Ons Erfdeel. Jaargang 15

Het boek in Frankrijk.

De vraag die ik in kort bestek wil belichten is de volgende: hoe staat het met het boek in Frankrijk en Frans-Vlaanderen, met de lektuur, die de ideale weg is naar elke beschaving?

Het noorden van Frankrijk onderging een plotse verandering, toen de negentiende eeuw er een van de voornaamste bastions van de opkomende industrie van maakte. Maar de rijkdom van sommigen werd, als naar gewoonte, de armoede van de anderen. Zo stonden twintig jaar geleden de departementen Nord en Pas de Calais er het ongunstigst voor van het hele land, zowel wat het sekundair en hoger onderwijs, als de leesdichtheid per inwoner betreft. (De toestand in het Belgische mijngebied zal wellicht niet anders geweest zijn).

Hoe is die toestand intussen geevolueerd?

Een reeks statistieken die onlangs in Frankrijk werden gepubliceerd, maken het ons mogelijk een en ander vast te stellen dat ons enig idee van de evolutie kan geven.

Allereerst gunnen die statistieken ons een blik op de verschillende leesgewoonten van de Fransen. Ik laat per bevolkingsgroep het percentage Fransen volgen dat geregeld boeken leest:

72% der industriëlen, vrije beroepen, hogere kaderleden.

53% der bedienden.

51% der ambachtslieden, handelaars, werknemers uit het middenkader.

43% der gepensioneerden.

33% der arbeiders.

15% der landbouwers en landarbeiders.

Een eerste konklusie dringt zich aan de hand van die cijfers al onmiddellijk op: onze streek, die voornamelijk leeft van industrie en landbouw, is al a priori niet een geschikte voedingsbodem voor het boek. Radio en televisie zijn zowat de enige vormen van kultuur die tot arbeiders en landbouwers kunnen doordringen. Een tweede konklusie komt voort uit wat de statistieken ons leren over de huidige grootste distributiekanalen van het boek, namelijk:

50% der boeken wordt verkocht via de normale boekhandel.

20% via grootwarenhuizen.

15% via verkoop per korrespondentie.

10% via ‘Maisons de Presse’.

5% via direkte verkoop.

We moeten dus zonder meer vaststellen dat de normale boekhandel zijn eksklusiviteit bij de verkoop van het boek heeft verloren. De oorzaak hiervan is wellicht de grotere aantrekkingskracht van de ‘konkurrenten’. De donkere, ouderwetse en stoffige boekenwinkel trekt niemand meer aan.

We zien verder dat 50% van

[p. 149]

de bevolking niet één boek per jaar leest, maar het is ook van belang te beklemtonen dat 82% van de jongeren tussen vijftien en negentien jaar verwoede lezers zijn, veeleisend en beschikkend over meer en meer intellekt. Het ligt dus voor de hand dat de boekhandel nieuwe wegen op moet en dat die vernieuwing dient bekeken te worden met de ogen van die jeugd, dat die vernieuwing zelfs moet beginnen bij de konceptie zelf van het nog te schrijven boek. De meest elementaire wet van de marketing dikteert dat er voor een dergelijke meerderheid van kopers nieuwe produkten moeten worden uitgedacht en aangeboden in een nieuw kader. En in dit nieuwe kader moet alles wat hun kultuur kan verrijken gegroepeerd worden: het boek moet er te vinden zijn naast de grammofoonplaat, het opvoedend speelgoed naast de pocket. De koper moet er evengoed Bach aantreffen als Goethe, zowel Paco Ibanez als Hemingway, zowel Simenon als de Montherlant.

De boekhandel van de toekomst zal in het hart van de stad moeten liggen, zal een onvervangbaar kultureel trefpunt moeten worden, waar alle hedendaagse gedachtenstromingen elkaar kunnen ontmoeten. Omdat bovendien de nieuwe onderwijsmetodes meer en meer grijpen naar het direkte lezen van de werken, moet de boekhandelaar deze wending onmiddellijk beantwoorden, of beter nog: uitlokken!

Laten wij tenslotte nog even de laatste statistieken van de Franse uitgaven bekijken, met de verdeling per soort verschenen titels. We moeten daarbij vermelden dat gemiddeld 18.000 titels per jaar verschijnen. Dit is, eigenaardig genoeg, een konstant cijfer, hetzelfde trouwens als honderd jaar geleden!

Verschenen titels:

4.800 letterkundige werken

1.380 geschiedenis - biografieen

1.230 politieke wetenschappen - politieke ekonomie

860 recht, overheid, verzekeringen

830 godsdienst en teologie

760 medische wetenschappen, volkshygiëne

700 natuurwetenschappen

700 technologie, industrie, kunstambachten

700 ruimtelijke ordening, architektuur, plastische kunsten

630 schoolhandboeken

625 filosofie, psychologie

530 literatuurgeschiedenis en kritiek

560 kinderboeken

450 taalkunde en filologie

400 wiskunde

390 organisatie, administratie, bedrijfsbeheer

360 aardrijkskunde, reizen

270 onderwijs, opvoedkunde

240 sociologie, statistieken

200 landbouw, veeteelt, visserij Hoe staan naast die gegevens over uitgevers en boekhandel, de Franse biblioteken er nu voor?

Hun rol bij de bevordering van de lektuur is namelijk in twee opzichten belangrijk. Zij geven studenten en vorsers de gelegenheid een boekdeel te raadplegen dat niet meer in de handel is, of dat zij om financiële redenen niet kunnen aanschaffen. En ten tweede maken de biblioteken het de uitgevers mogelijk te rekenen op de afzet van een vast aantal eksemplaren bij de publikatie van een werk.

Welnu, in Groot-Brittannië, in Rusland en Denemarken is 30% van de bevolking ingeschreven in een biblioteek, 20% in de V.S. en slechts 4,5% in Frankrijk! In Groot-Brittannië lenen de biblioteken 10 boeken per jaar en per hoofd uit, 7 in Denemarken, 5 in de V.S., 4,5 in Rusland, en slechts 0,75 in Frankrijk!

Terwijl de bevolking in Denemarken 17 F.F. per inwoner en per jaar uitgeeft aan boeken, 12 F.F. in de V.S.A., 6 F.F. in Canada, daalt dit cijfer tot liefst 0,65 F.F. per hoofd en per jaar voor Frankrijk!

De gemeentelijke biblioteken (er zijn er ongeveer 600 in Frankrijk) zijn dikwijls aktief genoeg, maar het ontbreekt hen aan voldoende kapitaal. Ik mag daarbij wel zeggen dat de Bibliothèque Municipale van Rijsel een model is in haar soort, zowel wat de kulturele werking betreft, als de moderne installaties (300.000 boekdelen).

De uitleenbiblioteken bestaan sedert 1945, maar in 36 Franse departementen zijn ze nog altijd niet opgericht! Een van de meest dynamische is die van Atrecht, die vooral het mijnbekken rond Atrecht, Lens en Bethune bedient. Ook de universitaire biblioteken houden een kulturele traditie hoog. De biblioteek van de Facultés Catholiques te Rijsel herbergt 510.000 boekdelen, de universitaire biblioteek 180.000 Laat mij tenslotte nog het initiatief vermelden van talrijke ondernemingsraden om een speciaal budget uit te trekken voor de oprichting van een eigen bedrijfsbiblioteek.

Besluit.

Deze beknopte bijdrage over boek en lektuur in Frankrijk kan de indruk wekken dat Frans-Vlaanderen er wat in verwaarloosd werd. De reden daarvan is dat men in de praktijk de cijfers die gelden voor Frankrijk kan aanhouden voor Frans-Vlaanderen.

De gebieden met een grote bevolkingsdichtheid zijn tevens de gebieden met een jonge bevolking, die bovendien verder geevolueerd is dan die van het

[p. 150]

platteland. De stedelijke gebieden hebben de meeste lezers, niet de landbouwzones.

Het boek zal voortaan zijn lezer vinden in de boekhandel of het grootwarenhuis, en die lezer zal vooral een hogere bediende van middelbare leeftijd zijn, of iemand die jonger is dan twintig jaar.

Iemand van rijpere leeftijd tot regelmatig lezer vormen is mogelijk, maar het zal een uitzondering blijven. De kwaliteit van de radio- en televisieuitzendingen kan daar flink toe bijdragen.

Jean Callens, Rijsel