Thyestes - teater van de wreedheid.
In het kader van het Holland-Festival 1967 speelde de toneelgroep Toneel Vandaag uit Brussel in verschillende steden van Nederland het stuk Thyestes van Hugo Claus, naar een tragedie van Seneca. De Nederlandse akteur Ton Lutz vervulde een gastrol en speelde Atreus, de broer van Thyestes, welke rol vertolkt werd door Rudi van Vlaenderen. De auteur zelf voerde de regie. In het tweetal Thyestes en Atreus wordt de verdorvenheid, de boosheid en de wreedheid van de mensheid verbeeld. De kommentaar, de moraliserende stem wordt vertolkt door het koor (gespeeld door een akteur), die in dezelfde toon schreeuwt en aanklaagt als Philip uit de roman De Hondsdagen van Hugo Claus (1952): ‘Wie hoort ooit dit spel, dit angstige spel, dat ik als een spel beschouw, maar dat de anderen, de vleesklompen op twee poten, die mij omringen en die ik mimeer en mimeren moet, schijnt het om te kunnen bestaan, zullen beschouwen als een tragisch dilemma? Het dilemma, Tjecho heb ik opgegeven, nu ik de horror ontdekt heb... God, Tjecho, hoe jammer dat wij ongelovig zijn! Welke schrei had ik niet kunnen richten naar God, welk een gekerm uit de longen en uit de darmen!’ (Ik kon het niet nalaten dit uitvoerig citaat uit een vroeger werk van Claus aan te halen, omdat in het koor en in het aangehaalde fragment, de stem en de tematiek van de schrijver zo duidelijk uitkomt.)
De gruwel en de wreedheid in dit spel krijgt gestalte op het toneel, volgens het recept van Antonin Artaud, van wie in het programma de woorden zijn aangehaald: ‘Theater is niet mogelijk als niet aan ieder schouwspel een element van wreedheid ten grondslag ligt. In de staat van gedegenereerdheid waarin wij ons bevinden, moet de metafysiek de geesten weer worden binnengebracht via de huid’. De haat en de wraak van Atreus die zijn broer Thyestes zijn kinderen te eten geeft, is de haat en de wraak van broedervolken, die elkaar bevlekken en uitmoorden van het begin van de geschiedenis tot op de huidige dag. Hierbij zijn woorden (ofschoon in het stuk natuurlijk helemaal niet genoemd) als rassendiskriminatie, het Midden-Oosten en Viëtnam voldoende om het perspektief te zien waar tegen deze tragedie zich afspeelt. Geëngageerd teater, zonder de direktheid van het reportagetoneel of de aktualiteit van de Vietnam-opvoeringen, waarover in het laatste nummer van het tijdschrift Het Toneel, uitvoerig wordt geschreven. Een mytisch-absurdistisch toneel, schrikwekkend in
Ton Lutz (l.) als Atreus en Rudi van Vlaenderen als Thyestes.
zijn uitbeelding, waarbij mij een enkele maal een verwantschap met Mulisch opviel o.a. in het beeld van de rattenkoning. Het spel en de wijze van akteren was zeer boeiend: een façadespel waar de teorie van Brecht van de vervreemding van de kant van de spelers, een bijzonder effekt had. Geen naturalistische benadering van karakters maar het tonen van de rol met bewuste over-acting, beweging en stembuiging met een doeltreffende vergroting en een onthutsende verduidelijking van menselijke patetiek. Al met al een belangrijk toneelevenement. Of je er veel mensen mee naar de schouwburg trekt is vers twee, het gevaar voor toneel voor de ‘(Un)happy few’ zit er in. Maar via deze weg is eksperiment en vernieuwing slechts mogelijk. Bijzonder pijnlijk is dan ook het volgende:
Auteursrechtelijk beschermd