Ons Erfdeel. Jaargang 15

[p. 133]

nederlandse taal- en kultuurpolitiek

nederlandse taal en kultuur in het buitenland

[p. 134]

Kulturele betrekkingen tussen Indonesië en Nederland.

Er loopt niemand ongestraft onder de palmen, zo moet Goethe het ongeveer gezegd hebben. En aan het retourkaartje op zak dat Willem Walraven zijn naar Indonesië gekomen vrienden toewenste, moet je in deze dagen ook wel eens denken. Daar zit je dan een artikel te beginnen, aan de rand van een overdadig beplante tuin die bij de weerschijn van het van mijn tafel wegstromende kaarslicht een oerwoudachtige allure krijgt. Maar de romantiek bewaren we voor betere tijden. De realiteit is 30^o Celsius, een glas bier van ongeveer dezelfde temperatuur en muskieten die je proberen op te vreten. Het slaapprobleem komt pas veel later. Wij zijn nl. in onze elektriciteitsbehoeften op rantsoen gesteld, over een paar weken zullen we wel helemaal niets meer krijgen. En dat alles veroorzaakt door een nu al vier maanden durende periode van droogte met als gevolg een snel verergerend gebrek aan water, waardoor ook de turbines in het stuwmeer van Jatiluhur, de vrijwel enige elektriciteitsbron van West-Java, niet meer voldoende in beweging kunnen worden gebracht.

Ook de kultuur inklusief datgene wat daarvoor dan moet doorgaan, gaat zo langzamerhand bedreven worden bij kaarslicht en olielampen.

Voor mij, in een schaduwhoek, liggen wat aantekeningen over de maanden augustus en september. Nee, over toppers zoals het Nederlands Dans Theater of desnoods Paul van Vliet c.s. kan ik u deze keer niet verhalen. Het was allemaal nogal bescheiden en zo nu en dan wat onbenullig. Van tijd tot tijd zijn er van die mensen van bepaalde verdienste in Nederland die eenmaal in Indonesië - meestal hun tempo doelo-liefde op het lumineuze idee komen iets te doen in het Erasmushuis. Daar is natuurlijk niets op tegen en het wordt terecht toegejuicht door de leiding van het Erasmushuis dat zijn magere programma graag ziet uitgebreid. Maar laten die lieden dan wel het Erasmushuis, hun publiek en vooral zichzelf serieus nemen. Zo'n Tabe Rienks bijvoorbeeld, aktief in het jeugdwerk in Amsterdam. Een lezing van zo'n man over jeugdproblemen en de achtergronden daarvan kan best heel interessant en instruktief zijn voor een Indonesisch publiek. Het verhaal van Tabe Rienks bestond echter voor een groot deel uit praatjes voor de vaak: oppervlakkig, rommelig, weinig ter zake, ook al omdat hij het meer over zichzelf had dan over zijn eigenlijke onderwerp.

We blijven voorlopig nog in het Erasmushuis:

De hier volkomen onbekende Amerikaanse schilderes Roe Hodder - zij woont in Jakarta - hing hier haar doeken op. Een verrassing, het moet gezegd. Ook al omdat ze de financiële draagkracht van belangstellende kijkers goed had gepeild, kon ze heel wat schilderijen van de hand doen. Dat laatste kan moeilijk gezegd worden van de bekende Indonesische schilder Sudjojono die na haar eksposeerde. Hij wordt ‘de vader van de moderne Indonesische schilderkunst’ genoemd. Ik citeer maar uit het programma, want het is misschien best waar. Vroeger hield hij zich bezig met allerlei ‘ismen’, maar dat is nu allemaal niet meer belangrijk: hij ‘schildert naar zijn impulsen van het ogenblik’. In ieder geval heeft dit laatste werk van hem weinig indruk nagelaten. En als de door hem gevraagde - veel te hoge - prijzen een spekulatie zijn geweest op de portemonnee van de buitenlanders, dan heeft hij misgegokt: op één klein doekje na bleef de grote verzameling onverkocht. Terecht. Je koopt een goed schilderij, géén grote naam.

‘Ajax wint de cup.’ Daar konden we ons middels een film dan nog eens van overtuigen. Eindelijk ook weer eens veel publiek voor een avondfilm. En echt niet alleen om Ajax, elke nieuwe film trekt grote belangstelling. In een vorige kroniek heb ik mogen wijzen op het grote sukses van de door het Erasmushuis opgezette filmprogramma's. Maar u kunt zich voorstellen wat er gebeurt, als men steeds maar weer moet putten uit de oude voorraad die zelden uitbreiding krijgt. Zo'n projekt gaat ter ziele. Het Erasmushuis heeft films nodig. In Den Haag kunnen ze dat goed weten. Ik stel me een kamer voor met een enorm bureau met daarop dito stapels dossiers. Zo nu en dan treedt een stevige jongste bediende binnen die vervolgens een van die torens omhoogtorst om zo ruimte te verschaffen aan filmaanvragen door Nederlandse kulturele instellingen in het buitenland, wat naïef toch, zo'n gedachte.

Met het grote sukses van de in maart georganiseerde z.g. krontjong-avond nog in de herinnering, nodigde het Erasmushuis het gezelschap ‘Tetap Gembira’ (=Blijf Blij) wederom uit. Van oorsprong Portugees, waren krontjong-liederen (waarbij de begeleiding een belangrijke rol speelt) vroeger vooral geliefd bij de Indo-Europeanen.

[p. 135]

Het is nu in Indonesië een populair genre in de lichte muziek, gekommercialiseerd en daardoor misbruikt. Voor de marginale kultuur van de Komedie Stamboel en krontjong-muziek verwijs ik u graag naar het daaraan gewijde hoofdstukje in het pas verschenen boek van Rob Nieuwenhuys Oost-Indische Spiegel dat mij dank zij de schrijver snel bereikte.

Ook het repertoire op grammofoonplaten van The Cats en Heintje werd nog maar eens herhaald. Het had in alle opzichten weinig om het lijf.

Veel publiek trok het optreden van de Tobing-singers, een uit acht leden bestaande zanggroep, o.l.v. Gordon Tobing, die hier een grote reputatie geniet. Ze produceren volksliedjes en smartlappen. Eksotisch-kleurig is het wel, gevoel voor akteren en show ligt hen ook, maar verder is het één brok uiterst melige vokale akrobatiek, met alle maniertjes en klichees daaraan inherent.

U ziet wel, het was inderdaad allemaal bescheiden en het Nederlandse aandeel daarin beperkte zich tot Tabe Rienks, Heintje en The Cats.

Een paar dagen geleden sloot het Erasmushuis haar programma voor september af met een vokaal konsert met een Europees klassiek liederenrepertoire. Gezien de weinig ideale omstandigheden leverden de drie uitvoerenden, Marianne Manuputty (sopraan), Amalia Mubirman (sopraan en piano) en Elvira Manusama (piano) een zeer redelijke prestatie. Onder de 100 luisteraars bevonden zich welgeteld drie leden van de Nederlandse gemeenschap. De laatste vond je natuurlijk wel bij de Tobingsingers. Voor het overige wordt het party-leven zorgvuldig bijgehouden.

•

De Nederlandse Ambassadeur Hugo Scheltema heeft de aangename en zeer gewaardeerde gewoonte van tijd tot tijd zijn huis beschikbaar te stellen voor muziekuitvoeringen. In september werd bij hem voor een honderdtal genodigden gekonserteerd door een klein kamermuziekgezelschap. Deze groep die enkele jaren geleden als vanzelf ontstond doordat enkele Nederlanders met en bij elkaar gingen spelen, heeft in zijn samenstelling een duidelijk (westers) internationaal karakter gekregen. Zeer getalenteerd, technisch in het algemeen uitstekend (kenmerkend voor de werkelijk goede amateur: wel hoog, maar nooit tè hoog gegrepen) werd het grote belang van dit soort aktiviteiten weer eens aangetoond. Jakarta is nu eenmaal geen Amsterdam, Londen of Parijs. De belangstelling van Indonesische zijde voor de westerse klassieke muziek is bepaald niet gering, muziekscholen en konservatoria zijn hier ook, maar allerlei (vooral financiële) faktoren staan ook op dit gebied eigen prestaties op niveau in de weg. Buitenlandse musici, kleine orkesten etc. garanderen volle zalen, we konden het onlangs weer konstateren bij het bezoek dat het kamerorkest uit Keulen hier bracht. Nog even terugkomende op het gezelschap dat ten huize van de Ambassadeur zo op dreef was, wil ik de kwaliteit van het geheel aksentueren in het noemen van enkele namen: de heer Bromberg, een zeer goed klarinettist en leider van de groep (het was helaas zijn laatste optreden in Indonesië), de Zwitserse cellist Bosshard en de heel mooie en geschoolde Indonesische (gast)-sopraan Rose Pandanwangi (echtgenote van de schilder Sudjojono).

•

Nog wat ander nieuws:

De Max Havelaar van Multatuli in Indonesische vertaling (zie mijn artikel ‘We long for you Max Havelaar’, Ons Erfdeel, nr. 4) is bijna uitverkocht, d.w.z. binnen 2½ maand na de verschijning: zowel voor de pessimisten als voor de grootste optimisten zonder meer een verrassend feit. Er moet natuurlijk een tweede druk komen. Het omzetten in de sinds enkele maanden van kracht zijnde ‘nieuwe spelling’ vormt uiteraard geen probleem, wèl een nieuwe subsidie die dit keer van Indonesische zijde zal moeten komen. En of dat lukt!

De vertaler van het boek, drs. H.B. Jassin, is onlangs, dankzij een beurs van het Nederlandse ministerie van Onderwijs en Wetenschappen, voor een jaar naar Nederland vertrokken. Dat kan een goed stukje samenwerking worden: als hoofd van de afdeling Dokumentatie van het Lembaga Bahasa Nasional (het In-

[p. 136]

stituut voor de Indonesische taal- en letterkunde) kan hij zich oriënteren in Europa, als lektor in de moderne Indonesische letterkunde zal hij als gastdocent optreden aan de Rijksuniversiteit in Leiden.

•

De Delftse hoogleraar Ir. Temminck Groll, deskundige op het gebied van de restauratie van oude bouwwerken, was in september op kosten van het ministerie van C.R.M. in Indonesië. In samenwerking met de Indonesische oudheidkundige dienst gaf hij adviezen inzake de restauratie van het ‘fort Rotterdam’ in Makassar (een verdedigingswerk dat een rol speelde in de strijd tussen de V.O.C. en de Makassaren) en van de historisch van belang zijnde gebouwen, huizen, etc. in de oude z.g. ‘beneden’-stad van Jakarta. T.a.v. dit laatste heeft de stad Jakarta in samenspraak met buitenlandse deskundigen een veel omvattend plan uitgewerkt.

•

Onder leiding van de Nederlandse ekonoom drs. M. Sanders kwam een groep van twaalf studenten in de ekonomie (kandidaten) van de Ekonomische Hogeschool in Rotterdam naar Indonesië om zich enkele weken met ontwikkelingsekonomie bezig te houden. Ik vermeld dit feit, omdat het waarschijnlijk de eerste keer was dat een groep Nederlandse studenten in nauw kontakt kwam met hun Indonesische kollega's in Indonesië zelf. De uitwisseling van gedachten en ervaringen die van zulke kontakten het gevolg zijn, overschrijden vanzelfsprekend de grenzen van het vakgebied. En ook dat is niet zonder belang.

•

Tenslotte nog een enkel woord over Radio Elshinta, ‘the station of love’, zoals deze kommerciële zender zichzelf noemt. Elshinta dat ondanks allerlei verschillen het beste vergeleken kan worden met het Nederlandse ‘Veronica’, werd in 1967 in Jakarta opgericht door de voormalige officier van de Indonesische luchtmacht Sujoso Karsono. Deze ‘Mas Jos’ (onder die naam kent iedereen hem hier) presenteert zijn programma's in een merkwaardig mengsel van Indonesisch, Engels en Nederlands. Dit zal wel een van de redenen zijn, dat deze zender juist bij de meer ontwikkelde bevolkingslagen een grote populariteit heeft. Ik heb Mas Jos eens opgezocht, mede omdat zijn studio toegang verleent aan buitenlanders die op gezette tijden programma's verzorgen in hun eigen taal. Zo zijn er de Nederlandse uitzendingen, eens in de 14 dagen een uur (Jos wil er graag een wekelijks programma van maken). In het verleden werden die uitzendingen verzorgd door Mevr. Peeters en later door Eric Lingmont. Door het vertrek van de laatste heeft nu Bert Vinkenborg zich erover ontfermd, geassisteerd door Fred Engel en Szilard van der Ree. Het aksent bij de uitzendingen valt natuurlijk op de ‘entertainment’, waarbij o.a. aandacht wordt gegeven aan de Nederlandse kleinkunst, afgewisseld met ‘aktuele’ nieuwtjes uit Nederland. Een aardig programma.

‘Jangan lupa pintu dan jendela ditutup dan dikunci’, hoor ik Mas Jos het zo karakteristieke en op dit zeer late uur steeds herhaalde advies geven over de radio. ‘Vergeet niet ramen en deuren te sluiten’. Voor mij is dit moment dan nu ook aangebroken. Vanuit een zeer duister en broeierig Jakarta, tot een volgende keer.

Gerard Termorshuizen,
Jakarta, 1 oktober 1972