Ons Erfdeel. Jaargang 9

[p. 114]

Frans-Vlaamse taaltuin
door C. Moeyaert
Izegem

2.

Mag ik beginnen met op deze plaats die mensen te bedanken die me hun bedenkingen bij het vorige artikeltje meegedeeld hebben. Ze hebben me o.a. duidelijk gemaakt hoe moeilijk het is om van een woord te zeggen dat het beperkt is tot die of die streek. Al leeft Frans-Vlaanderen vrij sterk afgezonderd, toch is de staatsgrens nog geen dialektgrens geworden. Het heeft er alleen de schijn van dat sommige archaïzerende zegswijzen er een taaier bestaan leiden, misschien ook dat er minder vervlakking in het woordgebruik opgetreden is. Maar daarover straks meer. K. de Busschere, een van onze beste kenners van de Westvlaamse volkstaal, wijst me erop dat woorden als ontnuchteren, koolhof, paterie, enz. ook in het huidige West-Vlaanderen geen onbekenden zijn. D. Watthy uit Woumen is ook bekend met ontnuchteren, schamel en schrine; B. Wels uit Voorburg en W. vande Waetere uit Izegem signaleren me vroom in de betekenis van sterk in het lied ‘Merk toch hoe sterk’:

Berg op zoom
Houd u vroom

Toch is het merkwaardig dat dit oude woord vooral in Frans-Vlaanderen nog springlevend is. E. Vandewalle uit Izegem heeft kunnen nagaan dat roken in Diksmuide even gebruikelijk is als smoren. Dat is ook het geval met zieden (hard koken) dat ook in Frans-Vlaanderen gehoord wordt. Sindsdien is het me nog meer opgevallen dat Frans-Vlamingen naar ons gevoel vrij veel schrijftaalwoorden gebruiken. Maar anderzijds weten we pertinent dat er in de Westhoek van schrijftaal helemaal geen sprake kan zijn. Dat kan dus alleen bewijzen dat het oude Westvlaams veel meer algemeen Nederlands bevatte als we tot nog toe vermoedden. In Ekelsbeke verklapte ons iemand dat hij soms benzine gaat kopen in België. Dialektsprekende Westvlamingen zeggen hiervoor nafte, of erger nog: essence! In Zermezele en op andere plaatsen hoorde ik het woord lestmaals gebruiken voor ‘een poosje geleden’. Zo iets klinkt ons haast deftig in de oren. ‘My wuuf, zy strykt ook’ zei ons een man in Buisscheure, en wel in de betekenis van pensioen krijgen. Op een andere plaats had iemand het over: stryken van de assurantie (iets krijgen). Terwijl in een groot stuk van West-Vlaanderen het voorzetsel ‘voor’ bezig schijnt ‘om’ te vervangen, houdt ‘om’ goed stand in Frans-Vlaanderen: ‘'k Doe het om Menere Pastere’ zei ons de huishoudster in Stene. ‘We doen 't om juldere’ hoorden we weer ergens anders. Bijna Hollands deed ons de beleefdheidsformule aan uit de mond van de waardin van het restaurant Vandersluys in Ekelsbeke: ‘Wat zou je lusten van drinken?’ Een Hondschotenaar die nu in Duinkerke woont zei steevast langzaam waar Westvlamingen traag hadden gebruikt. Maar hier kan er wel sprake zijn

[p. 115]

van Duitse invloed, want die man kende goed Engels en Duits. De waardin van ‘Au Reuze’ in Kassel gaf ook een indruk van verzorgd spreken toen ze op onze vragen niet gewoon met ‘jaak’ (ABN: ja) antwoordde, maar met ‘ja ik’.

K. de Busschere raadt me aan om Loquela van Gezelle erop na te slaan bij het woordje vry, dat ik als vrie gespeld had. Daar staat het fijne spreekwoord uit Vleteren:

my kind
vry kind

Hopelijk kennen nog heel wat Frans-Vlamingen deze rijmende versie van ‘Mijn kind, schoon kind’.

Een ander mooi woord werd me opgegeven door G. van Ryckeghem, een echt boerenwoord, nl. beteringe voor kunstmest. En wat schikgeld is kunt u zo begrijpen, al hoor je in West-Vlaanderen haast uitsluitend kleengeld voor pasmunt. Beurzegeld staat veel dichter bij het ABN zakgeld als ons Zuidnederlandse drinkgeld. In Ekelsbeke vond een vrouw van iets - ik ben vergeten wat - ‘'t Is om te fleuten’. Ze bedoelde om te lachen. Loquela kent fleuteman, opgetekend in Bollezele: ‘iemand die op een klarinet speelt’. Toen we opmerkten dat we dat zo'n grappig woord vonden, antwoordde dezelfde vrouw: ‘'t Zyn nog meer fatsoenen om dat te zeggen’. Daniël Joos uit Ekelsbeke voert zijn paarden door hooi te stoppen in het gereep: aan deze kant van de schreve heet zo'n ruif een rosteel. Vrouwelijke persoonsnamen op -ege (zoals strijkege = strijkster) zijn zo groeizaam dat er in Frans-Vlaanderen naast Belzjiekenaar ook Belzjiekenege bekend staat. Samen met G. van Ryckeghem ontdekten we een affiche voor de Bollezeelse kermis met erop: ‘Pannecoucke dag: distribution gratuite de pannecoucke et de streen’. Stryn zijn nieuwjaarswafeltjes die de andere Westvlamingen veelal lukken noemen. Gezelle brengt het in verband met het Frans ‘étrennes’ dat van het Latijn strena afstamt: eigenlijk nieuwjaarskadeau. Tussen haakjes: het is wel pijnlijk om aan te zien dat de Frans-Vlamingen hun eigen woorden op z'n Engels spellen. Van pannekoeken gesproken, Westvlamingen hebben daar een plastisch woord voor: palullen, dat eigenlijk lompen betekent. Frans-Vlamingen noemen ze zachter: paaltjes (ze kennen natuurlijk ook pannekoeken). Een even zacht woord is zee voor zeef, dat aan deze kant van de grens veelal zeefde heet. Op de tentoonstelling in Ekelsbeke stond de zèèsde van Daniël Joos: een inhoudsmaat nl. het achtste van 100 kg. In dat zelfde dorp zegt iemand ‘'k hen de krevele’ als hij het voelt kittelen in z'n keel bij verkoudheid. J. Tillie en anderen wezen me een eigen woord van Franse komaf aan, nl. vooizen voor stemmen. Loquela kent ook vooizinge: in Vleteren werd het volgende opgetekend:

En 't vooizinge is, ja, ze kun'n toe' we' Vlemsjch.

(Als er verkiezingen zijn, ja, dan kennen ze wel Vlaams). Jammer genoeg is ook dat meer dan voltooid verleden tijd, het stamt uit de tijd van Loquela: 1881-1895. Op een keer noemde een pastoor G. van Ryckeghem en mij: snuutserneuzen: nl. snuffelaars. Nu hoop ik alleen maar dat u daarom m'n artikeltje niet voor nunnebiechten verslijt, een Zuidvlaams woord voor zo'n pietluttig prutswerkje als garnalen pellen enz. Ook dit keer zijn alle op- en aanmerkingen en vooral aanvullingen heel welkom. (Mijn adres: Sint-Jozefskollege, Izegem, West.-Vl.)