Ons Erfdeel. Jaargang 9

[p. 7]

Taalstrijd en Vlaamse Beweging in Frans-Vlaanderen
door Luc Verbeke
Sekretaris Komitee voor Frans-Vlaanderen

Vervolg XXVIII - Slot.

Op de 12e Kultuurdag (30 augustus 1959) bevond zich onder de aanwezigen de heer Robert Victoor, hoofd der school te Herzele, maar toen pas benoemd tot direkteur van de Rijksmiddelbare School te Kapelle bij Duinkerke. Hij was naar Waregem gekomen dank zij ons komiteelid Daniel Morez, onderwijzer te Roesbrugge-Haringe, die met hem betrekkingen had aangeknoopt en hem vooral hielp bij de studie van de Nederlandse taal, die hem bijzonder interesseerde.

Te Waregem kwam R. Victoor o.m. in kontakt met Lic. H. van den Abeele uit Antwerpen. Die zou hem de eerste dokumentatie bezorgen voor het starten met een Nederlandse leergang te Kapelle. Van de uitgeverij De Sikkel, onder direktie van Eugeen De Bock, konden wij bijzondere voorwaarden verkrijgen voor de aankoop van het leerboek ‘Op nieuwe Wegen’ (Vannes en De La Court) en zo kon R. Victoor in de loop van het schooljaar 1959-1960, na nieuwjaar, starten met zijn eerste Nederlandse lessen. Zij werden gevolgd door 21 leerlingen. De jaren daarop groeide dit aantal aan tot 50 en zelfs tot 60, naarmate zijn school onder zijn impuls uitbreiding nam. Dan werd R. Victoor een tijd lang bijgestaan door J. Costenoble, een leraar uit De Panne, die gratis zijn hulp aanbood en enkel een vergoeding van zijn reiskosten wou aanvaarden.

Een bijzonder belangrijk sukses voor R. Victoor en voor de hele werking voor het Nederlands in Frans-Vlaanderen betekende de inrichting van de eerste officiële Nederlandse leergang in Frans-Vlaanderen, nl. in het Lycée de Flandre te Hazebroek op 15 januari 1964, erkend door het Franse Ministerie van Onderwijs d.d. 5 december 1963. Drieëndertig leerlingen lieten zich inschrijven en kregen van de heer Victoor vier uur Nederlandse les per week.

Het tot stand komen van deze kursus is ongetwijfeld voor een groot deel te danken aan het persoonlijk initiatief van R. Victoor, maar wij zijn ervan overtuigd dat hooggeplaatste persoonlijkheden uit België, Nederland en Noord-Frankrijk

[p. 8]

de zaak moreel hebben gesteund. Wij denken hier aan rektor A. Debeyre van de Rijselse staatsuniversiteit, aan staatsminister A. De Schrijver, aan minister Cals, aan gevolmachtigd minister Julien Kuypers e.a.

Wij mogen R. Victoor zeer dankbaar zijn voor alles wat hij sinds 1959 voor het Nederlands onderwijs in Frans-Vlaanderen heeft gedaan. Een Visser-Neerlandiaprijs, hem in 1964 toegekend door het hoofdbestuur van het A.N.V., was een eerste blijk van erkentelijkheid vanwege Noord-Nederland, maar ook van Belgische zijde ontving hij een hoge blijk van waardering: op 13 februari j.l. werd hij in de feestzaal van het stadhuis te Kapelle door de Belgische konsul en in het bijzijn van tal van overheidspersonen en van zijn leerlingen, geridderd in de Kroonorde (zie elders in dit nummer).

In het vrij katoliek onderwijs werd eveneens sinds 1960 een inspanning gedaan om de Nederlandse leergangen uit te breiden. De hoogste geestelijke overheden (wij noemen hier graag Mgr. Devos, de vroegere Vicaris-Generaal, en Mgr. H. Dupont, hulpbisschop van Rijsel en voorzitter van het Comité flamand de France) waren die uitbreiding genegen en beschouwden het verdwijnen van de Nederlandse moedertaal als een zwaar verlies.

Het ontstaan en de groei van de Kultuurdag te Ekelsbeke, vanaf 1959 als tuinfeest en vanaf 1962 als volledige Kultuurdag, onder de bezielende leiding van de immer aktieve pastoor E.H.G. Decalf, zou de evolutie van het Nederlands onderwijs in Frans-Vlaanderen eveneens gunstig beïnvloeden, o.m. door het uitreiken van prijzen, door Mgr. H. Dupont of Kan. A. Lescroart, aan de leerlingen van de vrije Nederlandse kursussen.

Verder moet hier worden aangestipt dat ons Komitee voor het ondersteunen van die leergangen sinds 1960 een belangrijke subsidie heeft mogen ontvangen van het Taalfonds van het A.N.V. Boeken en didaktisch materiaal werden eveneens grotendeels door het A.N.V. bekostigd.

Wij zijn het hoofdbestuur van het A.N.V., met voorzitter F. Koote, sekretaris W.L. Bicker Caarten, penningmeester C. Van Leeuwen, met Dr. A.W. Willemsen, G.R. Pirijns e.a. daarvoor zeer dankbaar. De uitgebreide briefwisseling die wij met het A.N.V., vooral ook via de administratoren P. de Kat Angelino en H.M. Schilling, over de werking voor Frans-Vlaanderen hebben gevoerd, zal een bewijs blijven van de bijzondere belangstelling van het A.N.V. voor de kulturele randgebieden en een bewijs dat het A.N.V. in de tweede helft van deze eeuw in zijn kulturele opdracht ten opzichte van een sterk bedreigd gebied niet zijn taak heeft veronachtzaamd.

Eveneens sinds 1960 werd onze werking in belangrijke mate gesteund door de Kultuurraad voor Vlaanderen. Voorzitter P. Knapen en sekretaris Dr. J. Fleerackers (tans kabinetschef van de Minister van Kultuur) hebben altijd een meer dan gewone belangstelling en sympatie voor ons werk getoond.

Financiële hulp kregen wij ook nog van het Prins Bernhardfonds, het Vlaams Erekomitee Dr. Borms (door toedoen van C. Rousseeu en C. Van Damme), het Fonds Dr. Paardekooper, het Noordstarfonds e.a.

Wij zijn in 1948 ons werk begonnen met een schamel bedrag van 2.000 BF. De jongste jaren konden wij dank zij de steun van bovengenoemde organisaties, de subsidies van gemeente, provincie en volksontwikkeling, alsmede de steunbijdragen van partikulieren en Vlaamse kulturele organisaties, ongeveer 100.000

[p. 9]

tot 120.000 F bijeenkrijgen. Hiermede konden dan alle verschillende initiatieven ten bate van Frans-Vlaanderen, in het bijzonder het Vlaams toneel en de Nederlandse leergangen, worden ondersteund en de Kultuurdagen te Waregem en te Ekelsbeke worden ingericht. Dat men met een bedrag van een paar duizend frank, later aangroeiend tot tienduizend en later nog tot honderdduizend frank, zoveel heeft kunnen bereiken, is enkel te danken aan het idealisme van de komiteeleden zelf die twintig jaar lang onbezoldigd en met eigen materiaal hebben gewerkt.

In 1961 startte Prof. Kan. Maxime Deswarte, die aan de oorsprong heeft gestaan van vrijwel alle initiatieven die ten bate van de Nederlandse taal en kultuur in Frans-Vlaanderen werden genomen, eveneens met een vrije Nederlandse kursus in het St.-Jakobskollege te Hazebroek. Na een onderbreking werd de leergang dit jaar hernomen met Albert Devey als leraar. In 1963 volgde dan de inrichting van een Nederlandse leergang in het Kollege te Duinkerke en in de Landbouwtechnische school te Hondschote o.l.v. E.H. Etienne Deswarte, en verder in het St.-Janskollege te Dowaai met E.H. Geldof als lesgever. Deze laatste kursus verdween echter in 1965 bij het vertrek van E.H. Geldof.

Ook te Steenvoorde werd een Nederlandse leergang georganiseerd vanaf 24 april 1963 met de kranige en bewuste Vlaming Jozef Tillie als leraar en met o.m. als leerling de burgemeester J.M. Ryckewaert, een innemend man en trouwe Vlaming, die ook een zaaltje in het oude stadhuis ter beschikking van de leraar stelde, die in eenvoud zijn prijs in ontvangst kwam nemen tijdens de tweede Vlaamse Kultuurdag te Ekelsbeke in 1963, maar die vorig jaar (5 januari 1965) helaas vroegtijdig overleed.

Vergeten wij ook niet de Nederlandse leergang die in 1964 werd ingericht in de lagere school te Bambeke o.l.v. de onderwijzer Guy Duyck, de vakantiekursus ingericht te Ekelsbeke o.l.v. Luc Rommelaere en de sinds enkele jaren bestaande Nederlandse leergang van de Zuidvlaamse meisjes in de Vrije Technische Meisjesschool te Leisele, een kursus die werd gestimuleerd door insp. E.H. Karel de Busschere en verzorgd werd door Eerw. Zuster Dominique en Mej. Vandenbulcke (opgevolgd nu door Mej. L. Claeys).

En tot slot nog dit: ondanks een scheiding van drie eeuwen en een daarmee gepaard gaande geleidelijk verlies aan Nederlands bewustzijn, ondanks dwangmaatregelen die in het verleden tegen het onderwijs van de Nederlandse moedertaal werden genomen en die zeker ook een gevoelig verlies voor onze taal ten gevolge hebben gehad, is Frans-Vlaanderen voor de Nederlandse taal en kultuur nog niet geheel verloren gegaan.

De Frans-Vlaamse Kultuurdagen te Waregem zijn in 1948 het vertreksein geworden voor het tot stand brengen van vele kontakten en betrekkingen tussen leden van dezelfde taal uit Frankrijk, België en Nederland die elk in hun eigen staat min of meer kultureel waren verzuild... Deze kontakten en betrekkingen waren verrijkend voor allen die eraan hebben meegewerkt en hebben geleid tot het realiseren van tientallen mooie initiatieven die wij in dit overzicht, nog niet volledig maar naar ons beste vermogen, hebben beschreven.

Niemand zal ontkennen dat het een mooi resultaat is als duizenden mensen uit Noord- en Zuid-Nederland Frans-Vlaanderen opnieuw zijn gaan ontdekken, als honderden Frans-Vlamingen opnieuw de waarde zijn gaan beseffen van de Nederlandse taal en kultuur, de moedertaal weer willen leren, lezer zijn geworden van Nederlandstalige tijdschriften enz. Pessimisten kunnen evenwel nog

[p. 10]

altijd zeggen: de zaak is verloren, het is allemaal boter aan de galg. Als er niets voor gedaan wordt zal het zo zijn. Maar dat zal dan ook zo zijn voor Brussel, de Voerstreek, Leuven, onze kust... als er niets voor gedaan wordt... Wij verliezen immers al sinds eeuwen. Wij hebben altijd maar prijs gegeven.

Wij zijn echter niet zo pessimistisch. Wij menen dat wij eerst nu kultureel volwaardig worden en dat wij eerst nu kunnen gaan denken aan kulturele ekspansie... Maakt het Nederlands dan een gevaar uit voor Frankrijk en de Franse kultuur? Hoe zou dat! Wij onderwijzen sinds twintig jaar de Franse taal in een lagere school. In al onze lagere en middelbare scholen wordt het Frans, voor ons toch een vreemde taal, onderwezen. Is het dan zo volkomen abnormaal als in de scholen van Frans-Vlaanderen een onderricht van het Nederlands, de moedertaal, wordt gevraagd op dezelfde wijze als bij ons in al onze scholen het Frans wordt onderwezen?

De kennis van de Nederlandse moedertaal is voor de Frans-Vlamingen van onschatbaar belang voor de kennis van het eigen erf, de eigen geschiedenis, het eigen verleden. Maar er is meer. Vorig jaar hoorden wij een Frans-Vlaming zeggen: ‘Een Frans-Vlaming die Nederlands kent is een bevoorrecht man. Met zijn kennis van de Franse taal krijgt hij toegang tot heel de Romaanse wereld. Met zijn kennis van het Nederlands krijgt hij toegang tot heel de Germaanse wereld.’

En voor Frankrijk zelf is het Nederlands in Frans-Vlaanderen eveneens van belang. Tussen de ekonomisch sterk geworden Benelux met zijn bijna twintig miljoen Nederlandssprekenden en de eigen staat Frankrijk heeft Frans-Vlaanderen als overgangsgebied een bijzondere opdracht: de versteviging van de vriendschapsbanden met twee Nederlandssprekende nabuurlanden en de uitbreiding van de kommerciële, industriële en kulturele betrekkingen.

De studie en het onderricht van de Nederlandse moedertaal heeft voor de Frans-Vlamingen dus niets te maken met politiek separatisme, integendeel. Wij zijn niet gewoon onze wensen voor werkelijkheid te nemen, maar wij menen te mogen verwachten dat in een nabije toekomst het onderwijs van het Nederlands in Frans-Vlaanderen dermate door de hoogste kerkelijke en burgerlijke overheden zal worden gesteund dat men ertoe zal komen het te organiseren en te subsidiëren zoals bij ons het onderricht van het Frans wordt georganiseerd en gesubsidieerd.

Ongeveer twintig jaar geleden hebben wij ons werk aangevat met de leuze voor ogen die aan Willem van Oranje wordt toegeschreven: ‘Het is niet nodig te hopen om te ondernemen noch te slagen om te volharden.’ De leuze van diegenen die zich eigenlijk gedrongen voelen in een wanhopige positie maar idealistisch, moedig en trouw willen zijn. Tot nog toe is dit werk niet vruchteloos geweest. Het verheugt ons dat het zo uitgebreid is geworden dat het ons persoonlijk over het hoofd is gegroeid, zo dat vrije uren na de dagtaak en vakantiedagen niet meer kunnen volstaan, met het gevolg (en dit is dan het jammerlijke van het geval) dat de koördinatie al moeilijker wordt en dat wijzelf veel mensen moeten teleurstellen door ons gebrek aan tijd en ook aan krachten, geld en macht. Nu officiële instanties in Noord en Zuid oog gekregen hebben voor het probleem, zou het dienstig zijn dat zij ons werk konden bestendigen. Te weten dat dit duurzaam werd gemaakt zou voor ons de grootste voldoening betekenen.