Theater brengt Heijermans' Uitkomst.
De toneelgroep Theater speelt Uitkomst van Herman Heijermans. In het programmaboekje is het stuk aangekondigd als een: ‘Spel van droom en leven in twee afdelingen, voor de eerste maal opgevoerd en uitgefloten te Amsterdam op 2 november 1907’.
Het was voor mij al weer 11 jaar geleden dat ik het toneelstuk zag, destijds gespeeld in het kader van het Holland Festival onder regie van Eric van Ingen. (Dat was de tijd dat er nog een zgn. Nederlandse toneelmanifestatie bestond in het H.F.!) De enige die toen en nu meespeelde was Bernard Droog, zij het in een andere rol. Verder was de zwaan, het droomdier in het stuk, toen echter, realistischer uitgebeeld. (U kunt het mechanisme nog gaan zien in het toneelmuseum in Amsterdam, Heregracht 168. Bent u daar al eens geweest? De moeite waard! Thans is er een tentoonstelling gewijd aan de onlangs overleden Wim Sonneveld.)
Wat de zwaan betreft, nu had men duidelijk gekozen voor een meer improviserende symbolische benadering. Dit werkte ook levendig en beweeglijk, mede door het van hoog naar laag draaiende achterdoek met sterrenhemel, wat de suggestie van hoogte bijzonder aardig uitbeeldde. Die tocht in de sterrenhemel is de droom van Jan op de rug van de zwaan uit het Vondelpark. Jan is het zoontje van Thijs Banes, een arme kruier die met zijn gezin in een soort souterain woont in zeer zorgelijke omstandigheden. Jan is door een val uit een boom
Fenneken Foekema Andreae en Jan van Eijndthoven in Uitkomst van Heijermans.
bedlegerig geworden en op de dag van de handeling is hij in een wagentje met zijn moeder de koningin gaan bezichtigen die zich aan het volk in Amsterdam heeft laten zien. Ook Sien, zijn zus, is met de andere fabrieksmeiden gaan kijken, hetgeen voor haar wegens werkverzuim ontslag betekent. Dit betekent voor het gezin een gevoelige slag. De bittere armoe en ellende worden door Jan in zijn laatste nacht na Koninginnedag vergeten door zijn droomreis naar de sterren op de rug van genoemde zwaan. Op deze tocht triomfeert hij over zijn hele omgeving: de bakker en de schoenlapper die dreigen met hun achterstallige rekeningen, en de agent met zijn dreigend procesverbaal. Jan weet hen allen te overbluffen met zijn schitterende sterren die hij aan de hemeltrans heeft geplukt. Maar de droom eindigt in de harde realiteit van zijn laatste snik die volgens zijn broer Jacob, de scharenslijper, zijn uitkomst betekent!
Je zou dit alles kunnen vergelijken met een van de laatste romans van L.P. Boon: ‘Zomerdagdroom’, zij het dat het in dat verhaal een erotische droom is die het jongetje een ogenblik van geluk en bevrediging schenkt tot hij weer tot de werkelijkheid terugkeert: ‘het koudwordend bordje pap’ en ‘een zilte traan over zijn als van haast een aapje gerimpelde wangen’. Voor Jan is het de eeuwige rust die hem uitkomst brengt. Heijermans en Boon, hoe verschillend en toch gelijk. Geëngageerd!
De voorstelling onder regie van Elise Hoomans was voortreffelijk, en bewees nogmaals de ‘onsterfelijkheid’ van Heijermans!
Piet Simons
Auteursrechtelijk beschermd