Ons Erfdeel. Jaargang 17

[p. 280]

Voortreffelijke N.T.G.-opvoering van David Storey's ‘De aannemer’.

Om drie redenen verdient de N.T.G.-montering van David Storeys De aannemer (The Contractor - 1969) onze aandacht: het heeft een eigen betekenis in het repertoire van een officiële schouwburg, het stuk is uiterst waardevol en de stijl waarin dit werk op de planken werd gebracht was knap.

Over de opdracht van de grote gezelschappen werd en wordt eindeloos geredetwist. Aangezien deze ensembles vrij sterk gesubsidieerd worden door de overheid zijn velen van oordeel dat ze hun repertoire zo breed mogelijk dienen af te stemmen op de behoeften van de teaterliefhebbers die als belastingbetalers recht hebben op stukken van hun voorkeur. Anderen menen dat men geen toegevingen mag doen en dat men een politiek moet voeren voor het teater als kunstvorm, d.w.z. een politiek waarbij ons publiek op een stijlvolle wijze theatreminded wordt gemaakt. Sterk uitgedrukt komt deze stelling neer op het verwerpen van konsumptieteater, het afwijzen van het huidig peil en het scheppen van nieuwe behoeften op een hoger vlak. Een derde kategorie vindt een waaier van genres en stukken wenselijk maar is van oordeel dat de klemtoon dient te worden gelegd op een volmaakte vormgeving van de opgevoerde werken. Een vierde kategorie opteert voor het overwegend ontspannend toneel. Een vijfde beschouwt de dramatische kunst voornamelijk als een artistiek middel om sociaal geëngageerde stukken te vertonen. Een zesde gaat uit van dezelfde gedachte maar vooral om kritisch en bewustmakend eigentijds toneel op de planken te brengen. Teater als strijdorgaan dan, hetzij op sociaal-, hetzij op moreel terrein. Een zevende kategorie meent dat de officiële gezelschappen zich moeten toespitsen op klassiek werk. Een achtste verdedigt de stelling dat men ook in de grote schouwburgen eksperimenten moet wagen, enz.

Daarnaast zijn er de meer gematigden die allerlei mengvormen van deze opvattingen verdedigen. En er is ook de groep die pleit voor het bijna spreekwoordelijk geworden gezicht van de officiele ensembles.

Kortom, de standpunten lopen bijzonder sterk uiteen. Als ik hieraan toevoeg dat een leider van een gezelschap bovendien rekening moet houden met een ontelbaar aantal faktoren van zuiver praktische aard, heeft men enigszins een denkbeeld van het dilemma waarvoor onze schouwburgdirekteurs jaar in, jaar uit geplaatst worden.

Men is dus wel naïef als men denkt dat voor dit probleem een pasklare oplossing mogelijk is.

In mijn persoonlijk standpunt tracht ik niet eenzijdig te zijn. Ik ben voorstander van een oordeelkundige variatie van genres die op een voorbeeldig artistiek niveau zo ingekleed en gepresenteerd worden, dat de hedendaagse mens direkt en op een bevattelijke manier wordt aangesproken. Daarom vind ik het gewenst dat stukken gekozen worden die een groot publiek kunnen boeien.

In die zin acht ik De aannemer door David Storey a.h.w. een voorbeeld. Dit stuk spreekt immers zowel de gemiddelde toeschouwer als de veeleisende teaterbezoeker aan. Wie zich louter op het gebeuren toespitst, beleeft een fijne avond. Wie houdt van sociaal getint toneel is geestdriftig. Wie prijs stelt op psychologische werken vindt er veel van zijn gading. Wie verslingerd is op eigentijdse problematiek krijgt heel wat mee om over na te denken. Wie verkikkerd is op stukken met dubbele bodem zal De aannemer waarderen. Hij die van de schouwburg ontspanning verlangt, is met dat werk net zo goed in zijn schik als de toeschouwer die tragiek belangrijk vindt. Het is dus een stuk dat voldoende elementen tot entoesiasme verschaft.

De aannemer is nogal een eigenaardig stuk. In deze tragikomedie neemt de schrijver een loopje met alle wetten van de dramatische kunst. Hij brengt geen toneel dat steunt op de teorieën van Aristoteles of Brecht, geen toneel dat in de lijn ligt van Artaud, het absurd of grotesk teater, geen klassiek gedoe rond een hechte intrige. Geen keurige ekspositie, geen motorisch moment, geen krisis, stemmingsinleiding, protagonisten, antagonisten e.d.

Niets van dat alles. David Storey brengt gewoon een stukje, niet eens terdege gestoffeerde werkelijkheid op de planken. Een eenvoudig gegeven is voldoende om spanningen te verwekken waarin de alledaagse handelingen, de argeloze gesprekken, de toevallige kontakten, de verhoudingen tussen mensen, klassen en generaties een geladenheid krijgen dat ze verder reiken dan wat men ziet en hoort.

Een aannemer van tentenbouw laat ter gelegenheid van het huwelijk van zijn dochter op het grasveld naast zijn woning een tent optrekken waarin het bruiloftsfeest zal worden gevierd. Men ziet de akteurs dus als arbeiders aan het werk, ze praten over alles en nog wat. Ze pesten elkaar, beleven pret en halen geintjes uit om de meestergast

[p. 281]

De aannemer door David Storey. V.I.n.r. Herman Coessens, Jef Demedts en Hugo Van den Berghe.

op stang te jagen. Tussendoor komt de brommerige baas kontrole uitoefenen, nemen de familieleden een kijkje en voeren ze een praatje met de arbeiders.

Zo verloopt het eerste deel. In de pauze - onzichtbaar en enkel met suggestieve muziek - viert men de bruiloft. En het tweede deel brengt ons de afbraak van de tent met opnieuw het komen en gaan van de aannemer en zijn gezinsleden.

Dat is alles. Geen ingewikkeld verhaal. Geen tragische gebeurtenissen. Geen ontknoping. Men lacht bij dit plezierig geharrewar en men kijkt naar het verloop dat zo uit het alledaags bestaan is gegrepen. Niettemin zit alles er in: het verdriet van vader en moeder, de teleurstellingen en ontmoedigingen in het arbeidersmilieu en in het familiaal leven, de pijnlijke spanningen tussen de arbeiders onderling, de kloof tussen werknemer en werkgever, de weemoed, de hang naar het verleden, de banaliteit van ons doordeweeks gedrag, de nutteloosheid van onze daden, de onmogelijkheid om innig met elkaar samen te leven, de eenzaamheid, het onbegrip in eenzelfde generatie en in eenzelfde stand en het onbegrip tegenover andere generaties en standen.

Meteen is duidelijk dat het stuk zich op allerlei vlakken beweegt en dat het tevens zowel realistisch als symbolisch geïnterpreteerd kan worden; een kombinatie die enigszins herinnert aan bepaalde werken van Ibsen, maar dan zonder de melodramatische effekten. Het stuk is sober en gaat nooit te ver.

J.-Pierre De Decker heeft dit stuk met fijngevoeligheid, vakmanschap en inzicht geregisseerd. Alles is goed uitgebalanceerd: een hele toer met een werk waarin daadwerkelijk gebouwd en afgebroken wordt, waarin de dialogen samenvallen met handelingen waarbij men improviseren kan. Soms deed deze regie aan de uitvoering van een orkeststuk denken. Elk instrument vervulde zijn funktie om bij te dragen tot een harmonisch geheel. De types waren raak en natuurlijk getekend. Alles vloeide volmaakt in elkaar en de achter- en ondergronden werden suggestief geschetst met stiltes, spanningen en sfeer. Soms eventjes té: een kenmerkend défaut de qualité.

Daarenboven werden de geestige taferelen en de voortdurend voelbare weemoedige onderlaag op een voortreffelijke wijze versmolten: zonder effektbejag en zonder één element speciaal te beklemtonen.

De vertolking was homogeen en dan is het steeds moeilijk en tevens onbillijk bepaalde prestaties afzonderlijk toe te lichten. Bovendien zou een aparte behandeling van de individuele verdiensten mij beslist te ver leiden.

Daarom beperk ik mij tot het noemen van de spelers, met dien verstande dat ik voor één akteur een uitzondering wil maken, nl. Jef Demedts die instond voor de uitbeelding van de titelrol. Hij is erin geslaagd aan deze figuur een onvergetelijke dimensie te geven, een vertolking, waarbij hij getuigde van soberheid, hoewel toch geladen en menselijk, zodat elk facet van de uitgebeelde persoonlijkheid ten volle tot zijn recht kwam.

Verder traden op: Arnold Willems, Herman Coessens, Hugo Van den Berghe, Jo De Meyere, Marc Willems, Els Magerman, Paul Codde, Herman Van der Meulen, Jo Delvaux, Alice De Craene en Suzanne Juchtmans. Ten slotte een woord over de vlotte vertaling van Frans Redant. Net zoals in Claus' Vrijdag werd er gekozen voor een Nederlands dat zo in de mond van de types lag: een mengeling van algemeen beschaafd en volkstaal die er veel toe bijdroeg om de indruk van echtheid en spontaneïteit te verstevigen.

Rik Lanckrock