Ons Erfdeel. Jaargang 13

[p. 5]

[Nummer 2]

toekomstmogelijkheden voor de benelux

dr. hendrik riemens

Geb. 1908 te Amsterdam. Studeerde ekonomie aan de Universiteit van Amsterdam en promoveerde op Het Amortisatie-Syndicaat, een studie over de Staatsfinanciën onder Koning Willem I. Was diplomaat o.m. in Berlijn, Shanghai, Washington, New York en Caracas. Schreef Les Pays-Bas dans le Monde (1939), The Netherlands, Story of a free country (1943), Les Pays-Bas, synthèse historique (1944), De financiële ontwikkeling van Nederland (1957), Latijns Amerika (1963), Mexico (1964), en België, land van Contrasten (1968).

Adres: Julianalaan 84, Overveen.

De Benelux kan het kader worden waarbinnen zich een veel grotere samenwerking gaat voltrekken tussen België, Nederland en Luxemburg dan tot dusver het geval is geweest. De wil daartoe moet dan in de drie landen aanwezig zijn, maar als dat zo is dan kan op vrij eenvoudige wijze, bij voorbeeld met één aanvullend verdrag, op die nieuwe politiek worden overgegaan.

De Benelux is tot dusverre een douane-unie geweest en zij is bezig een ekonomische unie te worden. Maar de betekenis van het een en het ander valt nagenoeg weg nu de E.E.G., waartoe de Beneluxlanden behoren, in haar geheel een douane- en een ekonomische unie gaat worden. Het zou een heel andere zaak zijn wanneer de drie Beneluxlanden een politieke unie gingen vormen. Wij denken hierbij met name aan de buitenlandse politiek, welke in feite nagenoeg geheel parallel loopt in de drie landen. Er bestaat hier en daar verschil in nuances, maar het zou goed mogelijk zijn om te besluiten tot één buitenlandse politiek welke gevoerd zou worden in naam der politieke unie van Beneluxlanden.

Een duidelijk voordeel hiervan zou zijn, dat de stem van drie landen gezamenlijk veel luider klinkt dan die van de drie staten afzonderlijk. Vooral wanneer het, zoals in ons geval, gaat om drie kleine landen is dit waar. Eén klein land duwt men gemakkelijk in een hoek, maar wanneer drie landen tegelijk zich uiten, dan zal dit veel minder gemakkelijk over het hoofd worden gezien. En omdat ieder van de drie staten er alleen maar baat bij kan vinden wanneer met hun standpunt rekening wordt gehouden, behoeven we ook niet bevreesd te zijn dat een grote groepering uit één der landen, zoals de Walen in België, hier tegen zouden zij. Het moet eenvoudig mogelijk zijn om de voordelen van een gemeenschappelijk optreden helder uiteen te zetten, zó dat verstandige mensen dit willen aanvaarden.

Wij stellen ons hierbij voor, dat elk der regeringen geheel intakt blijft maar dat er een top-funktionaris wordt benoemd voor vijf jaren, aan wie de koördinatie van het buitenlands beleid van de drie landen is opgedragen. Men zou kunnen spreken van een kanselier van de Benelux-landen of, naar oud Hollands voorbeeld, van een raadpensionaris. Door diens tussenkomst krijgen de ambassadeurs en gezanten van de drie landen hun instrukties. Hij wordt terzijde gestaan door een klein aantal bekwame ambtenaren, afkomstig uit de drie landen. Dit regeringsapparaat zou kunnen zetelen in een nieuwe vestiging aan de Nederlands-Belgische grens, op niet te grote afstand van Brussel en Den Haag. De ambassadeurs van vreemde mogendheden in elk der Benelux-landen zouden vrije toegang hebben tot de kanselier of raad-pensionaris. De ministeries van buitenlandse zaken van de Benelux-landen zouden via de

[p. 6]

kanselier of raad-pensionaris naar buiten optreden, tenzij het kwesties betrof met aangrenzende landen of zaken, de dynastie betreffende; deze zouden rechtstreeks worden afgedaan. Evenzo alle kwesties van nationaliteit en naturalisaties. Maar er blijft buiten deze zaken een grote hoeveelheid andere, en al deze andere zaken vormen het terrein voor gekoördineerd optreden. Al naar gelang van de omstandigheden kan de kanselier of raad-pensionaris opdrachten geven aan de ambassadeurs om individueel of kollektief op te treden; beide metodes bieden voordelen en het gaat er slechts om, een zo groot mogelijk rendement van het optreden te verkrijgen. Het is op den duur zeker denkbaar, dat gezamenlijke Benelux-posten in het buitenland worden gevestigd, maar de behoefte hieraan moet eerst groeien, en voorlopig kan men het doen met alle bestaande posten. Het is natuurlijk wel een vereiste dat de ‘chefs de poste’ van België, Nederland en, indien aanwezig, Luxemburg ter plaatse van hun vestiging nauw onderling kontakt onderhouden. Zij rapporteren aan de kanselier/raad-pensionaris, met een kopie bestemd voor hun eigen ministerie van buitenlandse zaken.

Op deze wijze is het mogelijk een vlotte afwerking van vraagstukken te verkrijgen, maar het heeft geen zin om te verbloemen dat er ook onopgeloste problemen blijven bij een opzet als deze. Wij zien in de nieuwe top-funktionaris een hoge ambtelijke figuur, die echter zijn eigen ministeriële verantwoordelijkheid moet dragen jegens het Benelux-parlement. In beginsel is de kanselier/raadpensionaris om beurten Belg en Nederlander, tenzij een geschikte Luxemburger de rij onderbreekt. Een ambtsperiode van vijf jaar is lang genoeg om de kontinuïteit te verzekeren. Dan kan het natuurlijk zijn, dat intussen de kabinetten van Brussel, Den Haag of Luxemburg demissionair worden, maar dit behoeft in de praktijk geen al te grote bezwaren op te leveren. De benoeming van de topfunktionaris moet geschieden door de drie kabinetten, maar de benoeming dient bekrachtigd te worden door het Benelux-parlement.

Het bouwen van een nieuwe hoofdstad voor de Benelux kan een stimulans op zichzelf vormen; een heel grote stad behoeft het aanvankelijk niet te wezen, maar wel een plaats waar het goed toeven is, in een fraaie omgeving. Er moet rekening worden gehouden met de mogelijkheid van uitbreiding want het kan heel goed zijn, dat ook de ministeries van landbouw hun buitenlandse betrekkingen op soortgelijke wijze willen koördineren en in die richting kan men, bij gebleken behoefte, nog weer verder gaan. Maar van het meeste belang blijft de buitenlandse politiek, en hier ligt het ‘terrain d'entente’ zo gereed. Het is van kapitaal belang dat de zaak goed van start gaat en daarom is een kleinere opzet in den beginne beter dan een grotere en allicht te grote.

□

De drie Beneluxlanden zullen zich op deze wijze veel beter kunnen handhaven, bij voorbeeld in de E.E.G. Dat is zeker niet zonder belang wanneer men de inhoud van het fameuze gesprek De Gaulle-Soames in aanmerking neemt. Wat ook de juiste bewoordingen geweest mogen zijn, de Franse president heeft kennelijk wel gedacht aan een politiek verenigd Europa dat bestuurd zou worden door Groot-Brittannië, Frankrijk, de Bondsrepubliek en Italië. De Beneluxlanden hadden, elk voor zichzelf, weinig hiertegen kunnen

[p. 7]

ondernemen, gesteld dat de plannen van de eks-president omgezet hadden kunnen worden in een realiteit. Maar een kanselarij van de Beneluxlanden zou zich wél kunnen doen gelden, en zij zou een gelijkgerechtigde plaats in het direktorium kunnen opeisen of wel - en dat is nog aantrekkelijker - een dergelijk denkbeeld in een vroeg stadium kunnen torpederen.

Dit praktijk-voorbeeld ware met vele andere aan te vullen. In de E.E.G., in de NAVO, in het spel der Oost-West verhoudingen, binnen de Organisatie der Verenigde Naties, overal zou het Benelux-geluid duidelijker doorklinken.

Hoe aantrekkelijk evenwel de oprichting van een kanselarij der Beneluxlanden kan lijken, men kan er niet onderuit dat de vorming van een Benelux-geest meer vergt dan dit alleen. Is het immers juist niet omdat het buitenlandse beleid nogal weinig in de parlementaire aandacht staat dat men op dit gebied het veiligst kan koördineren? Wat het grote publiek betreft, dat is nog weer veel apatischer dan de kamerleden. Maar het verschijnsel is onmiskenbaar: tussen Nederland en België bestaan vele verschillen en er is niets dat erop wijst, dat deze in betekenis afnemen nu er een Benelux bestaat.

Wanneer wij teruggaan op de oorsprong van de dingen, dan blijkt het dat reeds het lager onderwijs in het ene land totaal afwijkt van het andere en het zijn de beelden, door dit onderwijs opgewekt, die grotendeels bepalen hoe wij later over deze soort van dingen zullen denken. Er ligt hier een grote taak voor de onderwijsmensen van de drie betrokken landen, wil het komen tot Benelux-onderwijs. Uitwisseling van grotere schoolkinderen op ruime schaal kan helpen. de onderlinge afstand te verkleinen, maar is dan ook noodzakelijk. Het moet zo worden, dat het kind er al dadelijk mee vertrouwd raakt, dat het opgroeit in de Benelux, en goede school- en atlaskaarten moeten het daarbij op weg helpen. Niet minder dan in de aardrijkskunde moet het onderwijs in de geschiedenis geheel worden doorgelicht, zó dat alle leerlingen vertrouwd raken met het historisch verloop in alle Benelux-gewesten.

De grenzen tussen de Beneluxlanden onderling moeten, wat de gewone toerist betreft, als het ware uitgewist worden: geen oponthoud bij de douane! Achter de douaneposten om kan men, op drukke posten, het partikuliere autovervoer leiden zodanig dat er zich geen enkel oponthoud voordoet.

Het liefst zagen wij de douaneposten zelf van de Benelux-grenzen verdwijnen, maar met het oog op het goederenvervoer langs de weg zal dat wel niet mogelijk zijn. Des te belangrijker om aan de partikuliere automobilist het gevoel mee te geven van u rijdt ùw land uit, maar u blijft binnen de Benelux!

Van elke binnenlandse vereniging in één van de Beneluxlanden zou men moeten nagaan, of er zich een overeenkomstige vereniging in het buurland bevindt. Zo ja, dan dient gestreefd te worden naar een zo nauw mogelijke samenwerking en in sommige gevallen zelfs naar een fusie. Op zijn minst kan men de deur openzetten voor elkaars leden.

Niet al deze gebieden zijn onbetreden; zo bezoeken bij voorbeeld leerkrachten elkanders land, onder deskundige leiding. Evenzo bestaat er een vrij nauwe samenwerking tussen de B.R.T. en de

[p. 8]

Nederlandse radio en televisie. Er bestaan, in de voornaamste steden, Benelux-komitees ter stimulering van de Benelux-gedachte. Maar al is er in het verleden wel nuttig werk geleverd, men kan het er toch over eens zijn dat dit geheel onvoldoende was om de Benelux-gedachte werkelijk ingang te doen vinden bij de drie verbonden volkeren.

De strukturele veranderingen, waarvoor wij pleitten in de aanvang van dit artikel, zullen er niet komen zonder slag of stoot. Het is daarom zo nodig, aan de Benelux verder te werken. Men kan nu eenmaal niet een gebouw optrekken, dat bestaat uit het dak alleen; dit dak moet gestut worden door stevige muren.

Maar bestaat de politieke Benelux eenmaal, dan is deze bij uitstek geschikt om Europa voor te blijven gaan op de moeizame weg naar eenheid. Wil de getaande belangstelling in de Benelux weer gaan floreren, dan is het van belang dat de Benelux steeds een grote stap vóór blijft op de weg naar integratie. De Benelux kan dan een aantal initiatieven ontplooien en bij voorbeeld bevorderen dat Engeland deel uitmaakt van een politiek-verenigd Europa. Op allerlei gebied zal dan blijken dat er nieuwe armslag is gekomen, zodra de politieke Benelux maar tot stand is gebracht. Moge het spoedig zijn!

□

In mijn boek ‘België, land van contrasten’ heb ik uiteengezet hoe een verwerkelijking van de regionale gedachte in België, met Vlaanderen, Wallonië en Groot Brussel als komponenten, zou kunnen aansluiten op een Nederland dat eveneens uit autonome rijksdelen zou kunnen bestaan. Het zou te ver voeren op dit alles in één tijdschriftartikel in te gaan. Wij hebben gedacht aan een regionalisme van West-Nederland (de Randstad plus Zeeland), Noord-Nederland met de hoofdplaats Groningen, bestaand uit de drie noordelijke provincies; Oost-Nederland met als hoofdplaats Arnhem, bestaand uit Gelderland en Overijssel; Zuid-Nederland met als hoofdplaats Eindhoven, bestaand uit Brabant en Limburg. Elk van deze grote gewesten kan nauw samenwerken met andere gewesten binnen de Benelux en de samenwerkende eenheden lijken dan meer op elkaar in grootte en bevolking dan waneer men een samenwerking Vlaanderen-Noord-Nederland zou moeten voorbereiden. Wij achten een herindeling van Nederland volgens deze normen van groot belang voor een zelfstandige ontplooiing van de buitenprovincies, even zo goed als de kulturele autonomie van de voornaamste Belgische gewesten en die van het groothertogdom Luxemburg zegenrijk kunnen zijn.

Indien een dergelijke herstrukturering van België en van Nederland tot stand komen, dan ontstaat er een nog groter behoefte aan een gekoördineerd buitenlands Benelux-beleid dan tans reeds het geval is. Maar het is in het geheel niet nodig om met deze koördinatie te wachten totdat de herstrukturering een feit is geworden. De herstrukturering zal waarschijnlijk een zaak van lange adem zijn. Door nu met de koördinatie van het buitenlands beleid te beginnen, heeft men reeds waardevolle ervaring daarmee opgedaan wanneer de herstrukturering eenmaal een feit wordt. En natuurlijk gaat men dan op de ingeslagen weg verder; een doeltreffende Benelux op het gebied van de buitenlandse betrekkingen zal dan niemand meer willen missen.