Ons Erfdeel. Jaargang 8

[p. 7]

Taalstrijd en Vlaamse Beweging in Frans-Vlaanderen
door Luc Verbeke
Sekret. Komitee voor Frans-Vlaanderen

vervolg XXIII

Het jaar 1955 is in vele opzichten een belangrijk jaar geweest. Vooreerst startte op 16 januari van dat jaar het Vlaams toneel in Frans-Vlaanderen, naar een idee van Pater Joris Declercq uit Westouter, die als Joos Uutendaele reeds aan de eerste jaargangen van ‘Notre Flandre’ had medegewerkt. In 1952 had deze Westouternaar, die onlangs zijn aardige versjes bundelde onder de titel ‘West-hoek’, het plan opgevat het stuk ‘En waar de Sterre bleef stille staan’ van Felix Timmermans om te zetten in het Westvlaams, meer bepaald, Westhoeks, dialekt, met het oog op de opvoering ervan in Frans-Vlaanderen. Zelf zou hij deze opvoeringen niet meer bijwonen, daar hij kort daarop als missionaris naar Kongo moest vertrekken, maar burgemeester Emiel Hardeman (en familie!) en Flor Barbry (eveneens met familie!) zouden ervoor zorgen dat het stuk voor het voetlicht werd gebracht. Na twee opvoeringen te Westouter trok men ‘over de schreve’ en wel naar St.-Jans-Kapel om er te spelen ten voordele van de parochiale werken, zoals dat ook tot op vandaag nog altijd gebeurt. Ondanks het zeer ongunstig weer en andere tegenslagen werd deze eerste vertoning een volledig sukses. Op 23 januari moest een tweede vertoning worden gegeven voor een bomvol zaaltje dat op een verrassende wijze het stuk meeleefde. De volgende zondag - 30 januari - werd dan opgetreden te Boeschepe. Jan Hardeman had ons en een aantal studenten uit Leuven en Gent uitgenodigd en wij hadden het geluk - weer eens dank zij de goede zorgen van vriend André Depoortere - deze vertoning te kunnen meemaken en ons te kunnen overtuigen van het uitzonderlijk entoesiasme waarmee gespeeld, geluisterd en gekeken werd. Het stak ons allen een hart onder de riem! Dit was nu eens een konkrete onderneming die niet alleen bewees hoe levendig de Vlaamse taal over de grens gebleven was, maar die meteen een buitengewoon belangrijke verwezenlijking ten voordele van de instandhouding van de Nederlandse taal en het Vlaams bewustzijn in de Westhoek betekende. Het initiatief van ‘Pro Westlandia’ - zo spijtig onderbroken door de eerste wereldoorlog - werd hier hernomen doch op een nog meer volkse manier en zonder uitgesproken strijdmotief. Dit was ook wel de beste wijze om tot de massa te kunnen doordringen in de jaren dat het Vlaams enerzijds wel als een minderwaardig taaltje en anderzijds toch als een staatsgevaarlijk idioom werd beschouwd...

[p. 8]

De bijzondere verdiensten van deze groep die aanvankelijk optrad onder de naam van ‘De Verbroedering’, later omgedoopt tot ‘Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen’ kan men niet hoog genoeg aanslaan. Duizenden mensen wist de groep niet alleen wat gezonde en opvoedende ontspanning te bezorgen, maar ook weer eerbied en liefde bij te brengen voor de gesproken volkstaal. In de loop van 1955 alleen reeds bereikte de groep met 10 vertoningen 2600 personen. En de vertoningen gingen verder, tien tot achttien per seizoen, nu al tien jaar aan een stuk. Drie spelers hebben van het begin af, zonder enige onderbreking, alle vertoningen meegemaakt, nl. Flor Barbry, Leo Vanhee en Michel Goemaere. Dat mag hier wel eens speciaal worden aangestipt, want volhouden is lastiger dan beginnen, hoe moeilijk een begin soms ook kan zijn. Flor Barbry vooral verdient onze bewondering en onze dank voor alles wat hij in die tien jaar heeft gepresteerd. Hij is immers de spil van het gezelschap geweest, als akteur, regisseur, vertaler en schrijver. Ontzaglijk veel werk, beslommeringen om duizend en één kleine zaken, tijd en energie heeft hem dit alles vast en zeker gekost.

Na ‘De Sterre’ werden nog opgevoerd ‘Leentje uit het Hemelrijck’ van Gaston Martens, ‘Kinderen van Ons Volk’ (Menschen lyk wylder) van Antoon Coolen, ‘De Vier Jaargetijden’ van Antoon Coolen, ‘Leontientje’ van Felix Timmermans, ‘Uitvaart’ van de Engelse auteur Sutton Vane - allemaal werken die eerst in het dialekt van de streek werden omgezet door Flor Barbry - en tenslotte twee werken van Flor Barbry zelf, nl. ‘De Harlekijn’ (opgevoerd in 1963-1964) en ‘In afwachting’ (In attendant), het stuk dat dit seizoen 17 maal in Frans-Vlaanderen werd opgevoerd. Het totaal aantal vertoningen in Frans-Vlaanderen alleen (want er werd ook in Vlaanderen opgetreden om wat zaad in het bakje te krijgen) zal aldus 155 bedragen.

In de Noordfranse pers wordt het optreden van het Volkstoneel telkens met veel lof besproken. Zo publiceerde ‘La Voix du Nord’ vorig jaar een grote foto onder de titel ‘Salle comblée à Meteren pour une représentation en flamand’, met volgende toelichting: ‘Poursuivant avec un vif succès sa tournée à travers la Flandre, la troupe de Westoutre a donnée, dimanche à 18 h., en la salle paroissiale, une représentation de ‘L'Arlequin’, pièce en flamand qui fut appréciée par le très nombreux public occupant la salle.’

Uit de lovende verslagen die bij ons in de pers verschenen lichten wij een verslag van Toon van Overstraeten (De Volksunie, 23 november 1963), waaruit wij enkele passussen citeren: ‘Een rit van meer dan 200 km heen en weer over het gladde herfstasfalt doorheen een novemberstorm op een verregende zondagavond met als enig doel het bijwonen van een toneelopvoering, gegeven door een liefhebbersgroep in de nokvolle parochiezaal van ergens een vergeten gat van nauwelijks 1500 zielen: men moet wel knettergek zijn! Zo knettergek zijn wij verleden zondag inderdaad geweest. Maar toen wij in het holste van de nacht met ons VWeetje door de westerstorm huistoe krasselden, waren wij diepgelukkig. Wij hadden een Nederlandstalige toneelopvoering meegemaakt in Frans-Vlaanderen!... Eens per jaar komt in Godewaersvelde het Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen een opvoering geven. Deze toneel-

[p. 9]

avond is in dit afgelegen dorp de gebeurtenis van het jaar. Dagen van te voren wordt hij aangekondigd met fraaie veelkleurige affiches waarop vermeld staat dat ‘la troupe théatrale de Westoutre viendra interpréter en Flamand tel que nous parlons ‘De Harlekijn’ (L'Arlequin)’ in de ‘salle d'oeuvres’ van de gemeente. De ‘salle d'oeuvres’ was zondagavond nokvol geladen: de 350 zitplaatsen waren alle bezet en aan de trappen van het podium krioelde de uitgelaten bent der plaatselijke jeugd ontelbaar en luidruchtig... Tijdens het tweede bedrijf duiken bij de dames de zakdoeken op. Dan komt de lange pauze maar vooraleer het stuk in het derde bedrijf naar de dramatische ontknoping kan gaan, gebeurt een ongeluk: door de stormwind is ergens iets scheef gegaan met de elektriciteit en heel de Franse Westhoek wordt in het duister gedompeld... Meneer de pastre springt op het podium en improviseert twintig minuten lang in het Westvlaams. Hij is afkomstig uit St.-Jans-Kapel, een dorp vlak in de buurt. Het seminarie heeft hem niet gewapend voor zijn apostolaat onder de Vlaamssprekende mensen en preken doet hij altijd in het Frans. Maar vlot en ongemeen rijk aan spreuken en gezegden rolt de oude moedertaal hem uit de mond... Het ‘speltje’ kon toch niet eindigen in het duister; na een korte krijgsraad werd besloten dat het laatste bedrijf dan maar bij kaars- en zaklamplicht zou gespeeld worden. Wijzelf hebben het einde van het stuk beleefd achter de schermen, met in onze opgestoken hand een zaklantaarn en met het bange oog gericht op de kaarsen, vanwege het brandgevaar. Wij waren blij, dat we die avond het ‘Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen’ konden helpen met die opgestoken lantaarn. Het kwam ons voor als een simbolisch gebaar: we hielpen deze ongemeen verdienstelijke toneelspelers uit Westouter, in Frans-Vlaanderen het licht der Nederlandse kultuur omhooghouden.’

Sommigen vinden het jammer dat niet in het A.B.N. kan worden gespeeld. Wij moeten de taaltoestand in Frans-Vlaanderen echter zien zoals hij is. Zolang de taal nog leeft zoals ze nu leeft - en dat wordt treffend bewezen door het sukses van het Vlaams toneel - bestaat de mogelijkheid tot een krachtig herleven, maar dat betekent nog niet dat men reeds met het A.B.N. naar het volk kan gaan. Voorlopig is het zeker nog niet mogelijk het volk in zijn diepste gemoed met onze kultuurtaal aan te grijpen. Vergeten wij toch niet hoe het vroeger bij ons is geweest. Men speelde toneel en men preekte in het dialekt en het onderwijs was verfranst. Nu beschikken wij over een stevig uitgebouwd Nederlands onderwijs en de dialektvormen maken plaats voor de algemene kultuurtaal. Wij mogen ons gelukkig achten dat de massa van ons volk zijn dialekt bleef bewaren toen vooraanstaanden het Vlaams als een minderwaardig taaltje bestempelden. Het opruimen van het dialekt zou de volledige verfransing van ons volk betekend hebben.

Zoals het in Vlaanderen was in het verleden, zo is de toestand nu in Frans-Vlaanderen, niet rooskleurig, maar toch niet volslagen hopeloos, omdat er mensen zijn die er iets voor doen, én omdat nog zovelen het dialekt kennen en spreken. Men moet de Frans-Vlamingen helpen dit dialekt te waarderen en in stand te houden - zoniet ondergraaft men het eigen huis. Dit

[p. 10]

fundament van de levende natuurlijke taal der Frans-Vlamingen moet bewaard blijven en dan blijft de kans bestaan dat men eenmaal het dak van de algemene Nederlandse kultuurtaal zal kunnen optimmeren. Naarmate het Nederlands onderwijs in Frans-Vlaanderen uitbreiding neemt, naarmate de betrekkingen met Vlaanderen en Nederland menigvuldiger worden, zullen ook de mogelijkheden voor het A.B.N. er groter worden. Er zal nog lang en taai, geduldig en realistisch, idealistisch en entoesiast, door kleinen en groten in eendracht moeten gewerkt worden. Het ‘Volkstoneel voor Frans-Vlaanderen’ verdient onze grootste aanmoediging, onze steun en onze erkentelijkheid.

In 1955 werden ook voor het eerst pogingen ondernomen om in Frans-Vlaanderen een vorm van Nederlands onderwijs tot stand te brengen. Het stadsbestuur van Hazebroek - met burgemeester Desbuquois aan het hoofd - overwoog toen de mogelijkheid om in de hoogste klassen van de lagere school twee uren Nederlandse les per week te laten geven. Een aanvraag daartoe werd naar Parijs gestuurd, maar kon niet worden ingewilligd. Een zekere ruchtbaarheid aan deze zaak gegeven zou echter tot gevolg hebben dat het probleem van het Nederlands onderwijs in Frans-Vlaanderen nu scherper dan voorheen werd gesteld en dat van dan af van verscheidene zijden pogingen zouden worden ondernomen om er tot een zekere vorm van Nederlands onderwijs te komen.

Een ander gunstig teken was het verschijnen vanaf 1954-1955 van een Vlaams Hoekje in een drietal gewestelijke bladen.

Verder mag hier ook vermeld worden de hulde aan Kan. Looten en Paul Hazard die op 11 september 1955 te Noordpene werd gebracht door het Comité flamand de France en waar o.m. ook het woord werd gevoerd door Prof. Dewaele uit Nijmegen, door de heer Hazard van de Koninklijke Vlaamse Akademie en door Mgr. Détrez en Mgr. Dupont.

Ook te Waregem werd een hulde gebracht aan het werk van Kan. K. Looten, naar aanleiding van de honderdste verjaardag van zijn geboorte. Met dit huldewoord, op tekst van E.H. Despicht, werd de 8e Kultuurdag ingezet. Het kongres werd toen voor de eerste maal gehouden in de zaal van het Instituut O.L. Vrouw Hemelvaart, waar ook nu nog ieder jaar op de laatste zondag van augustus de Kultuurdag plaats heeft.

Uit het programma van die dag vermelden wij nog: een spirituele voordracht van André Stievenard uit Dowaai over de hedendaagse schilderkunst in Frans-Vlaanderen, een zeer gewaardeerde kauserie van Anton Van Duinkerken, een gezellige spreekbeurt van de simpatieke pastoor uit Bissezele, E.H. Rommelaere, het jaarverslag voorgedragen door Jan Hardeman, het door mij voorgelezen verslag over het landjuweel, deklamatie door Anton Van der Plaetse, en het slotwoord door Dr. Jan Klaas. Dat alles onder de wijze leiding van de welbespraakte, briljante voorzitter André Demedts. Noteren wij nog dat wij dat jaar voor de Taal- en Letterkundige Wedstrijd tal van mooie boeken hadden ingezameld.

[p. 11]

Ze werden geschonken o.m. door de uitgeverijen Lannoo, De Sikkel, Desclée De Brouwer, de Standaard Boekhandel, Orion, Sanderus en door tal van privé-personen waaronder velen onbekend wensten te blijven. Wij herinneren ons nog de namen van A.J. Aernouts, Piet Gunst, Mevr. Feys, E. Pauwels, J. Ballegeer...

Op 11 november 1955 had een Vital Celen-hulde plaats te Antwerpen. Zij werd georganiseerd door de Vereniging van Kempense Schrijvers naar aanleiding van de zeventigste verjaardag van de pionier voor Frans-Vlaanderen. Namens Frans-Vlaanderen werd het woord gevoerd door Dr. Jan Klaas en E.H. Gantois. Bij gelegenheid van dit optreden te Antwerpen organiseerden wij voor E.H. Gantois een kleine maar welgeslaagde voordrachtentournee. Zo trad hij op te Mere (Davidsfonds), te Schaarbeek (Davidsfonds) en te Brussel (Vlaamse Klub).

Een ander belangrijk feit in 1955 was het groeiende kontakt met Nederland, dank zij het twintigtal abonnees aldaar op ‘Notre Flandre’, die zich meer voor de zaak gingen interesseren, dank zij wellicht ook de weerklank die het optreden vond van Anton Van Duinkerken, dank zij de reeds bestaande betrekkingen met het A.N.V. (vroeger vertegenwoordigd te Waregem door M. Van Gijsegem uit Brussel of G. De Jaeger uit Handzame), dank zij vooral de inspanningen van J.H. Stolte uit Hulst, wiens belangstelling voor Frans-Vlaanderen werd opgewekt door ‘Notre Flandre’. Hij was te Hulst voorzitter van het Reinaert-komitee en vroeg mij in een brief dd. 9 oktober 1955 inlichtingen om zijn reeds bestaande Reinaertdagen in 1956 in het licht te kunnen stellen van Frans-Vlaanderen: ‘Zelf ben ik geabonneerd op Notre Flandre en dit prachtig tijdschrift heeft mij geleerd dat het hoog tijd wordt om ook hier de mensen wakker te schudden. De ligging van Hulst in Zeeuws-Vlaanderen is ook uniek om een kulturele toenadering tussen de diverse Nederlandssprekende mensen te bewerkstelligen.’ Op dinsdag 22 mei 1956 werd dan in het Bioskoopgebouw te Hulst de eerste Frans-Vlaamse Zeeuws-Vlaamse kontaktdag gehouden met als sprekers Prof. Dr. Vital Celen, die handelde over ‘Het Nationaliteitsgevoel in Frans-Vlaanderen’ en André Demedts die sprak over ‘De Schoonheid van Frans-Vlaanderen’. Er was ook een zanguitvoering door het St.-Ceciliakoor uit St.-Jansteen o.l.v. W. Bartz.

Met het initiatief van J.H. Stolte werd een belangrijke faze in de betrekkingen tussen Noord en Zuid en in het bijzonder met Frans-Vlaanderen ingeluid. De relaties die te Hulst werden gesmeed zouden onze Kultuurdag te Waregem doen uitgroeien tot een Grootnederlands kongres met een speciale sfeer en zij zouden later in het tijdschrift ‘Ons Erfdeel’ tot volle wasdom komen.

Een stimulans voor de werking en tot koördinatie ervan betekenden ook de jaarvergaderingen van ons Komitee die vanaf 31 december 1955 ten huize van onze voorzitter te Kortrijk werden gehouden en die telkens gezellig werden beëindigd rond de gevulde koffietafel die Mevrouw Demedts altijd zo gastvrij en met zoveel zorg voor het steeds maar groeiend ledenaantal wist klaar te zetten.

(wordt voortgezet)