Ons Erfdeel. Jaargang 7

[p. 9]

Taalstrijd en Vlaamse Beweging in Frans-Vlaanderen
door Luc Verbeke
Sekret. Komitee voor Frans-Vlaanderen

Vervolg XX

Onder de mogelijke praktische initiatieven die konden worden genomen om de kulturele samenwerking tussen Belgisch- en Frans-Vlaanderen te bevorderen, hadden wij reeds bij de aanvang het oprichten van een tweetalig tijdschrift overwogen. André Demedts had op de Begroetingsdag in 1948 zelfs het oprichten van een mogelijke uitgeverij voor België en Frans-Vlaanderen gesuggereerd. (Een mogelijkheid die nog altijd aandacht verdient).

De suggestie van de uitgave van een tijdschrift werd op de eerste Kultuurdag ook overgenomen door Prof. Dr. V. Celen. Er ontspon zich toen echter een diskussie - waarin de aanwezige Frans-Vlamingen betrokken waren - over de vraag of het tijdschrift door ons ofwel door de Frans-Vlamingen zelf moest worden uitgegeven. Prof. Celen was ook van mening dat de schrijvers uit Frans-Vlaanderen zich niet enkel in het Frans maar ook in het Nederlands moesten kunnen uiten, zoals dat in vroegere publikaties van het Vlaams Verbond van Frankrijk het geval was. Hij bleef ook na de Kultuurdag ons verder aansporen om het initiatief tot de uitgave van een dergelijk tijdschrift te nemen en schreef mij: ‘Dat zullen wij moeten doen of er zal niets van komen.’ (27-11-1948). Daartegenover verklaarde A. Demedts in een interview voor radio Kortrijk op 31 juli 1949: ‘Verder dromen wij ervan, dat onze vrienden uit Noord-Frankrijk er zullen toe komen een tijdschrift te stichten, waarin hun idealen uiteengezet worden en dat alle Vlamingen dat orgaan zullen steunen.’ Wij waren inderdaad van oordeel dat onze taak erin bestond vriendschapsbetrekkingen te smeden die dan zouden leiden tot door ons gesteunde konkrete verwezenlijkingen bij de Frans-Vlamingen zelf. Een voorzichtige taktiek die wij steeds zijn blijven volgen. In die zin schreef A. Demedts ook in ‘De Vlaamse Linie’ (26-11-1948): ‘Geen Vlaming mag ooit zelfs maar het vermoeden wekken dat het ons erom te doen zou zijn Frans-Vlaanderen aan te hechten. De Frans-Vlamingen moeten in hun land onverdachte Franse staatsburgers kunnen blijven.’ en verder: ‘Het zijn de Frans-Vlamingen zelf, die voor hun kultuur moeten ijveren, en als wij hen in een vals daglicht stellen, maken wij het hun onmogelijk.’ Principieel was ons standpunt dus dat het tijdschrift van de Frans- Vlamingen zelf zou moeten uitgaan, maar het was wel zo dat in de naoorlogse

[p. 10]

periode de omstandigheden in Zuid-Vlaanderen voor een dergelijk initiatief niet gunstig waren. In bovengenoemd artikel typeerde A. Demedts zeer juist de atmosfeer aldaar waar hij schreef: ‘Toch leven in Frans-Vlaanderen veel knappe en verstandige mensen, die weten dat zij, naar de volksaard Vlamingen zijn. Begrijpelijk genoeg vrezen zij voor hun overtuiging uit te komen, omdat zij, hoe dwaas het ook zij, onmiddellijk als separatisten en pro-Duitsers worden beschouwd. De toestanden, die wij in de bitterste uren van onze verslagenheid hebben gekend, zijn voor onze stamgenoten in Frans-Vlaanderen nog tienmaal erger.’

Langzamerhand werd het ons hoe langer hoe meer duidelijk dat wij in die naoorlogse sfeer van vrees en pessimisme van Frans-Vlaamse zijde niet veel te verwachten hadden en dat wij er tenslotte zelf toe zouden genoopt zijn ook initiatieven van praktische realizatie aldaar op te knappen, zij het dan met voorzichtige naamloosheid.

Toch moet gezegd dat niet alle Frans-Vlamingen volledig inaktief bleven. Zo meldde Z.E.H. Max. Deswarte mij op 10 dec. 1948 dat hij begonnen was aan een Nederlandse leergang per brief. Op 30 nov. 1948 had hij inderdaad een omzendbrief naar tal van personen gestuurd om hen ertoe aan te zetten een ‘cours de langue néerlandaise par correspondance’ te volgen. Deze kursus - gratis gegeven - zou omvatten: ‘études pratiques, philologie, littérature, études littéraires classiques’. Een zeer prijzenswaardig initiatief dat aanvankelijk scheen mee te vallen maar waarover wij later niet veel meer hebben vernomen. De verdienste ervan was dat hiermee het probleem van het Nederlands onderwijs na de oorlog in het milieu van priesters en studenten opnieuw werd gereleveerd.

Dat het Nederlands onderwijs in Zuid-Vlaanderen ook reeds in 1948 een van onze programmapunten was, moge ook weer blijken uit het Linie-artikel van A. Demedts (eigenlijk geschreven naar aanleiding van het verschijnen van Celens ‘Frans-Vlaanderen in Woord en Beeld’): ‘Wanneer onze regering het kulturele verdrag met Frankrijk hernieuwt, zou zij, misschien door Nederland ondersteund, moeten kunnen verkrijgen dat in Frans-Vlaanderen in het Lager en Middelbaar Onderwijs althans een paar uren les in de volkstaal gegeven worden.’ Toevallig werden immers in het jaar van onze eerste Kultuurdag de bilaterale kulturele akkoorden afgesloten, waardoor voor het eerst de deur werd geopend voor geregeld Nederlands onderwijs aan enkele Franse universiteiten. Zo werden in het raam van het Nederlands-Frans kultureel akkoord twee Nederlandse lektoraten opgericht, (n.l. te Parijs en te Straatsburg) en in het raam van het Belgisch-Frans kultureel akkoord ontstond een ruillektoraat tussen de universiteiten van Gent en Rijsel. Als titularis werd te Rijsel Dr. A. Van Elslander benoemd (in 1953 opgevolgd door Prof. Dr. Walter Thys). Dankbaar bewaren wij een brief van hem dd. 12 juli 1949 waarin hij ons de namen en adressen opgeeft van zes leerlingen die in 1948-1949 zijn eerste Nederlandse kursus hebben gevolgd. Een van die leerlingen was de ons nu goed bekende A.R. Deveyer uit Hazebroek.

Onder de Bescherming van het Belgisch Consulaat-Generaal werd te Rijsel, eveneens in 1948, een Nederlandse avondkursus ingericht, die in hoofdzaak voor

[p. 11]

de uitgeweken Vlamingen was bestemd, met als lesgever de H. Salembier uit Wevelgem. Deze kursus is tol stand gekomen vooral dank zij de bemiddeling van Kan. J. Wannijn, die toen hoofdaalmoezenier was van het Werk der Vlamingen te Rijsel en die zich vóór de oorlog reeds verdienstelijk had gemaakt door het geven van Nederlands onderwijs in het Groot Seminarie te Rijsel.

Een Nederlandse avondkursus, zoals te Rijsel, werd ook ingericht te Parijs met als leraar de Heer Noël Loontjens en kort daarop zou ook E.H. Ward Corsmit met eenzelfde maar dan vrije kursus aanvangen te Robeke.

Op het gebied van Nederlands onderwijs gebeurde dus reeds een en ander bij de aanvang van onze werking dat ons wel op enkele goede vooruitzichten kon laten hopen. Toch beseften wij maar al te goed in welke wanhopige situatie de Frans-Vlamingen zich na de oorlog bevonden en voor welke bijna bovenmenselijke taak wij onszelf hadden geplaatst. Wij droegen kommer; wij hadden plannen en ideeën, maar dat alles zou moeten worden gerealizeerd. Voor voorzitter A. Demedts, in 1949 hoofd geworden van de B.N.R.O.-Kortrijk en overmand door allerlei literair werk, betekende de aanpak van deze zaak een ernstige last, zoals dat ook voor mijzelf het geval was, ofschoon ik nog door jeugdige overmoed was bezield en volkomen bereid om mijn kristen-en-volks-zijn te beleven naar een woord van Dr. Michiel Vandekerckhove dat mij sterk had getroffen n.l. met ‘zin voor het nutteloze’.

De eerste jaren zouden wij vooral besteden aan het uitbreiden van onze betrekkingen. Zo konden wij in het voorjaar 1949 een bezoek brengen aan enkele personen in het Rijselse en dank zij de goede zorgen van advokaat Joris De Clerck - broer van de huidige minister - kon André Demedts kort voor de tweede Kultuurdag een eerste toernee maken in Frans-Vlaanderen. Verschillende personen werden bezocht en de indrukken waren niet bemoedigend. Maar wij gingen verder...

De tweede Kultuurdag had plaats op zondag 24 juli 1949 in de feestzaal Memlinc. Wij hadden een tentoonstelling georganizeerd van schilderwerken van Waregemse en Zuidvlaamse schilders. 's Voormiddags hield Prof. Max. Deswarte een uiteenzetting over letterkundige en volkskundige schatten in Frans-Vlaanderen. Hij had voor het opluisteren daarvan met voordracht en lied zijn leerlingen - een schaar jonge priesters - meegebracht, die allerlei liederen zongen uit de verzameling van De Coussemaker. (Wij herinneren ons nog duidelijk de rijzige figuur van E.H.J. Ley, thans direkteur van het kollege te St.-Winoksbergen!) B.N.R.O.-Brussel was er (o.l.v. Karel Goris) om dat alles op band vast te leggen. Want een curiosum was dat wel!

's Namiddags bracht Prof. Baur een hulde aan Gezelle in een opmerkelijke voordracht. Anton Vander Plaetse deklameerde uit diens werk en Edward Amter, hoofdsekretaris van het Davidsfonds, zette ten behoeve vooral van de aanwezige Frans-Vlamingen het doel en de werking van het Davidsfonds uiteen. Onder ruime belangstelling (wij hadden veel propaganda gevoerd in de streek, nietwaar vriend J. Vandercruyssen?) had dan 's avonds de opvoering plaats van Anton Coolens ‘Kinderen van ons Volk’ in de tuinen van het kasteel van Baron

[p. 12]

Casier. De opvoering werd verzorgd door het Nieuw Nederlands Toneel o.l.v. Frans Poos.

Weer had de V.T.B. boeken gestuurd om te overhandigen aan de aanwezige Frans-Vlamingen en verscheidene Waregemse inwoners hadden zich verdienstelijk gemaakt door de Frans-Vlamingen als familieleden te ontvangen en ze enkele dagen logies te verlenen. In gulhartigheid hadden wij hier zeker de goede Pastoor Decraene, die ons inmiddels ook beter begrepen had, willen navolgen. Enkele maanden na de tweede Kultuurdag (oktober 1949) gaf ‘De Blauwvoet’, maandblad van de Heel-Nederlandse Jeugd, o.l.v. Staf Vermeire, het eerste Zuid-Vlaanderennummer uit dat na de oorlog is verschenen. Wij bemerkten onmiddellijk de medewerking van onze vriend E.H. Corsmit - onze belangrijkste medewerker van het eerste uur - maar wijzelf hadden niet het minst de hand in de uitgave van het nummer. Het initiatief werd zelfs buiten ons weten genomen en wij lazen daarenboven in het aangrijpend stuk over ‘De kamp van de Dietse jongens en meisjes in Zuid-Vlaanderen’ een paar onvriendelijke regels te onzen opzichte. Omdat wij altijd hebben geloofd aan de noodzakelijkheid van de polariteit in wereld en leven konden wij ons gemakkelijk troosten met de gedachte dat ook uit negatieve reakties goede en positieve rezultaten kunnen voortkomen. Overigens was het nummer zeer lezenswaardig en, kennelijk geïnspireerd door de ideeën van E.H. Gantois, werkte het verruimend.

De derde Frans-Vlaamse Kultuurdag werd gehouden op 23 juli 1950. Wij beproefden het thans (ook weer zoals te Merendree!) volledig in open lucht, n.l. in het park van Baron Casier. Een prachtige omgeving! Maar het viel tegen! Toen E.H. Corsmit, na het openingswoord van Dr. Paul Tuytens, zijn voordracht aanvatte over de Vlaamse aspekten van de Westhoek, begon het te regenen en het selekt gezelschap (onder wie ook weer Stijn Streuvels) moest vluchten naar de zaal van het H. Hartkollege. Wij vonden het daar best en zouden er ook het volgende jaar onderdak zoeken.

Prof. Dr. V. Celen sprak er nog over Emmanuel Looten en Yvonne Grietens deklameerde uit diens ‘La Légende de Godelieve’, in Nederlandse vertaling van Prof. Celen. 's Namiddags handelde Dr. Luc Indestege - die Prof. Sobry vervangen moest - over het werk van de Nederlandse dichteres Henriette Roland Holst Van der Schalk en weer was het Anton Vander Plaetse die met deklamatie de voordracht opluisterde. De dag werd besloten met de opvoering van ‘De Gecroonde Leersse’ van Michiel De Swaen, door het Reizend Volkstheater onder regie van Rik Jacobs. Voegen wij er nog aan toe dat deze eerste Kultuurdagen konden ingericht worden dank zij... de kas van de plaatselijke afdeling van het Davidsfonds - die telkens de helft van het deficiet droeg - en de kas van het Kunstverbond die enkel werd gespijsd door een gemeentelijke subsidie van 2500 F per jaar. Al de rest moest worden gedaan met idealisme van 24 karaat. Zo bracht de derde Kultuurdag - met de toneelopvoering die 7250 F kostte - ons een deficiet van 9000 F en het is vooral te danken aan de ondernemingsgeest en de edelmoedigheid van Leon Coppens - die helaas twee jaar later zou sterven, vroegtijdig doodgewerkt als nijveraar, liefhebber-kunstschilder en idealist - dat de Kultuurdag in stand kon worden gehouden.

(Wordt voortgezet)