cirkel.

In Abutilon uit 1967 bezat de ‘brigand’ nog meer begoochelingen en fulmineerde hij nog woester tegen het wereldbestel Hij was daar herhaaldelijk een bij en in zijn tijd geengageerd dichter, alhoewel hij ook daar reeds nl aan het slot van deze bundel een ontgoochelde ‘modus vivendi’ neerschreef: ‘Ik heb een modus vivendi gevonden: / ik leef als een potloodvisje, als een apollovlinder / ook al lig ik aan handen en voeten / aan dromen en woorden roemloos gebonden.’ Over zijn gebondenheid aan dromen en woorden, over zijn onmacht ook waartegen hij revolteert met dromen en woorden, schrijft Hannelore eigenlijk aldoor. Men kan dan ook stellen dat er in zijn werk nauwelijks enige evolutie te bespeuren valt, dat daarom een vrij willekeurige verzameling van ekcerpten uit zijn bundels Hannelore ten voeten vermag uit te tekenen.

Inhoudelijk herhaalt Hannelore aldoor zichzelf maar op het technische vlak slaagt hij er in zijn problematiek almaar duidelijker uit te spreken.

Willy Spillebeen

De Kempense Brandbrieven, door Robin Hannelore, Uitgeverij De Roerdomp, Brecht (Antwerpen).