Ons Erfdeel. Jaargang 13

[p. 65]

de kulturele betrekkingen tussen skandinavië en de nederlanden

amy van marken

Geb. te Hilversum. Studeerde Skandinavische talen en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Doceerde Skandinavische talen en letterkunde aan de universiteiten van Leiden, Groningen en Amsterdam. Momenteel lektor in Groningen. Publiceerde o.a. Echo en Visioen, de Zweedse letterkunde der twintigste eeuw (1959), Het warme Noorden, bloemlezing uit de moderne Zweedse poëzie (samen met S. Polet).

Adres: Keizersgracht 385, Amsterdam.

De kulturele betrekkingen tussen Skandinavië en de Nederlanden zijn van velerlei aard en strekken zich uit over lange eeuwen. Het gebied is zeer groot en het wetenschappelijk onderzoek heeft slechts een gering deel grondig verkend en in kaart gebracht. Ik beperk me dan ook tot het heden en het nabije verleden.

Voor Wereldoorlog II berustten de wederzijdse kulturele betrekkingen tussen onze landen hoofdzakelijk op het partikuliere initiatief. Overheids- of semioverheidsinstanties hadden hiermee weinig van doen, met uitzondering van de universiteiten. Na 1945 is dit anders geworden. Er ontstond een algemene tendentie om tot een meer gerichte internationale uitwisseling van kulturele waarden te geraken. Het instituut van de kulturele verdragen vebreidde zich snel, semi-officiële lichamen of departementale afdelingen werden belast met de praktische verwezenlijking van de kulturele uitwisseling en waar mogelijk en gewenst werden kultuur- en/of persattachees ingeschakeld. Internationale kulturele manifestaties op basis van reciprociteit zijn een regelmatig terugkerend verschijnsel geworden. Tegelijkertijd heeft er een grote uitbreiding van studie- en researchmogelijkheden plaats gevonden.

De huidige kulturele betrekkingen tussen Skandinavië en de Nederlanden dragen duidelijk het stempel van deze algemene ontwikkelingstendenties. België heeft kulturele akkoorden afgesloten zowel met Noorwegen als met Denemarken. Nederland heeft sinds ruim tien jaar alleen met Noorwegen een kultureel verdrag. Dat er geen verdragen met Zweden bestaan, berust op het feit dat Zweden principieel afwijzend staat tegenover het sluiten van dergelijke akkoorden.

Denemarken kreeg enkele jaren na de oorlog reeds een bescheiden, maar goed funktionerende afdeling van het Deense Instituut in Amsterdam en één in Brussel, die op het eind van de jaren '50 helaas werden samengesmolten, hetgeen betekent dat er sindsdien te Brussel een Deens Instituut voor de Benelux is gevestigd. Het arbeidsterrein van de uitgezonden medewerker is te groot om voor het gehele gebied effektief te kunnen zijn. De banden tussen het moederinstituut, Det Danske Selskab te Kopenhagen, en de Deense overheidsinstanties zijn gering in tegenstelling tot bv. de relatie van het semiofficiële Zweedse Instituut voor kulturele betrekkingen met het buitenland te Stockholm. Dit laatste maakt op het ogenblik deel uit van een van overheidswege gefinancierde en streng gekontroleerde koördinatie van instanties die het buitenland moet bespelen door middel van eksport-toerisme- en kultuurinformatie. Zweden heeft zowel in Den Haag als in Brussel een persattaché die tevens de verbindingsschakel met het Zweedse Instituut te Stockholm vormt.

Omgekeerd ligt de behartiging van de Nederlandse en Belgische kulturele belangen in Skandinavië - via de betrokken ministeries - praktisch in handen van de ambassades die geen pers- of kultuurattachees toegevoegd hebben. Daarnaast vervullen natuurlijk de universiteitsdocenten die het onderwijs in het Nederlands verzorgen een uiterst belangrijke taak.

Op het ogenblik zijn de mogelijkheden en perspektieven voor een volledige akademische studie van het Nederlands het gunstigst in Oslo en Kopenhagen. De universiteit in Oslo is ook de enige onder de universiteiten in het Noorden die een professoraat in het Nederlands heeft, dat bovendien door een Noor, de uiterst bekwame, produktieve en entoesiaste Vondelkenner dr. Kåre Langvik-Johannessen is bezet. In Zweden, waar aan vier van de vijf universiteiten Nederlands wordt gedoceerd, ziet het er naar uit dat onze taal in een ongunstiger positie komt te staan door de zeer ingrijpende veranderingen die het gehele universitaire onderwijsprogramma tans ondergaat.

Ieder die zich op de een of andere wijze bezighoudt met de betrekkingen tussen de Nederlandse en Skandinavische taalgebieden stuit op het probleem van de dokumentatie.

[p. 66]

B.H. Meulman, de voortreffelijke vertaler van de 18e-eeuwse blijspelen van Holberg, verzorgde een Ibsen-biografie (1931) en stelde ook een algemene bibliografie samen over Noorwegen in Nederland. (Norge i Nederland. Katalog over böker og tidskriftartikler om norske forhold, Leiden 1937).

In 1968 gaf de Koninklijke Biblioteek te Kopenhagen een bibliografie uit van vertalingen en bewerkingen van H.C. Andersens oeuvre in het Nederlands en het Fries. Van Vlaamse zijde staat een bibliografie van Vlaamse bellettrie in Deense vertaling op stapel, terwijl een gekombineerd Zweeds-Nederlands onderzoek gaande is naar het materiaal over de wederzijdse betrekkingen dat in de historische archieven van beide landen aanwezig is.

De beste en veelzijdigste beschrijvende dokumentatie over het gemeenschappelijke kultuurgebied is het indrukwekkende tweedelige boekwerk Holland-Danmark, dat in 1945 in Kopenhagen verscheen en dat een enorme schat aan gegevens bevat. Het hoofdaksent valt op de Nederlandse invloed in Denemarken in de 17e en 18e eeuw, maar ook voor de vroegere zowel als de latere tijdperken vindt men in dit uitermate degelijke en fraai uitgevoerde werk een voortreffelijke dokumentatie. De resumees in het Nederlands maken het ook voor hen die het Deens niet machtig zijn toegankelijk.

De Vikingen in de Lage Landen bij de Zee van Jan de Vries (1923), de bekende, ook in het Nederlands vertaalde studie van de Zweed E. Wrangel over de relaties tussen Zweden en Nederland in het bijzonder in de 17e eeuw (1891) en Slothouwers werk over de Nederlandse Renaissance-bouwkunst in Denemarken (1924), zijn andere voorbeelden van beschrijvende dokumentatie over belangrijke gebieden van aanraking tussen onze kulturen.

Recente overzichtsartikelen over de Skandinavistiek in Nederland en België van de hand van prof. dr. Boer-den Hoed en prof. dr. Alex Blockmans zijn resp. in 1963 en 1964 verschenen in het tijdschrift Scandinavica (Academic Press, London, New York). De daarin verstrekte gegevens konden echter, gezien de beschikbare ruimte, niet volledig zjn. Voor het overige blijft het bij verspreide opstellen met snel verouderende dokumentatie. Ook het hier geboden artikel lijdt aan dit euvel.

Voor het goed funktioneren van een kulturele uitwisseling in het algemeen is natuurlijk het woordenboek onmisbaar. Het is uitermate verheugend dat de samenstelling van een Deens-Nederlands en Nederlands-Deens woordenboek onder leiding van drs. Geerte de Vries, lektor Nederlands te Kopenhagen, langzaam maar zeker zijn voltooiing nadert. Hier moet ook het entoesiaste initiatief genoemd worden dat heeft geleid tot de uitgave van het Deens-Fries en Fries-Deens woordenboek van Hoekema en Tams Jørgensen (Groningen 1968). Er zijn konkrete plannen voor een nieuwe bewerking van het tweedelige handwoordenboek Zweeds van Boer-den Hoed, een onderneming waarvan de verwezenlijking echter nog wel even op zich zal laten wachten. Voor het Noorse taalgebied zal men zich voorlopig nog moeten behelpen met een klein ‘van Goor-tje’. Als curiosum zij hier vermeld dat de Noor Nicolai Henrick Jaeger in de jaren 1826-1832 een omvangrijk en uitstekend woordenboek uitgaf, enkele jaren later gevolgd door een Nederlandse spraakkunst en een leesboek.

Voor het elementaire onderricht in de Skandinavische talen en het Nederlands is men t.a.v. de leerboeken redelijk goed uitgerust. Een Noorstalige spraakkunst van het Nederlands ontbreekt echter. De vraag naar talenpraktikumkursussen is groot, maar gelukkig begint er schot te komen in het aanbod.

Ten aanzien van de uitwisseling op bellettristisch terrein kan men globaal gesproken vaststellen dat gedurende de laatste eeuw de literaire vertalingen uit het Skandinavische gebied die uit het Nederlandse taalgebied numeriek overtreffen. Naast de verschillende vormen en genres van de ontspanningsroman, blijken vrijwel alle werkelijk

Prof. Langvik-Johanessen

[p. 67]

representatieve auteurs uit het Noorden de Nederlandstalige boekenmarkt te hebben bereikt, wat beslist niet betekent dat ze altijd een gekwalificeerd publiek en een gekwalificeerde kritiek hebben gevonden.

De faktoren die leidden tot het tot stand komen van een vertaling waren niet zelden bijzonder toevallig. Tegenwoordig is de motivatie in het algemeen duidelijker. De financiële risiko's zijn ook te groot geworden. Als men de ontwikkeling overziet, valt er toch een zeker patroon te onderscheiden. Zowel in Skandinavië als bij ons staat het aantal vertalingen en vooral de kwaliteit der keuze in bepaalde periodes in nauwe relatie tot de persoonlijke invloed van enkele gezaghebbende vertalers en vertaalsters, kritici of anderszins deskundigen, die goede kontakten onderhielden met kollega's in het andere taalgebied, waardoor een natuurlijke wisselwerking ontstond.

In het midden van de vorige eeuw kunnen we spreken van de Potgieterperiode. De Margaretha Meyboomperiode begint omstreeks 1900 en heeft lange uitlopers tot in de jaren '20. In deze periode hadden de hoogleraren R.C. Boer te Amsterdam en Henri Logeman te Gent en hun kring een groot aandeel in de wederzijdse betrekkingen. Jan de Vries, Annie Posthumus en Sophie Krijn namen die taak over, met name in de vijftien jaar voor wereldoorlog II, later gevolgd door P.M. Boerden Hoed. In het Noorden zijn er ook dergelijke koncentraties van belangstelling te vinden. Ik denk bv. ten aanzien van Denemarken aan Alfred Ipsen in de jaren '90, aan de hoogleraar Otto Jespersen en de vertaalsters Tvede en Kjeldgaard-Valeton in de eerste vijfentwintig jaar van onze eeuw, waarna de nog niet afgesloten Hammerichperiode een aanvang nam. In Zweden heeft Martha Muusses niet alleen als eminent vertaalster van lyriek in en uit het Zweeds, maar ook als schrijfster van een Nederlandse literatuurgeschiedenis en een Nederlandse spraakkunst voor Zweden bijzonder waardevol werk verricht, vooral in de jaren '30 en '40.

In de jaren '50 en '60 heeft men zowel in Skandinavië als in ons taalgebied in steeds toenemende mate de gedachte ontwikkeld dat er van overheidswege een bijdrage geleverd dient te worden aan de propaganda voor de eigen letterkunde in het buitenland. Voor Skandinavië zowel als voor België en Nederland geldt hetzelfde: men tracht in de eerste plaats ingang te vinden in de ‘grote’ taalgebieden en rekent er dan op via deze ook de kleinere te bereiken. Dit laatste is zeker juist gezien. Het sluit een andere aanpak van het probleem echter niet uit.

Een instrument als de Stichting ter Bevordering van de Vertaling van Nederlands Letterkundig Werk bezit men in Skandinavië niet. In Denemarken bestaat een Committee for Danish Cultural Activities Abroad met een onderafdeling voor letterkunde. Deze kommissie kan subsidies voor vertalingen en bijzondere uitgaven verlenen en geeft jaarlijks een beknopt overzicht van verschenen letterkundig werk uit.

Zweden heeft zijn Zweeds Instituut dat op aanzienlijk ruimere schaal uitgaven van vertaalde bellettrie bekostigt of subsidieert en dat tevens sinds kort een bibliografie van Suecana verzorgt, die in ieder geval wat het Nederlandse taalgebied betreft nog verre van volledig blijkt te zijn.

Noorwegen beschikt sedert enkele jaren over een z.g. Kultuurfonds, waaruit o.m. steun voor soortgelijke doeleinden gefinancierd wordt. Noorwegen en Denemarken hebben evenals België en Nederland bovendien zekere mogelijkheden binnen het kader van de kulturele akkoorden. Zowel hier als in het Noorden bestaat het instituut van de reisbeurzen voor auteurs en kritici om de internationale relaties te versterken. Een recente ontwikkeling daarginds is het steunen van werksymposia. Men heeft hiermee eerst binnen Skandinavië zelf geëksperimenteerd, maar begint er nu ook op internationale en bilaterale basis mee te werken. Ik denk hierbij bv. aan de Ibsen-seminars in Noorwegen en de zeer vruchtbare Duits-Zweedse symposia van het afgelopen jaar.

Dr. Martha Muusses.

[p. 68]

Hoe is nu de positie van de Nederlandstalige letterkunde in Skandinavië in de jaren '50 en '60?

Onze jarenlange Nobelprijskandidaat is in Zweden met drie romans (Het vijfde zegel, Rumeiland en De kellner en de levenden) en twee verhalen vertegenwoordigd. Werkelijke belangstelling en bekendheid bij een breder publiek heeft zijn werk niet gewekt en de kritiek blijft verdeeld. In Denemarken is alleen De bruine vriend in boekvorm verschenen, terwijl Het stenen gezicht is opgenomen in een pas uitgekomen bloemlezing, waarover hieronder meer.

W.F. Hermans vond iets meer erkenning en begrip in Zweden met vertalingen (door Brita Dahlman) van De donkere kamer van Damocles, Paranoia en Nooit meer slapen. Sybren Polets beide romans Breekwater en Verboden tijd trokken slechts in engere kring de aandacht, zijn gedichten daarentegen ontmoetten bij de Zweedse kritiek duidelijke waardering. De man die z'n haar kort liet knippen van Johan Daisne kreeg goede kritieken, maar het aantal mensen die deze vertaling kent, zelfs onder insiders, acht ik gering.

Dat het werk van Anne Frank, Marga Minco en Presser (De nacht der Girondijnen) en de Kongo-roman van Piet van Aken hun weg hebben gevonden zowel naar Zweden als naar Denemarken en gedeeltelijk ook naar Noorwegen, is niet verwonderlijk, evenmin als bv. het verschijnen van dokumentatie over de Provo-beweging. Voorts zijn er de eenlingen die min of meer verloren gaan in de grote stroom: Joachim van Babylon van Marnix Gijzen, De tienduizend dingen van Maria Dermoût, De grote zaal van Jacoba van de Velde en van Hella Haasse o.a. De scharlaken stad. Noorwegen probeerde een doorbraak te forceren met De hondsdagen van Hugo Claus, Het stenen bruidsbed van Mulisch en Hermans' De Donkere kamer van Damocles, die vrijwel gelijktijdig in vertaling verschenen zonder diepere sporen achter te laten. Het lijkt soms een vechten tegen de bierkaai. Maar toch! Er zijn ginds en hier mensen die blijven werken op verschillende fronten en daar moeizame overwinningen behalen, ook al dragen deze niet altijd een éclatant karakter.

Uit de school van Martha Muusses komt Kerstin Axberger, verbonden aan de Zweedse Radio. Ze brengt geregeld informatieve programma's over de hedendaagse letterkunde der lage landen. In de winter van 1965-'66 had zij ook tien voortreffelijke uitzendingen, elk van dertig minuten, waarin na een verantwoorde inleiding vertaald proza door topvoordrachtkunstenaars werd voorgelezen. Voor de herfst van 1969 staat een soortgelijke serie Zuidnederlands proza op stapel. Ze heeft twee hoorspelen van Tophof met sukses voor de Zweedse Radio geïntroduceerd en in het a.s. winterseizoen zal toneelwerk van Hugo Claus in haar vertaling voor de mikrofoon worden gebracht. Kerstin Axberger werkt nauw samen met twee andere voor ons waardevolle krachten in Zweden: Sonja Pleijel in Lund en Marguérite Törnqvist in Uppsala. Sonja Pleijel betekent als vertaalster en als konsulente voor uitgevers een bijzonder aanwinst. Zij bekleedt tevens een positie in de voorlichtingssektor van de Zweedse Openbare Biblioteken voor de in het buitenland verschijnende literatuur. Belangrijk is dat deze biblioteken, altans de grotere, geregeld Nederlandstalig werk in het oorspronkelijk aanschaffen. Onlangs introduceerde zij Hugo Raes met een novelle in 'Bonniers Litterära Magasin, dat binnenkort een nummer brengt dat gedeeltelijk gewijd zal zijn aan hedendaags proza in Vlaanderen, vertaald door Marguérite Törnqvist-Verschuur die door haar tweetaligheid een bijzondere plaats inneemt in de literaire uitwisseling tussen Zweden en het Nederlandse taalgebied. Zij heeft o.a. werk van Strindberg in het Nederlands vertaald. Dit voorjaar heeft zij een keuze uit de verhalen van Wolkers gepubliceerd in de ambitieuze (en kostbare) Panache-serie van Bonniers: Den ryslige snögubben och andra noveller, terwijl een vertaling van Een roos van vlees binnenkort te verwachten is. Vrijwel gelijktijdig is in de Prismapocket-reeks een verhalenbundel

Kerstin Axberger.

[p. 69]

verschenen, waarin Vestdijk, Hermans, van het Reve, Wolkers, Mulisch en Hamelink zijn vertegenwoordigd. Een Zuidnederlandse pendant staat op stapel. Een en ander is - en men onderschatte de betekenis hiervan niet - het uitvloeisel van een kort bezoek dat de jonge roman- en toneelschrijver Sven Delblanc onder auspiciën van het Zweedse Instituut aan Nederland bracht. Delblanc heeft zowel de bundel van Wolkers als de Prismabundel met een uitstekend voorwoord ingeleid. Enkele jaren terug heeft de Zweedse dichter Folke Isaksson na een kort verblijf in Nederland enige artikelen gepubliceerd over onze literaire situatie in het grote dagblad Dagens Nyheter en later ook meegewerkt aan de radioserie van Kerstin Axberger. De jonge schrijver Anderz Harning heeft eveneens goed informatief werk gedaan.

Hoe is het gesteld met de Nederlandstalige poëzie in Zweden?

Jan de Zanger heeft samen met de Zweedstalige Fin Sebastian Lybeck in 1968 een bloemlezing van moderne Nederlandse lyriek in Zweedse vertaling gepubliceerd met steun van het ministerie C.R.M.

Het is treurig om te schrijven, maar deze uitgave is een blamage.

Het blijkt n.l. dat Jan de Zanger niet voldoende Zweeds kent en Sebastian Lybeck geen Nederlands. De resultaten zijn dienovereenkomstig. Het wemelt van grove grammatikale fouten, neerlandismen, idiomatische blunders, onnodige veranderingen in de zinsbouw en ‘verbeterde’ metaforen. Daarbij komen dan nog de verkeerd begrepen passages, de houterige ritmen en rijmen. Ook de samenstelling van de bundel is diskutabel. Hier was nu een kans om een beeld te geven van onze beste hedendaagse lyriek. Maar wat krijgt men voorgezet? Honderdenzes gedichten van niet minder dan achtentwintig auteurs van zeer verschillend kaliber. Om slechts één sprekend voorbeeld te noemen: twee gedichten van Achterberg (waarin de aanspreekvorm Gij is vertaald met het Zweedse equivalent van ‘jullie’) en twee gedichten van Jan de Zanger zelf. De hoofdverantwoordelijkheid ligt bij de vertalers die, bij gebrek aan zelfkritiek, niet in staat bleken elkaars fouten en misvattingen te korrigeren. Er ligt echter ook een brok verantwoordelijkheid bij de uitgever en de subsidieverlenende Nederlandse instantie. De bloemlezing Med andra ögon had in deze vorm nooit mogen verschijnen en heeft onze kansen in Skandinavië t.a.v. de lyriek voor jaren bedorven. Wat een verschil met de bundel Landvinning die Martha Muusses in 1944 publiceerde.

De samenwerking van Jan de Zanger met de Deen Erik Stinus heeft gelukkig betere resultaten opgeleverd. Twee belangrijke Deense tijdschriften (Vindrosen en Hvedekorn) stelden elk een nummer ter beschikking, waarin o.a. een representatieve keuze van moderne nederlandstalige poëzie werd gebracht. Binnen afzienbare tijd is een bloemlezing in boekvorm te verwachten, mede gesteund door de Stichting.

De waarde en het nut van bloemlezingen zal juist op het gebied van internationale literaire uitwisseling wel altijd een punt van diskussie blijven. Dit werd me eens te meer duidelijk bij het lezen van de beide omvangrijke bundels Zuid- en Noordnederlands proza, bijeengebracht en vertaald door Clara Hammerich met medewerking (wat de Noordnederlandse bundel betreft) van drs. Geerte de Vries. Het zijn kloeke delen, tegen niet minder kloeke prijzen, die een doorsnee-Deen er nauwelijks voor zal neertellen. Nyere Flamsk Prosa (Kopenhagen 1966) en Nyere hollandsk prosa, Sluserne åbnes (Kopenhagen 1968) zou ik bij voorkeur willen beschouwen als een stuk dokumentatie. De beide uitgaven zijn wat breedvoerig ingeleid door prof. dr. L.L. Hammerich, die hier en daar stellingen poneert die vooral in Vlaanderen op weerspraak zullen stuiten. De Zuidnederlandse bundel lijkt me toch het meest homogeen en het meest representatief van samenstelling, beginnend bij Streuvels en eindigend met Ruyslinck. Alleen mis ik Daisne. De Noordnederlandse pendantuitgave vind ik minder gelukkig van samenstelling.

Clara Hammerich.

[p. 70]

Couperus is hier de oudste, Hamelink de jongste. De indeling van de stof naar het tema doet denken aan een schoolboemlezing en is natuurlijk willekeurig (Hermans figureert onder het tema ‘exotisch’ op grond van Nooit meer slapen). Wat vooral jammer is (maar ik geef toe: het zal wel altijd een punt van diskussie blijven!) zijn de vele romanfragmenten, zelfs novellefragmenten, die zijn opgenomen in plaats van afgeronde verhalen.

Voor de vertaalster Clara Hammerich zijn deze bloemlezingen niettemin een kroon op een veertigjarige noeste arbeid, ten bate van de Nederlandstalige letteren, waarbij ze om der wille van de kommersie wel eens dingen heeft moeten vertellen die de literaire toets niet konden doorstaan, maar die toch een funktie hebben gehad in de wederzijdse betrekkingen tussen Denemarken en Nederland. Zij en haar man hebben altijd op de bres gestaan voor de gemeenschappelijke Nederlandse kultuur en verdienen daarvoor onzerzijds grote erkentelijkheid.

Ook in Noorwegen zal in het najaar een soortgelijke ‘basis’-bloemlezing verschijnen, samengesteld door Kåre Langvik-Johannessen die de Noord- en Zuidnederlandse letteren als één geheel beschouwt, en wiens keuze loopt van Multatuli tot Vestdijk en van Streuvels tot Gijsen. In deze bundel zullen alleen volledige verhalen worden opgenomen. Langvik-Johannessen heeft in dag- en maandbladen veel gepubliceerd over onze literatuur en onze kultuur in het algemeen en voor radio en televisie voortreffelijke programma's gebracht o.a. over de Muiderkring, over Huygens en over Brugge, alle met muzikale illustratie. Er zijn ook plannen voor een bundel vertaalde poëzie met specimen uit onze gehele letterkunde, van Van Veldeke tot vandaag.

Uit het bovenstaande moge duidelijk zijn geworden dat er vooral de laatste jaren werkelijk iets gaande is. Dit geldt niet alleen voor onze letteren in Skandinavië, maar ook voor de Skandinavische literatuur in Nederland en België. Het is mogelijk geworden door de samenwerking van een klein aantal auteurs en letterkundigen, aangevuld en gesteund door beroepsvertalers en ter zake kundige universiteitsdocenten. De meeste hierboven genoemde ‘aktivisten’ voor de Nederlandse letteren in het Noorden onderhouden immers goede relaties met hun kollega's in Nederland die werken voor de Skandinavische literatuur. Ik denk hier bv. aan Sybren en Cora Polet, aan Bernlef en aan De Zanger. Hun kring kan worden uitgebreid. Daarom geloof ik steeds meer in het - door middel van reisbeurzen - stimuleren van dit soort persoonlijke kontakten tussen auteurs, letterkundigen en beroepsvertalers met hun kollega's in de wederzijdse taalgebieden. Het eventueel in kleine symposia samenbrengen van deze verschillende kategorieën, wellicht aangevuld met belangstellende vertegenwoordigers uit de kring van uitgevers, tijdschriftredakties en massamedia, zou zeker nuttig zijn. In werkelijkheid hebben dergelijke ontmoetingen reeds herhaaldelijk plaats op strikt partikuliere basis.

Verder is het van belang dat de vertalers en samenstellers van bundels zich gesteund weten door een loyale vakinstantie op wie zij bij vertaal- en andere problemen een beroep kunnen doen. In feite funktioneren dergelijke instanties ook reeds uitstekend, wederom in de partikuliere sfeer. Ze te institutionaliseren zoals men dit tans doet in de Zweeds-Duitse relatie, gaat misschien wat te ver. Anderzijds zal men moeten toegeven dat een geval als de hierboven gesignaleerde bundel Med andra ögon, makkelijk voorkomen had kunnen worden, als de vertalers deskundigen in hun werk hadden betrokken.

Tenslotte zal er in de toekomst aanzienlijk meer aandacht moeten worden besteed aan de goede verdere ‘begeleiding’ van een op de markt gebrachte vertaling. Hier ligt ongetwijfeld een taak weggelegd voor Neerlandici in het Noorden en omgekeerd voor Skandinavisten in ons taalgebied.