Ons Erfdeel. Jaargang 13

Wij vestigen uw aandacht op...

Notre avenir est bilingue - Zweisprachig: unsere Zukunft is de titel van een boekje dat in 1968 gepubliceerd werd door de Cercle-René Schickele-Kreis. (Tweetaliger kan het wel niet)

Het is jammer dat het nog moest verschijnen. Het bevat namelijk een serie getuigenissen van Duitssprekende Fransen, uit de Elzas en Lotharingen, die geopend wordt door A. Kastler, Nobelprijs voor Fysika. Al het oud zeer dat in Vlaanderen bijna tot het verleden behoort blijkt in de genoemde Franse provincies nog altijd levende werkelijkheid. Pfarrer D. Barth uit Oberhofen moet warempel nog het ‘signum’ aanklagen. Inderdaad, Eerwaarde, ‘nous approchons de la dictature - wir nähern uns der Diktatur’.

En toch stellen deze Duitssprekenden geen onmogelijke eisen: ze vragen voor hun provincies alleen maar een rechtvaardige (utopische?) tweetaligheid. Hun betoog trapt open deuren in, maar voor wie in de problematiek van de taalminderheden belang stelt is dit een zeer lezenswaardig boek. De enormiteit die Etienne Juillard op pagina 44-45 debiteert over de taal van Hollanders en Vlamingen zullen we maar aan 's mans onwetendheid toeschrijven.

(Adres: Cercle-René Schickele-Kreis, 12, rue Joffre, Straatsburg. 63 blz.)

Dr. Albert Mariën weet overal waar hij komt belangstelling te wekken voor zijn land van herkomst. Sinds de dag dat hij in Ecuador buitengewoon en gevolmachtigd ambassadeur is van de koning der Belgen is er in die Zuidamerikaanse republiek opeens ook heel wat interesse voor België.

Die interesse uit zich op verschillende manieren, gaande van korte artikels in de pers tot nogal lijvige boekdelen, zoals bijvoorbeeld El barón de Carondelet van Carlos Manuel Larrea. Het is een grondige studie van de karrière van de in de titel genoemde staatsman van Belgisch afkomst, die goeverneur van Ecuador was van 1797 tot 1807, op het ogenblik dat aldaar de eerste stemmen opgingen tegen het koloniale regime. Ik kan me voorstellen dat dit boek voor de Ecuadoriaanse geschiedenis van belang is; voor ons is het niet veel meer dan een curiosum, omdat baron de Carondelet te weinig relaties onderhouden heeft met onze streken, en er geen invloed uitgeoefend heeft. Het woordenrijke Spaans van sr. Larrea leest jammer genoeg niet zo vlot als ik wel had gewenst.

(Adres: Corporación de Estudios y Publicaciones, Quito, Ecuador. 222 blz.)

Wat in datzelfde Ecuador Dr. Rigoberto Cordero y León voor de letterkunde uit België presteert, spreekt ons direkter aan. Sedert zowat een jaar (dit is sedert hij Dr. Mariën leerde kennen!) publiceert hij geregeld bijdragen over Belgische literatoren, voornamelijk in de dagbladen ‘El Tiempo’ en ‘El Comercio’. Zo schreef hij bv. al over Maeterlinck, Georges Rodenbach, Achilles Mussche.

Rigoberto Cordero y León is geboren in 1916, is doktor in de rechten van de universiteit van Cuenca, en heeft een hele lijst publikaties op zijn naam, waaronder een zevental dichtbundels en verschillende essays over muziek en komponisten.

In de Anales de la Universidad de Cuenca van januarimaart 1961 heeft hij ook een uitvoerig artikel gepubliceerd over tien Belgische dichters. Het is ontroerend de onverdraagzame Vlamingenhater Marcel Thiry hier sereen te zien prijken naast de brave Alice Nahon.

Rigoberto Cordero y León licht in dit artikel 13 gedichten toe, niet op een strikt informatieve wijze, maar lyrisch beschrijvend en parafrazerend; het zijn teksten van Pierre Nothomb, Maurice Carême, Désiré Joseph d'Orbaix, Alice Nahon, Felix Timmermans, Paul Verbruggen, Achilles Mussche, Jan Vercammen, Charles Van Lerberghe en Marcel Thiry. De spaanse vertaling van de gedichten rondt telkens het geheel af.

Het bewuste nummer van de Anales bevat daarnaast nog meer interessante artikels, o.a. over Ramón Menéndez Pidal en Albertine Sarrazin, en van Félix Marti Ibañez. Wie Spaans kent, kan aan deze aflevering veel genoegen beleven.

(Adres: Anales de la Universidad de Cuenca, Tomo XXV, Enero-Marzo de 1969, n^o 1. Publicaciones de la Universidad de Cuenca, Apartado n^o 168, Cuenca, Ecuador - 242 blz.)

Jan Schepens heeft het A.B.N. ‘drie letters’ genoemd die ‘o zo langzaam voortstrompelen’. Bij het lezen van Scripta Minora uit het werk van Prof. Dr. Frank Baur valt niettemin op welke grote afstand het Nederlands in Vlaanderen tijdens de korte periode na de tweede wereldoorlog heeft afgelegd. De taal van Baur moet iedere Zuidnederlander vandaag de dag archaïsch aandoen, met woorden en wendingen uit een definitief afgesloten verleden.

Deze vaststelling houdt geen kritiek op Baur in; maar de feiten zijn nu eenmaal wat ze zijn. Voor het overige zijn in dit boek enkele bijdragen opgenomen die ons nog sterk kunnen boeien. Ik denk daarbij bv. aan ‘Gezelliana I. Gezelle-Van Oye’, een opstel uit 1938,

[p. 184]

waarin Baur op onze grote dichter een licht laat vallen dat een decennium later, toen wij in de Poëzis wekenlang met Gezelle bezig waren, nog zorgvuldig onder de korenmaat werd gehouden.

Ook de bijdrage ‘Hollands-Belgische verhoudingen voor en na’, geschreven in 1947 en daardoor wellicht een tikje ongenuanceerd in het veroordelen van bepaalde nevenverschijnselen in de Vlaamse en Groot-Nederlandse beweging, is uiteraard interessant voor de lezers van dit tijdschrift. Baur geeft in dit artikel een rijk gestoffeerd overzicht van de houding tegenover de Vlamingen van bekende Noordnederlandse figuren als Thorbecke, Potgieter, Bakhuizen van den Brink, Busken Huet, en later Pieter Geyl.

Een paar andere bijdragen, meestal teksten van redevoeringen, blijken toch te zeer gebonden aan de gebeurtenis en het publiek waarvoor ze gekoncipieerd werden om buiten de kring der ‘gieren van de filologie en de literatuurhistorie’ (deze vleiende metafoor is van de hand van Maurice Gilliams) veel weerklank te vinden.

(Uitg.: Seminarie voor Nederlandse Literatuurstudie van de R.U.G., Blandijnberg 2, Gent. - Nummer X, 1969 - 231 blz.)

De verstandhouding tussen de mensen bevorderen, - zelfs tussen twee landen -, door middel van de poëzie... Moet je niet een dichter zijn om daarin te kunnen geloven? Toch is dit de overtuiging die de Roemeen Mihail Steriade er in december 1967 toe bracht zijn Journal roumain des Poètes in het leven te roepen.

Dit blad ziet eruit als een echte krant, maar staat vol gedichten en nieuws over dichters, in het Frans, het Roemeens en het Nederlands. Het enige wat stoort in de uitwerking is het narcisme, waarvan Steriade niet vrij te pleiten is; voor het overige een interessante en sympatieke verwezenlijking.

Van meet af aan ruimde Le Journal roumain des Poètes ook plaats in voor Nederlandstalige verzen in Roemeense, en Roemeense verzen in Nederlandse bewerking. In het maartnummer van 1969 verschenen twee gedichten van Karel Jonckheere (Patrimoniu en Hamac); Mihail Steriade bezorgde de Roemeense, Jane Vandervorst de Franse versie van deze gedichten.

(Adres: 58, rue des Bouchers, Bruxelles 1.)

Jan Deloof

Op een kongres van het CEPEC (Centre d'études politiques et civiques) hield Paul Sérant een toespraak over ‘Le réveil ethnique des provinces de France’. De tekst van deze toespraak verscheen in 1968 als nr. 37 in de reeks ‘Cahiers du Cepec’.

De auteur van ‘La France des minorités’ omschrijft eerst het begrip ‘etnie’ en citeert daarbij Prof. Guy Héraud: ‘L'ethnie est une collectivité présentant certains distinctifs communs de langue, de culture et de civilisation’. Zowel de taalminoriteiten (Vlamingen, Bretons, Basken, Katalanen, Occitanen, enz.) als de bevolkingsgroepen van wie de moedertaal altijd het Frans was moeten bij het begrip etnie ondergebracht worden.

Na een historische ontleding van de vijandigheid van het officiële Frankrijk tegenover elk regionalisme geeft Paul Sérant een scherpe analize van andere weerstanden tegen het regionalisme, o.a. bij hen die zelf behoren tot een etnie die genegeerd wordt. De volgende zin is zeker het citeren waard: ‘beaucoup ont le sentiment qu'en s'expatriant ils vont sortir de leur infériorité, accéder à une dignité sociale que l'attachement au sol ne leur permettait pas d'attendre’. Natuurlijk leidt zo'n houding wel eens tot grappige situaties, zoals Paul Sérant ook aantoont. Maar hij schijnt voorbij te gaan aan het feit dat voor velen alleen uitkomst bestaat in het verlaten van hun eigen streek omdat ze in eigen streek over geen kultureel en ekonomisch kader meer beschikken waarin de mens zich kan ontplooien. Wat Sérant ‘sentiment’ noemt kan ook wel eens ‘une certitude’ zijn. Daarom ben ik er persoonlijk grondig van overtuigd dat een regionale beweging die daar geen rekening mee houdt gedoemd is om alleen maar te bevorderen wat het eigenlijk wil bestrijden.

Het optimisme van Paul Sérant in verband met ‘la survivance d'un esprit collectif’ bij hen die uitweken naar de Parijse agglomeratie kan ik ook niet delen.

Voor de taalminderheden bepleit hij ‘un développement méthodique du bilinguisme’. Voor de taal is dat inderdaad een laatste redmiddel: ‘car tous ceux qui savent encore les langues locales savent aussi le français’. Het gaat echter om meer dan alleen maar de taal. Daarom toont Paul Sérant zich een overtuigd voorstander van een regionale herinrichting van heel Frankrijk op basis van de kultuurgemeenschappen. Op die manier kan Frankrijk een voorafspiegeling worden van een federaal Europa van de kultuurgemeenschappen. Hoe kunnen wij Fransen, besluit hij, met enig gezag opkomen voor de verdediging van de Franstaligen buiten Frankrijk als wij weigeren de persoonlijkheid van de kultuurgemeenschappen binnen onze eigen grenzen te erkennen.

(Adres: 4, rue de la Michodière, Paris II.)

De lijvige Handelingen (XXII, 1968) van de Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis bevatten naast het overzicht van de werkzaamheden en de ledenlijst 1968 16 opstellen over taalkundige, literaire en geschiedkundige onderwerpen. Ik beperk me tot de beknopte weergave van één hiervan, ‘De verhouding van de Vlaamse en Franstalige pers in België rond 1845’ door Prof. Dr. Theo Luyckx. Temidden van de huidige persproblemen loont het de moeite eens een eeuw achteruit te kijken.

Tot 1848 bestond in België een zegelbelasting op de pers. Per termijn werden toen ten behoeve van de minister van Financiën statistische tabellen opgemaakt, waarin, per krant, o.a. het aantal gezegelde nummers en het aantal abonnementen opgenomen werden. Voor het jaar 1844 en voor de 1e termijn van 1845 zijn die tabellen bewaard gebleven. De gegevens die Prof. Luyckx hieraan ontleent maken ons duidelijk wat voor enorme weg de Nederlandstalige pers in België sedertdien heeft afgelegd.

Van de 32 informatiekranten die zes of zeven maal per week verschenen in de periode 1844-45 was er één Vlaamse krant: ‘De Vlaemsche Belgen’. Na de mislukking met ‘Vlaemsch België’ (1 januari 1844 - 22 november 1844), hield ‘De Vlaemsche Belgen’ het al evenmin lang uit (23 november 1844 - 22 juni 1845). De enige Vlaamse krant had een paar honderd abonnementen. De 31 Franstalige kranten telden samen ca. 21.000 abonnementen. Daarnaast bestonden 9 Vlaamse kranten die driemaal per week verschenen, 1 die tweemaal per week verscheen en 15 Vlaamse weekbladen.

In het geheel van de Belgische informatiepers (dag- en weekbladen) bezat de Franstalige pers in de periode

[p. 185]

oktober-december 1844 3,3 maal zoveel abonnementen als de Vlaamse en tijdens de eerste termijn van 1845 nog 2,9 maal zoveel. Kijkt men echter naar het aantal nummers dan blijkt dat de Franstalige pers in 1844-45 ongeveer tienmaal zoveel nummers aan de man bracht als de Vlaamse pers.

Deze cijfers tonen aan hoe de pers de verfransing in de hand gewerkt heeft. Bovendien zorgde het sisteem van de dagbladzegel ervoor dat het kopen van een krant uitsluitend voorbehouden bleef aan de rijke (verfranste) bourgeoisie. Pas met de afschaffing van de zegelbelasting op de pers in mei 1848 werd een Vlaamse krant die dagelijks verscheen leefbaar.

Prof. Luyckx wijst er in zijn konkluzies ook nog op hoe het verder verloop van de verhoudingen tussen de Franstalige en de Vlaamse pers gelijke tred hield met de geleidelijke ontvoogding van Vlaanderen. In 1967 overtrof de oplage van de Vlaamse kranten voor het eerst die van de Franstalige.

(Adres: Gilbert Degroote, Herderinlaan 22, Brussel 8.)

De lektuur van het decembernummer 1968 van het Franse tijdschrift ‘Esprit’ dat voor het grootste deel aan het probleem van het regionalisme is gewijd, is om verschillende redenen interessant. Het biedt allereerst de gelegenheid tot kennismaking met een modern Frans regionalisme dat veraf staat van dat andere regionalisme dat alleen in het verleden zijn bestaansreden vond. Bovendien worden unitarisme of centralisme en regionalisme hier met elkaar gekonfronteerd op een wijze waarbij de voorstanders van beide strekkingen (respektievelijk vooral J.-M. Domenach en Robert Lafont) tot een duidelijker formulering komen.

Het nummer begint met een fikse aanval van J.-M. Domenach op twee werken van Robert Lafont: La révolution régionaliste (besproken in Ons Erfdeel, 11e jrg., nr. 1, p. 188, door Jacques Fermaut) en Sur la France (Coll. ‘Les essais’, Gallimard). J.-M. Domenach laat zich hier kennen als een klassiek Frans unitarist, helaas ook met de klassieke vooroordelen. Een paar voorbeelden mogen volstaan. De herleving van het regionalisme zou te wijten zijn aan het verdwijnen van de Algerijnse kolonie en de opkomst van de Europese gedachte. J.-M. Domenach komt tot zo 'n konkluzie vertrekkend vanuit de meest eng nationalistische gedachtengang. Verder zouden de termen ‘aliénation’ en ‘ethnie’ (die ik gemakshalve niet probeer te vertalen) gewoonweg de vertaling zijn respektievelijk van het begrip ‘déracinement’ bij Maurice Barrès en van het nazistische begrip ‘ras’. Wie ooit werk van Robert Lafont las, kan alleen geloven dat J.-M. Domenach Robert Lafont niet heeft kunnen of willen begrijpen. Ik kan niet zeggen dat Domenachs betoog zo doorgaat. Er staan ook zinnige dingen in, zoals in zijn slot ‘Occuper notre terre’ (toevallig een titel die wel oneindig veel dichter bij Maurice Barrès staat, om niet van andere auteurs te spreken), maar het raakt nergens het werk van Lafont.

Het grootste deel van het antwoord van Lafont aan J.-M. Domenach bestaat uit citaten om aan te tonen wat hij wèl en niet schreef. Het biedt hem tussendoor ook de gelegenheid om bij Domenach het mechanisme door te lichten van ‘le finalisme nationaliste’ en ‘le mythe nationaliste français’, en zijn opvattingen weer te geven over het noodzakelijke samengaan van socialisme en regionalisme.

Het derde stuk, ‘La Question régionale’, is een debat tussen J.-M. Domenach, Robert Lafont, Brian Darling, Pierre Fougeyrollas, Georges Lavau, Vincent Monteil, Yves Person en Paul Thibaud. Uit deze konfrontatie tussen unitarisme en centralisme en verschillende regionalistische strekkingen, blijkt hoe zwak sommige regionalisten staan tegenover de myte van het eeuwige Frankrijk. Het meest realistisch toont zich Robert Lafont die een sinteze nastreeft van het kulturele en het sociaal-ekonomische. Tenslotte verdient nog een artikel over de huidige Occitaanse literatuur vermeld te worden.

(Adres: 19, rue Jacob, Paris - Vle)

Erik Vandewalle

Twee aardige brochures, waaruit ook de leek heel wat taalkundige wijsheid kan halen, zijn Wat zijn Nederlandse dialecten? van Prof. Dr. J. Goossens en Niederländisch und Niederdeutsch van Prof. Dr. K. Heeroma.

De Leuvense germanist Jan Goossens, intussen benoemd tot hoogleraar in de Nederlandse filologie aan de Universiteit te Münster/Westfalen, poogt een antwoord te geven op de in de titel van zijn brochure gestelde vraag, die slechts ogenschijnlijk een vraag naar algemeen bekende waarheden is. Zorgvuldig het terrein in alle richtingen aftastend, komt hij tot de volgende definitie, die wel een hele mondvol is: ‘Nederlandse dialecten zijn met het Nederlands verwante dialecten die gesproken worden in het gebied waar het Nederlands, en geen enger verwante taal de rol van cultuurtaal vervult en bovendien de met het Nederlands verwante dialecten die gesproken worden in aan het gebied van de Nederlandse cultuurtaal grenzende gebieden zonder verwante cultuurtaal’. Deze definitie impliceert in haar drieledigheid dat de grens tussen de Nederlandse en de Duitse dialekten samenvalt met de grens tussen de Nederlandse en de Hoogduitse kultuurtaal, dat de Friese dialekten, die enger met de Friese kultuurtaal verwant zijn, geen Nederlandse dialekten zijn en dat de Frans-Vlaamse dialekten dat wèl zijn. Op deze wijze is het gebied naar alle windrichtingen afgegrensd; wie aandachtig met de schrijver meezoekt naar en op alle moeilijkheden passende definitie, zal een heel stuk taalkennis hebben opgedaan en meteen nogmaals uit een gezaghebbende mond vernemen dat er geen ‘Vlaamse’ naast ‘Nederlandse’ dialekten bestaan, om de eenvoudige reden dat er geen ‘Vlaamse’ naast een ‘Nederlandse’ kultuurtaal bestaat.

Even boeiend, en iets minder moeilijk, is het verhaal van de Groningse hoogleraar Klaas Heeroma over de fiktieve reis van een fiktieve Engelsman, die door Europa trekt van Duinkerke tot Danzig en die zowel met de respektieve kultuurtalen als met de plaatselijke en regionale dialekten vertrouwd wil maken. Heeroma wil daarmee het Duitse misverstand opruimen als zou het Nederlands ongeveer op dezelfde manier als het Nederduits een Duits dialekt zijn. Uitgaande zowel van de hedendaagse als van de historische realiteit toont hij aan dat het Nederlands een in zich volledige kultuurtaal is, die niet met de Platduitse dialekten, maar wel met de Hoogduitse kultuurtaal op één niveau staat. Dat belet hem niet te pleiten voor een verruimd grenskontakt tussen Oostnederlanders en Westnederduitsers op grond van hun gemeenschappelijk dialekt, op voorwaarde althans dat de Duitser zich ervan bewust is dat hij zich dan op een ander niveau beweegt dan het geval zou zijn wanneer hij zich van de kultuurtaal - het Nederlands - zou bedienen. Er hoeft bij dat

[p. 186]

alles nog maar nauwelijks op gewezen te worden dat dit Nederlands ook voor Heeroma bij Veurne begint en dat de rijksgrens tussen België en Nederland in dit opzicht geen probleem voor zijn fiktieve Engelsman vormt. Vanuit Heeroma's niveau worden andersluidende dorpsvizies kennelijk geïgnoreerd als onbelangrijke borrelpraat.

Ludo Simons

J. Goossens: Wat zijn Nederlandse dialecten? Groningen, Wolters-Noordhoff N.V., 1968. 25 bladzijden en vier kaartjes. (Voordrachten gehouden voor de Gelderse Leergangen te Arnhem, nr. 22).

K. Heeroma: Niederländisch und Niederdeutsch. Bonn, Kulturabteilung der Kgl. Niederländischen Botschaft, (1969). 23 bladzijden. (Met een inleiding door M. Mourik, Botschaftsrat für Presse- und kulturelle Angelegenheiten.)

De nog vrij jonge instelling voor volksopleiding en politieke vorming, het Lodewijk Dosfelinstituut, begon eind 1968 met de publikatie van een reeks ‘Dosfeldokumenten’ onder de redaktie van Maurits Coppieters, voorzitter van het Dosfelinstituut. Het eerste nummer is gewijd aan de universitaire ekspansie in België. Het bevat een groot aantal statistische gegevens, schema's en begripsverklaringen in verband met de bestaande instellingen voor hoger en universitair onderwijs (1e deel) en de inrichting van studies aan de hogere en universitaire instellingen. Bij de voorstelling zat ook de bedoeling voor de feitelijke verhoudingen tussen het Nederlandstalig en het Franstalig hoger en universitair onderwijs in het licht te stellen.

In het tweede nummer, ‘Rulmtelijke ordening’, behandelt R. De Feyter begrippen over ruimtelijke ordening. E. Lagrou schrijft over ‘Kernen en expansie’ en P. Doevenspeck heeft het over het grondprijzenbeleid. Het duidelijkst op de toekomst gericht is wel het stuk van E. Lagrou, lid van de ‘Mens en Ruimte’ groep. De oplossingen die P. Doevenspeck voorstelt om te komen tot een gezond prijzenbeleid zijn beslist waardevol. Het zijn echter oplossingen op korte termijn, ingegeven door de zorg om wat nu haalbaar is. Ik vind het wel jammer dat hij zich alleen daartoe beperkt en oplossingen op lange termijn uit de weg gaat.

Zowel naar inhoud als naar prezentatie getuigen deze twee eerste Dosfeldokumenten van een nuchtere en degelijke aanpak. Op die manier kan de reeks uitgroeien tot een belangrijke biblioteek over algemeenmaatschappelijke problemen in Vlaanderen.

(Adres: Lodewijk Dosfelinstituut, Tribunestraat 14, Brussel 1)

Erik Vandewalle