Ons Erfdeel. Jaargang 15

[p. 5]

[Nummer 5]

vlaanderen en het internationaal kultureel beleid

willy calewaert

Geboren in 1916 te Antwerpen. Doctor in de rechten, licentiaat in kriminologie en geaggregeerde van het hoger onderwijs. Momenteel gewoon hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Gent en buitengewoon hoogleraar aan de Vrije Universiteit te Brussel. Advokaat en lid van de senaat (1e kamer) voor de Belgische Socialistische Partij (B.S.P.). Publiceerde ondermeer: Belgisch Strafrecht, 3 delen, in samenwerking met Prof. Vanhoudt (1968). Beginselen van het Handelsrecht (1956) en Beginselen van het Burgerlijk Recht (1956), in samenwerking met J. van Goethem en G. Van Rompu, Principes du droit commercial (1962) en Principes du droit civil (1964).

Adres:
Koninklijke Laan 55, 2600 Berchem.

1. Kritisch standpunt t.o.v. ons huidig internationaal kultuurbeleid.

In zijn rede Over het algemeen Kultuurbeleid (11-4-1972) gehouden voor de Kultuurraad voor de Nederlandse Kultuurgemeenschap heeft minister Van Mechelen ook het internationaal kultureel beleid behandeld.

Daarin werd betoogd dat het gaat om de handhaving en uitstralingskracht van de eigen kultuur. Gewezen werd op het sukses van de tentoonstelling Van Ensor tot Permeke te Parijs en te Londen en het vooruitzicht deze ook te Tokio en New York te houden. Verder werd gesproken over het uitzenden van mensen, kunstenaars, geleerden, enz. Vooral werd aandacht geschonken aan de samenwerking met Nederland tot bewaring en verdediging van ons gemeenschappelijk erfgoed.

Deze samenvatting is evenwel bijna even lang als het deel in de ministeriële rede waarin over het algemeen kultuurbeleid gehandeld werd.

Ongetwijfeld geniet dit onderwerp weinig belangstelling. Voor dit gebrek aan interesse bestaan er volgens mij verschillende redenen:

1. Een vrij gering kultureel besef bij het Vlaamse volk.

2. Een onvoldoende begrenzing van ministeriële bevoegdheden (kultuur, nationale opvoeding, buitenlandse zaken).

3. Een gebrek aan een eigen Vlaams kultuurbewustzijn in de Belgische unitaire staat, waarbij wel eens vergeten wordt dat wij de eerste generatie vormen die de mogelijkheid had in de eigen taal

[p. 6]

volledig universitair onderwijs te genieten.

4. De beheersing van Europa door grootkapitaal en multinationale vennootschappen. Daarvan immers is, menen wij, beslist geen heil te verwachten voor de bescherming en de vrijwaring van onze taal en kultuur.

Wellicht moet ook gewezen worden op het gebrek aan politiek besef wat o.m. betreft:

1. De Verklaring van de Rechten van de Mens, waarin de Verenigde Naties in 1948 (art. 27) het recht op kultuur vastlegden.

2. De Unesco-verklaring van 1966 betreffende de internationale kulturele samenwerking.

Het dialektisch materialisme wijst terecht op de eenheid en de universaliteit van elk fenomeen en tevens op de wederzijdse beïnvloeding van alle verschijnselen.

Onze eeuw heeft de werkelijkheid van die stelling duidelijk aangetoond. Het éénwordend Europa ontstaat in een éénwordende wereld. Daarin komen enkele grote taal- en kultuurgroepen voor. Zij vertonen duidelijk ekspansie-neigingen. Daarvan zouden kwantitatief kleinere taal- en kultuurgroepen mogelijk het slachtoffer kunnen zijn. Ik denk daarbij aan aktiviteiten van de Alliance Française, British Council, Goethe Institut, maar bovendien aan alle ‘Made in U.S.A.’-import. Dit gevaar wordt nog groter, omdat de achttien miljoen Nederlandstaligen in Europa in twee staten leven, elk met gesplitste bevoegdheden in de ministeriële departementen, een niet scherp omlijnd kultuurbeleid en een gebrek aan efficiënte samenwerking.

En nu staan we voor de keuze. Ofwel ondergaan we lijdzaam de evolutie naar alpha's en bèta's, ons reeds door Huxley in zijn Brave new world getekend, ofwel brengen we nog de nodige kracht op om de mens te beschouwen, zoals hij in zijn milieu - van gezin tot internationale gemeenschap - historisch is gegroeid.

Indien we die mens verkiezen boven de gehelmde komputer - automaat van het eventuele jaar 2000 - dan blijft ons nog een taak weggelegd.

2. Buitenlands kultureel beleid vanuit Vlaams socialistisch standpunt bekeken.

Bij de bepaling van het buitenlands kultureel beleid moet rekening gehouden worden met een negatief en een positief standpunt. Ik bedoel daarmede: hoe mag dit beleid niet zijn en hoe moet het wel zijn.

a) Negatief:

Het buitenlands beleid mag niet elitair zijn en evenmin neo-kolonialistisch.

Met ‘niet elitair’ bedoelen we, dat dit buitenlands beleid niet zo mag worden gevoerd dat het tenslotte uitloopt op een onderonsje tussen kleine elitaire groepen van verschillende landen. Wanneer wij in het buitenland uitpakken met onze meest beroemde kunstenaars, dan heeft een dergelijke tentoonstelling de nationalistische kleur van een prestige-politiek.

Moeten we daarom dergelijke manifestaties vermijden? Ik meen in deze te moeten nuanceren. Dergelijke tentoonstellin-

[p. 7]

gen of uitgaven van bundels poëzie kunnen een schakel zijn in het geheel van het kultuurbeleid. Maar dan is het noodzakelijk, dat ze inderdaad slechts sporadisch voorkomen in het kader van een voortgezette kultuurpolitieke aktiviteit en ook slechts als schakels zijn bedoeld.

Als we het hebben over een neo-kolonialistisch kenmerk, dan denken we aan het feit, dat de kultuurpolitiek gevoerd door sommige Staten in de Derde Wereld stoelt op neo-kolonialistische grondslagen. Dat moet niet en dat mag niet.

b) Positief:

In positieve zin zouden we de nadruk willen leggen op twee essentiële beginselen. In de eerste plaats moet dat internationaal kultureel beleid ruim zijn. Daarmee bedoelen we dat de hele kultuur erbij betrokken moet worden en niet alleen literatuur en schone kunsten, zoals dit vaak het geval is.

We leggen er daarbij de nadruk op dat het meest belangrijke middel om toegang te krijgen tot de kultuur van een volk de kennis van de taal van dit volk is. Daarom is het noodzakelijk de studie en de kennis van onze taal verspreidingsmogelijkheden te bieden.

In de tweede plaats moet het internationaal kultuurbeleid werkelijk beleid zijn, d.w.z. planmatig opgevat en steunend op metodes en projekten waarbij zoveel mogelijk mensen betrokken worden.

Die planmatigheid stelt eisen:

a)	kennis van wat op dit ogenblik bestaat - zowel in de openbare als in de privé-sektor;
b)	kennis van de opvattingen en de mogelijkheden;
c)	vastlegging van een rangorde;
d)	sensibilisatie van de publieke opinie.

3. Juridische aspekten: instellingen, bevoegdheden, taken.

1. Kultuurraden.

Tijdens de besprekingen in de Kommissie voor de Grondwetsherziening is herhaaldelijk het probleem van de internationale kulturele betrekkingen aan bod gekomen. De bedoeling was de Kultuurraden bevoegdheid toe te kennen om internationale verdragen af te sluiten. Maar we stellen vast dat het nieuwe Grondwetsartikel 59bis, par. 2, 3^o, uitsluitend een goedkeuringsbevoegdheid voorziet. De ‘treaty making power’ berust bij de Koning. Juridisch bestaat de mogelijkheid dus nog niet voor de Kultuurraad om eigen verdragen met een staat af te sluiten.

2. De internationale kulturele betrekkingen zijn nog steeds essentieel unitair gericht.

Voor die betrekkingen geldt als meest belangrijk werkinstrument het kultureel akkoord.

Op dit ogenblik bestaan er 33 kulturele akkoorden die door België zijn afgesloten. De betrokken staten zijn: Nederland, Groot-Brittannië, Tsjechoslovakije, Noorwegen, Italië, Oostenrijk, Zuid-Afrika, Griekenland, Portugal, Bondsrepubliek Duitsland, U.S.S.R., Joegoslavië, Denemarken, Spanje, Turkije, Iran, Brazilië, Venezuela, Tunesië, Roemenië, Pakistan, Polen, Mexico, Hongarije, Argentinië, Algerië, Groot-Hertogdom-Luxemburg, is-

[p. 8]

raël, Canada, V.A.R., Bulgarije, Frankrijk, Indonesia. Bovendien werd een speciale regeling getroffen met de Verenigde Staten van Noord-Amerika en Zweden.

Deze kulturele akkoorden hebben allen ongeveer dezelfde inhoud.

Hoe moeten we dan t.a.v. deze unitaire instelling over Vlaanderen en het internationaal kultureel beleid denken?

Zonder ons aan overdreven optimisme te bezondigen, menen wij dat, van regeringswege, toch wel belangrijke beslissingen werden getroffen.

a) Zo is er de splitsing van het Bestuur voor Internationale Kulturele betrekkingen van het Ministerie van Nationale Opvoeding en Kultuur in een Franstalig en een Nederlandstalig bestuur. Het beheer van de kulturele akkoorden werd verdeeld onder de beide besturen.

Om dit toe te lichten, kunnen we als voorbeeld geven, dat het Vlaams bestuur o.m. het Belgisch-Nederlands en het Belgisch-Zuidafrikaans kultureel akkoord beheert, terwijl het Frans bestuur dat doet met het akkoord met Frankrijk.

Die splitsing in twee besturen sluit evenwel niet uit dat medezeggenschap bestaat.

b) Vanaf 1972-1973 worden de Belgische beurzen aan buitenlandse studenten in het kader der kulturele akkoorden verdeeld in een 50-50-verhouding.

(Hieraan voeg ik toe dat eenzelfde beslissing wenselijk zou zijn voor de beurzen, toegekend door onze Ontwikkelingshulp.)

c) De prestige-tentoonstelling Ensor-Permeke is - moet het nog gezegd worden? - een essentieel Vlaamse tentoonstelling.

4. Konkrete voorstellen.

Tot slot zouden wij een aantal suggesties willen doen.

1. Ter uitvoering van de kulturele akkoorden worden jaarlijks of tweejaarlijks door gemengde kommissies werkprogramma's opgesteld in verband met beurzen, tentoonstellingen, uitwisselingen, enz.

Een administratieve formule moet worden gevonden om die werkprogramma's te splitsen.

2. Een dergelijke splitsing impliceert de splitsing van alle kulturele fondsen, nodig voor de uitvoering van die werkprogramma's.

3. De politieke belangstelling zou verhoogd moeten worden om te komen tot een ernstige aanpassing van de budgetten voor de internationale betrekkingen. Het is nodig dat het inzicht doordringt, dat een zekere verwantschap bestaat tussen de kulturele sektor en de algemene buitenlandse politiek.

4. De Kultuurraad voor de Nederlandse Kultuurgemeenschap moet: a) medebepalend optreden om het zoëven gezegde budget aan te passen; b) het algemeen kultureel beleid bepalen. Dit betekent o.m. oriëntatie van dit beleid, vaststelling van prioriteiten en prioriteitslanden, bepaling van een (tans niet bestaande) kulturele emigrantenpolitiek, enz.

5. Een doelmatige subsidiëringspolitiek zou gevoerd moeten worden wat het taalonderwijs in het buitenland betreft. Hiervoor kan men verwijzen naar de voorbeelden van Frankrijk, Duitsland, Engeland, Italië, enz.

De toestand is nu zo, dat een vijftal ambassade-kursussen worden gesubsi-

[p. 9]

dieerd door N.O.C. (± 300.000 fr. in totaal). Verder worden ook enkele lektoren betaald en boeken worden toegestuurd aan lektoren Nederlands.

Maar wij kunnen ons niet aan de indruk onttrekken dat deze initiatieven een nogal geïmproviseerd karakter vertonen. We zien één lichtpunt in het bestaan van een subkommissie Nederlandistiek - die sedert een jaar werkt - in de schoot van het Belgisch-Nederlands kultureel akkoord. Maar die subkommissie zal slechts ernstig werk kunnen verrichten, indien voor haar aanbevelingen de nodige financiële middelen ter beschikking worden gesteld.

6. De kulturele politiek moet - behalve op het gebied van het taalonderricht (kursussen, scholen, enz.) - ook op kulturele centra en instituten stoelen.

Kulturele centra ontbreken - één enkele uitzondering niet te na gesproken - volledig in onze internationale kulturele politiek. Ze zouden nochtans een biezonder nuttig instrument kunnen zijn.

7. Nagestreefd moet worden een samenwerking van openbare met sommige verdienstelijke privé-instellingen.

Hierbij denk ik, vanzelfsprekend, aan de ‘Stichting Ons Erfdeel v.z.w.’