Ons Erfdeel. Jaargang 9

[p. 4]

Iets over het Nederlandse boek in Tsjechoslowakije
door Mevr. Olga Krijtova
Praag

‘Moet je eens luisteren...’ begon onlangs op vertrouwelijke toon de redaktrice van de afdeling Germaans-Skandinavische literatuur van een der Tsjechische staatsuitgeverijen: ‘Natuurlijk interesseren we ons ook voor de jongere, moderne schrijvers - maar op het ogenblik zitten we met het volgende probleem: onze uitgeverij moet rendabeler gaan werken en daarom zoeken we titels, waarvan we honderdduizend eksemplaren kunnen laten drukken, welke binnen een week als sneeuw voor de zon in de boekwinkels verdwijnen. En in de Nederlandse literatuur zijn er van die titels: om te beginnen herdrukken we Antoon Coolens “Dorp aan de rivier” en Fabricius' Italiaanse trilogie “De dans om de galg”, “Komedianten trokken voorbij” en “Melodie der verten”. Daarna komen - zo over een paar jaar - de moderne auteurs zeer zeker ook aan de beurt, - in kleinere oplagen natuurlijk...’

Enigszins teleurgesteld keerde ik na dit gesprek met mijn Hugo Claus, Harry Mulisch en Jan Wolkers onder de arm huiswaarts. Onwillekeurig moest ik terugdenken aan een scène uit Fabricius zijn ‘Herinneringen van een oude pruik’ - ja, warempel alweer een Fabricius waarvan de drukproeven al op de redaktietafel

[p. 5]

liggen - waarin gezegd wordt: ‘Een ham is eeuwig als Gods Geest Die Over De Wateren Zweeft. Laat ons de goede ham zalig prijzen, amen.’

Akkoord. Maar wat maakt van een bepaald boek een ‘ham’, een best-seller? Hoe komt het bijv. dat in Tsjechoslowakije juist Coolen en Fabricius ‘hamauteurs’ geworden zijn? Waarschijnlijk omdat het werk van beiden precies beantwoordt aan de smaak van de gemiddelde lezer hier te lande, omdat het twee soorten literatuur vertegenwoordigt, die hier een ongewone populariteit genieten: de streekroman en de biografie romancée. Grappig eigenlijk, beide genres zijn ook in de Nederlandse literatuurhistorie versmaad - men denke aan de diskussies in de dertiger jaren over Antoon Coolen en de streekroman - maar de smaak van de lezers stoort zich meestal niet aan dergelijk disputen: in Tsjechoslowakije zeer zeker niet... Van Antoon Coolen verschenen hier tientallen werken met de regelmaat van een klok, de meeste kort na de Nederlandse uitgave. Ook Stijn Streuvels werd gretig gelezen, ‘Pallieter’ en ‘Boerenpsalm’ van Felix Timmermans behoorden tot de meest verzorgde uitgaven, Ernest Claes' ‘De Witte’ en ‘Herman Coene’ zijn ook nu nog de meest beduimelde - d.w.z. meest gelezen - eksemplaren van de Openbare Leeszalen.

Ook het werk van Willem Elsschot werd niet over het hoofd gezien: zo vonden in 1936 ook ‘Tsjip’ en ‘Kaas’ hun weg tot de harten van de Tsjechische lezers. Later volgen Maurice Roelants - ‘Het leven dat wij droomden’ -, Gerard Walschap, Lode Zielens, Fred Germonprez e.a. August Vermeylen had zich met zijn ‘De wandelende Jood’ al in 1926 bij het Tsjechische lezerspubliek geïntroduceerd. Maar geen van hen is er in geslaagd Hendrik Conscience te overtreffen: in het tijdvak van 1884-1908 werden van deze auteur niet minder dan 15 werken in het Tsjechisch vertaald! Deze voorliefde voor Conscience valt misschien te verklaren door het feit, dat zijn werk sterk overeenkomt met dat van de geliefde Tsjechische schrijver Alois Jirásek, auteur van tientallen historische romans, waarvan die over de Hussieten in geen enkele boekenkast ontbreken.

Van deze traditionele belangstelling voor de Noord- en Zuidnederlandse literatuur trokken ook minder grote namen profijt: Rosalie Loveling, Antoon Thiry, Valère Depauw, August van Cauwelaert, Jan Eigenhuis, Emile Seipgens, David de Jong, Gerard Keller, Pieter van der Meer, Job. Steynen e.a.

Verschillende van deze namen duiden al aan, dat er in Tsjechoslowakije grote belangstelling bestond voor schrijvers, die zich bezighielden met de vraagstukken van het socialisme. Hiervan getuigen ook de vertalingen uit het werk van Domela F. Nieuwenhuis, welke uit 1903 en 1907 dateren.

Ook na de Tweede Wereldoorlog is de Tsjechische belangstelling voor de Nederlandse literatuur voort blijven bestaan, ook al trad er na de staatsgreep van

[p. 6]

1948 wel een koerswijziging in, welke bijv. ten gevolge had dat het handschrift van Coolens ‘Tsjechische suite’ al niet meer ter perse ging; in deze periode gaat de belangstelling van de uitgeverijen vooral naar het werk van Th. de Vries uit, wiens ‘Pan onder de mensen’ het meest aan de smaak van het lezerspubliek beantwoordde. In de navolgende jaren wordt het palet weer wat bonter en verschijnen er vertalingen van Adr. van der Veen, W.G. van Maanen, Fred Germonprez, Arthur van Schendel, Jacob Presser, A. den Doolaard, Achilles Mussche, Jan de Hartog.

Interessant is, dat in wezen de aard van de belangstelling voor de Nederlandse literatuur niet gewijzigd is, dat er geen nieuwe aspekten bijgekomen zijn. Zo heeft tot nu toe geen enkele uitgever hier belangstelling getoond voor de jonge Nederlandse auteurs der ‘sexy-sixties’, voorlopig schijnt de Tsjechische lezer er dus niets voor te voelen zich te laten ‘Cremeren’... Dit houdt misschien verband met het feit dat in het verleden de sex en de erotiek bijna nooit een kans in de Tsjechische literatuur gekregen hebben. Tot aan het einde van de eerste wereldoorlog moesten de Tsjechen in het kader van de Oostenrijks-Hongaarse monarchie voor het behoud van hun eigen taal en voor hun zelfstandigheid strijden. Na nauwelijks 20 jaar zelfstandigheid in de Tsjechoslowaakse Republiek bracht het land zeven jaar lang onder de Duitse bezetting door; het valt dus niet te verwonderen dat de letterkunde een overwegend verdedigend element bezat, dat ze steeds een hervormingsrol had te vervullen. En wie zou ontkennen dat men ook bij de Vlaamse schrijvers dit hervormingselement vindt, dat juist tot de Tsjechische lezer zo sterk spreekt? Ook in Vlaanderen bestaat zeer zeker een diepgewortelde eerbied voor het geschreven en gedrukte woord in de moedertaal, zoals waarschijnlijk in alle landen waar de schrijvers vaak de baanbrekers waren in taalstrijd en taalhandhaving.

Ook de - tot nu toe hier vertaalde - Vlaamse boeken bezitten een zekere kuisheid, zuiverheid, diepe bezinning in het natuurschoon, een begrip voor het zwoegen van de gewone man, een bijna zwaarmoedige lieftalligheid. Ook in Vlaanderen werd - evenals hier te lande - tot niet zo lang geleden de literatuur heel ernstig genomen en viel er met haar geen spot te drijven.

Maar alles kan verkeren. En daarom verberg ik mijn Hugo Claus, Harry Mulisch en Jan Wolkers maar niet al te diep in de la waar de boeken, geschikt voor vertaling, hun dag afwachten: misschien worden ook zij binnenkort ‘een ham’ - eeuwig en begeerd.