Ons Erfdeel. Jaargang 13

Objekten van Amerikaan Donald Judd in Van Abbe Museum, Eindhoven.

‘Ik ben blij dat die hele Europese traditie heeft afgedaan’.

De tentoonstelling van objekten van de Amerikaan Donald Judd is een logisch gevolg van de in 1960 gehouden ‘Kompas III’-tentoonstelling, waarin het werk van Amerikaanse kunstenaars aan de orde werd gesteld en waarbij bleek, dat vooral drie figuren op heel eigen wijze de toen nog nieuwe ‘minimal’-kunst vertegenwoordigden: Robert Morris, Don Judd en Dan Flavin. Toen is het plan opgevat om aan ieder van de drie een eenmansekspositie te wijden en na Morris in 1968 nu dan Don Judd en dadelijk Dan Flavin.

Het werk van Morris en Judd heeft veel overeenkomsten: beiden houden van de spanning die kan ontstaan door de drieklank: ruimte - objekt - toeschouwer. Alle drie zijn bepalende elementen. De wanden van de binnenruimte, waarin een werk van Morris staat bijvoorbeeld, vormen als het ware de begrenzing van een volume, waarin het objekt de harde kern vormt en de toeschouwer het aktieve moment. Misschien is dat idee van de drieklank het best te begrijpen als men zich in gedachten even opstelt als ‘buitenstaander’ en de genoemde wanden van de tentoonstellingsruimte doorzichtig denkt. De totaliteit van het gebeuren - een visuele belevenis - wordt dan bepaald door dat zich centraal bevindende objekt, door die rondkijkende toeschouwer en door de begrenzing van die zaal. Bij alle minimal-kunstenaars gaat het min of meer om deze ‘drieklank’, al is er bij de meest recente ontwikkeling een poging om objekt en ruimte te doen samenvallen. Larry Bell b.v. ontwierp een glazen kubus waarbinnen de toeschouwer zich kan begeven en ook bij de Westkust-kunstenaars Irwin en Wheeler vervalt nagenoeg geheel het objekt; er is nog maar een wazig stuk plexiglas, dus bijna niets meer, zodat alleen de wanden van de ruimte resten, welke op bijzondere wijze door kunstlicht worden aangestraald. Daar loopt men dan binnen en beleeft iets of eventueel niets, al naar gelang eigen zin en stemming; men moet het zelf maken...

Zover gaat Don Judd eigenlijk niet. Er is duidelijk een objekt, zij het een uiterst sober: kuben, rechthoeken, meestal een serie van gelijke afmetingen, naast of boven elkaar, vervaardigd uit roestvrij staal, aluminium of messing. Soms met een binnenwand van plexiglas; zeer eenvoudige, zeer sobere konstrukties, met een technisch perfekte afwerking, die aansluit bij de eigen kwaliteiten van het materiaal. Het specifieke van Judd is bovendien dat hij die ‘metalen dozen’ ontwerpt voor een bepaalde ruimte en, als het series betreft, met eksakt bepaalde tussenruimten. Hij is daar

Donald Judd

Donald Judd

[p. 123]

heel precies in, vandaar dat Judd ook zelf de tentoonstelling inricht. De afstand tussen objekt en wand is namelijk van evenveel belang als de afmetingen en verhoudingen van het objekt zelf.

Hij gaat dus veel statischer te werk dan zijn kollega Robert Morris. Diens plastieken bieden de mogelijkheid om met de samenstellende delen varianten te maken. Ik zou Don Judd dan ook de stijlkunstenaar willen noemen over de minimal-artists: hij is de Mondriaan onder de huidige Amerikaanse kunstenaars. Zelf laat Don Judd de naam van Mondriaan niet vallen, maar hij zegt wel: ‘ik ben nu misschien meer geïnteresseerd in het neoplasticisme en het constructivisme dan ik vroeger was, maar ik ben er nooit door beïnvloed; ik heb integendeel veel meer de invloed ondergaan van wat er in de Verenigde Staten gebeurt. Daarom is mijn bewondering voor mensen als Pevsner en Gabo een bewondering achteraf. Ik beschouw het Bauhaus als te lang geleden om er nog aandacht aan te besteden; trouwens, ik heb er nooit veel over nagedacht.’

Ik geloof dat vergelijkingen met Europese kunst hem niet erg zinnen. Op een gegeven moment zegt hij zelfs er een uitgesproken hekel aan te hebben: ‘ik ben blij dat die hele Europese traditie heeft afgedaan’.

Ja, die Amerikaanse kunstenaars claimen wel de baas te zijn in de huidige kunstsituatie.

Judd is geboren in 1928 in Excelsior Springs, Missouri, en zijn biografie vermeldt de typisch-Amerikaanse standaard-gegevens, nl. ‘studie aan de Columbia en Yale University’ en ‘dienen in het Amerikaanse leger’. Waarom dat laatste steeds vermeld wordt is me een raadsel, maar voor het Amerikaanse publiek schijnt het toch een pre te zijn.

Het is fijn, dat we deze tentoonstelling in het Van Abbe Museum konden zien. Het is de eerste eenmansekspositie van Judd in Europa en het ligt inderdaad voor de hand dat die in het Van Abbe Museum gehouden wordt. Rest nog te vermelden dat een belangrijke bijdrage tot Judd's werk geleverd wordt door de konstrukteur Dick van der Net te Bergeijk, die deze werken van Judd - en van verschillende andere vooraanstaande kunstenaars - in zijn fabriek doet uitvoeren, zodat bijna alle geëksposeerde werken op deze gewaardeerde ekspositie van Nederlands fabrikaat zijn, wat natuurlijk een beetje chauvinistische snoeverij is, door Judd's anti-Europese gezindheid ingegeven...

Mr. Ton Frenken