Ons Erfdeel. Jaargang 7

[p. 42]

Emmanuel Looten, de Franse Vlaming
door Jozef Deleu

Het essay over de Frans-Vlaamse dichter Emmanuel Looten, waarmee Willy Spillebeen in 1961 in de ‘Eerste literaire prijsvraag Ons Erfdeel’ werd bekroond, verscheen zopas bewerkt, uitgebreid en voorzien van een groot aantal Nederlandse vertalingen van Lootens poëzie.

Sedert 1960 houdt Willy Spillebeen zich intens bezig met het omvangrijke oeuvre (een 60-tal bundels en bloemlezingen!) van deze in 1908 te Sint-Winoksbergen geboren Frans-Vlaming. Emmanuel Looten is - wij lezen het in het eerste gedeelte van Spillebeens essay - een afstammeling van een oude Vlaamse familie. Zijn beroemde oom Prof. dr. Kamiel Looten (1855-1941) was een tijdlang voorzitter (niet de eerste, zoals abusievelijk wordt vermeld!) van het toen nog zeer aktieve en Vlaamsbewuste ‘Comité Flamand de France’. Hij was de promotor van de Nederlandse leerstoel aan de Vrije Rijselse universiteit en heeft een voornaam aandeel gehad in de Vlaamse beweging die tussen beide wereldoorlogen zo'n geestdriftige heropleving van het Nederlands in de Westhoek heeft teweeg gebracht. Een neef van Emmanuel Looten, de baanbreker voor de vergelijkende literatuurstudie, Paul Hazard (1878-1944) is een beroemdheid geworden in de literaire wereld.

Het beeld dat Willy Spillebeen in het eerste gedeelte van zijn studie van de mens en de dichter Looten schetst, wordt biezonder treffend geformuleerd in

[p. 43]

Willy Spillebeen en Emmanuel Looten

zijn ‘Slotbeschouwing’ die ik daarom integraal citeer: ‘Zo verschijnt ons de mens en de dichter Emmanuel Looten uit zijn té omvangrijk oeuvre: een romantische hemelbestormer en opstandeling tegen de taal en tegen het bestaan. Te vuur en te zwaard, met veel bloedvergieten, wil hij een vleselijke wereld scheppen over tijd en ruimte heen. Daar regeren immers de wetten van het bloed en het instinkt, maar ze worden gedikteerd door de Magie, de mysterieuze elementen in aarde en kosmos. Deze magie, oorsprong en eindpunt van ons bestaan, moet verdedigd worden tegen haar belagers, de moderne mensen, die, verminkt door de overbeschaving, God en de magie verloochenen en onvermijdelijk zelf ontsporen naar het niets. De poëzie is het licht en het wapen om te ontkomen aan dat noodlot. De dichter schept een magisch én metafysisch ritueel - hij is de priester van het woord. Vandaar de duistere symboliek, de retoriek van zijn bezwerende mis. Omdat hij de woorden bezoedeld weet door eeuwen beschaving, wil hij opnieuw beginnen, meent hij nieuwe tekens op te vangen en die te moeten verwoorden op een nieuwe wijze. Daardoor wordt zijn werk vaak onzuiver en duister. “Je sais les incompris de mon Logos” schrijft hij. Het woord reikt immers veel verder dan zijn betekenis, het roept nieuwe timbres, nieuwe klanken en associaties op. Het best kan men zijn poëzie begrijpen wanneer men de streek kent waaruit hij stamt: de zee en de verscheurde kusten van Grand-Fort Philippe tot Duinkerke, de prachtige duinen, de wind die nergens

[p. 44]

te keer gaat als in deze gebieden, de getormenteerde wolkenhemel, de grootse bossen nabij Sint-Omaars en Boulogne (in het Nederlands: Bonen), heel dat eindeloos landschap van rijke velden, schrale kalkheuvels en gedraineerde moerassen (de befaamde wateringues). Dat landschap is het onze, maar het is bewogener, barokker van allure en ook dramatischer. Terre, Mer, Ciel, dat is Looten helemaal.’ (blz. 40-41).

In het tweede gedeelte onderneemt Willy Spillebeen een ‘Poging tot vergelijking van Emmanuel Looten met Hendrik Marsman en Herman van den Bergh’. De auteur resumeert zijn verkenning als volgt: ‘Looten blijft, door zijn occultisme, door de symboliek en het mysterieus aanvoelen van de dingen en de natuur, een expresssionist, die sterk beïnvloed is door het Surrealisme, terwijl Marsman sterk rationalistisch, weinig visueel en auditief blijkt te zijn. Marsman was een “kultuurdichter”, Looten en Van den Bergh zijn in hoofdzaak “natuurdichters”! Ook daarom zijn mijns inziens Lootens gedichten over Vlaanderen het meest typerend voor zijn dichterlijke persoonlijkheid.’ (blz. 56).

Het derde gedeelte ‘Gedichten in de oorspronkelijke taal en in vertaling’ geeft aan de hand van Lootens beste verzen een vrij volledig beeld van zijn dichterlijke persoonlijkheid. Emmanuel Looten kon zich bezwaarlijk een beter vertaler wensen voor zijn werk dan Willy Spillebeen, die er altijd en hier en daar op een meesterlijke manier in slaagt de heftige bewogenheid van Emmanuel Lootens vers in zijn vertaling te behouden en voor de lezer waar te maken. Ter illustratie laat ik hieronder, naast de Franse versie, Spillebeens Nederlandse vertaling volgen van het mooie ‘Bergues’ of ‘Sint-Winoksbergen’:

‘Mon Nord est froid d'un froid de fer.
Nos cieux offerts sont durs
En leur pâleur de tendre porcelaine.

Je vois ces vieux quais morts et leurs canaux herbus,
Des pavés, l'orgueil tors de ma cité nouée
En ses murailles souveraines.

Mon pays s'annoblit de ce qu'il a souffert,
Nul ne sera vainqueur de sa force d'attendre:
Ma Flandre est chaude comme un coeur.’

□

Mijn Noorden is van ijzer koud.
Onze lage hemelen zijn hard
In hun van bleekheid teder porcelein.

Ik zie de oude kaaien dood, in de kanalen gras,
Plaveien, de geknakte trots van mijn verschanste stad
Binnen haar souvereine wallen.

Mijn land wordt edeler door wat het leed,
Geen zal vermeestren zijn wachtende kracht.
Mijn Vlaanderen, warm hart.’

[p. 45]

Als vierde en laatste gedeelte werd de volledige Nederlandse bewerking van het lange dramatische gedicht ‘De Saga van Lug Hallewijn’ opgenomen. Over dit spel schrijft W. Spillebeen: ‘De tijd, waarin het zich afspeelt, is een wereld vóór alle beschaving. - Lug Hallewijn heeft met Looten zelf de haat voor de beschaving gemeen. De dichter richt zich tot de mysterieuze kant van onze gebieden en onze volksziel: de Reuzen (volgens hem symbolen voor de natuurelementen), de karnavals, de envoûtementen, de tovenarij...’ (blz. 30).

Het komt me voor dat het, voor al wie Frans-Vlaanderen beter wil leren kennen dan alleen maar aan de oppervlakte, de moeite loont via dit essay kennis te maken met het werk én met de mens Emmanuel Looten die, zoals Spillebeen het zo treffend schrijft, ‘revolteert tegen eeuwen onrecht, lijden, miskenning’. Het is dan ook geen geringe verdienste Lootens moeilijke en moeizame poëzie door zo talrijke en voortreffelijke vertalingen en een uitgebreid essay voor ons meer toegankelijk te hebben gemaakt.

- ‘Emmanuel Looten, de Franse Vlaming’ door Willy Spillebeen. - Uitgegeven door ‘De Bladen voor de Poëzie’, Lier - 128 blz. - geïllustreerd met foto en handschrift van E. Looten - ingenaaid: 75 F - Bij bestelling van het essay via W. Spillebeen, Sluizenkaai 47, Menen (West-VI.) ontvangt men een gesigneerd eksemplaar.