Ons Erfdeel. Jaargang 5

[p. 35]

Band en zuiderkruis
Historisch overzicht v.h. Nederlands in Midden-Afrika

In 1942, midden in de ellendige oorlogsjaren, verscheen Band, het eerste Nederlandstalig kultureel tijdschrift voor Midden-Afrika. Het blad werd in die tijd opgericht omdat de in Kongo verblijvende Vlamingen door de oorlogsomstandigheden hun banden met het moederland verbroken zagen. Die afzondering deed de behoefte aan een intenser samenwerken en -leven tussen de Nederlandssprekenden in Kongo en Roeanda-Oeroendi ontstaan.

Rik Cornelis, de latere Goeverneur-Generaal van Kongo had de leiding van Band, algemeen tijdschrift van Vlaams kultuurleven.

Bij gelegenheid van het derde lustrum van het tijdschrift Band werd op 29 april 1956 te Leopoldstad een akademische zitting gehouden. Tijdens die zitting hield hoofdredakteur O.V. Spitaels een feestrede waarin hij de bedoeling van Band, nadat het vijftien jaar verschenen was, andermaal helder formuleerde. Band wilde aan de Vlamingen in Kongo Nederlandse lektuur verschaffen en het Vlaams kultuurleven in de toenmalige kolonie bevorderen.

Na vijftien jaar intense werking van het tijdschrift, dat ook talrijke kulturele manifestaties organiseerde, o.a. Vlaamse auteurs naar Kongo uitnodigde om er te komen spreken over hun leven en werk, was de Nederlandstalige aanwezigheid in Kongo zo sterk geworden dat er in 1956 overgegaan kon worden tot het uitgeven te Leopoldstad van een Nederlandstalig literair tijdschrift voor Midden-Afrika: Zuiderkruis. In de verantwoording van dit literair tijdschrift lezen we:

‘Is het aangewezen, voor onze kleine Vlaams-Afrikaanse gemeenschap, een nieuw tijdschrift op te richten? Het opduiken van het Zuiderkruis geeft onze mening te kennen: dat het inderdaad opportuun is.

..................

De omstandigheden, en hun invloeden, hebben de Vlamingen in Kongo aangeraakt, en deze aanraking was magisch, zodat achter de oude kleren en de oude ogen een nieuwe wezenheid is levend geworden. Deze wezenheid wil zich uiten en zoekt de meest afdoende uitweg: de kunst. Want de kunst laat toe, los van konventie en banden, een zeer individueel leven te leiden en de persoonlijke groei op de voet te volgen.

Om hieraan tegemoet te komen, heeft de redaktie gemeend dat het

[p. 36]

goed zou zijn een spreekbuis, aldus gespecifieerd, in het leven te roepen, in nevenwerking met Band, het Algemeen Tijdschrift voor Vlaams Kultuurleven dat, zijn programma getrouw, meer aandacht zal blijven schenken aan de band met het moederland en het algemene kultuurgebied.

..................

De redaktie - met de medewerkers -, zal in essays deze nieuwe wereld van voelen en denken ontleden; zij zal de rijkdom opzoeken die Afrika, met zijn legenden en oude wijsheden, aan ons Vlaams wezen kan toevoegen; zij zal nieuw proza en poëzie met zuiver Vlaams-Afrikaans karakter, in haar kolommen opnemen.

..................

De redaktie besloot haar tijdschrift de klare naam te geven: Zuiderkruis, de sterrengroep die voor ons geworden is wat de Poolster was in het Westen: zinnebeeld van een thuis en richtinggevend. Aldus wordt een Afrikaans beeld in ons Vlaams denken opgenomen.’

Wanneer wij thans na de massale terugkeer van de Vlamingen uit Kongo, als gevolg van de woelige gebeurtenissen van juni 1960, deze beide tijdschriften herlezen, kunnen we vaststellen dat ze een hoog peil hadden bereikt. Het spreekt vanzelf dat de onderbreking in de uitgave van deze tijdschriften een normaal gevolg was van de juligebeurtenissen 1960 in Kongo. Het tot die datum zo bloeiend Vlaams kultuurleven in Kongo dat voor de toekomst biezonder rijke beloften insloot, is met de terugkeer van de Vlamingen uit Kongo waarschijnlijk voor goed beëindigd.

Maar de talrijke medewerkers van het kultureel tijdschrift Band en van het driemaandelijks literair tijdschrift Zuiderkruis hebben, terug in het moederland, hun werking hervat. De band die deze beide tijdschriften tussen de Vlamingen in Kongo gesmeed had, was zo stevig dat hij in staat bleek de nu verspreide en financieel vaak bedreigde uit Kongo weergekeerde Vlamingen, bijeen te houden in het besef van de oude verbondenheid.

In november 1960 verscheen in Brussel het eerste nummer van Band en Zuiderkruis. In de redaktionele bijdrage lezen we:

‘Wanneer de Vlamingen in Kongo door de oorlogsomstandigheden afgesneden waren van de gewone kontaktname met de traditionele kulturele erfgoederen, werd in 1942 te Leopoldstad het algemeen kultureel maandblad Band gesticht, dat bedoelde een bindmiddel te zijn tussen Kongo en de overige Nederlandstalige gewesten, en tevens tussen de Nederlandssprekenden onderling.

Sindsdien is Band met een stipte regelmaat en groeiende waardeinhoud blijven verschijnen tot in 1960. Het juni-nummer van dit jaar lag geschreven, doch de afwerking werd door de omstandigheden verhinderd.

In 1955 was door een groepje jongeren Zuiderkruis gesticht, een tijdschrift voor Vlaams-Afrikaanse letterkunde. De bedoeling ervan was een vaste vorm te zoeken voor de nieuwe gesteltenis die ontstaan was uit de ontmoeting van de Vlaamse persoonlijkheid en de Afrikaanse eigen-aardigheden. Wanneer dit doel bereikt was, besloten

[p. 37]

de redakties van Band en Zuiderkruis in 1960 voortaan samen te werken in één gemeenschappelijke uitgave.

Thans onderging deze redaktiegroep het lot van de vele landgenoten: een gedwongen uitwijking uit het duurbaar geworden Afrika.

..................

Na de nodige weken van materiële voorbereiding, is thans het eerste nummer klaar van Band en Zuiderkruis, het twee-wekelijks tijdschrift, dat als ondertitel draagt “Vlaams-Afrikaanse post”; deze titels spreken: ze wijzen op de oude bestaande band tussen de Vlamingen in Kongo, onder het Zuiderkruis, het leidinggevende gesternte, en zij wijzen op de hernieuwde vormen waaronder de oude banden verder worden bijgesmeed.’

De aktie van de Vlamingen in Kongo is met hun gedwongen terugkeer niet ten einde. Thans ijvert Band en Zuiderkruis voor het sociale en psychologische herstel van de teruggekeerde leden van onze kultuurgemeenschap en het zal, naarmate aan deze problemen een oplossing gegeven kan worden, weer meer de nadruk gaan leggen op de kulturele verbondenheid met het moederland van de in het buitenland verblijvende Vlamingen.

Sedert de stichting van Band in Leopoldstad zijn twintig jaar verlopen. De redaktie van Band en Zuiderkruis wil deze gebeurtenis niet ongemerkt voorbij laten gaan.

Op zaterdag 16 december e.k. heeft in het Kongressenpaleis te Brussel de IV^e lustrumviering van Band en Zuiderkruis plaats. Deze viering staat onder bescherming van de Kultuurraad voor Vlaanderen. In de voormiddag zullen er twee sektiebijeenkomsten zijn: een kulturele die zal handelen over de positie van de Vlaming over de wereld o.a. in Wallonië en in Frans-Vlaanderen; en een sociale die de nieuwe problemen gerezen door de terugkeer van de Vlamingen uit Kongo als onderwerp heeft. Op de akademische zitting in de namiddag zal hulde gebracht worden aan de stichters van Band en Zuiderkruis die in zo belangrijke mate hebben bijgedragen tot het bewaren van taal en kultuur van de destijds in Kongo verblijvende Vlamingen.

Wij kunnen dit korte historische overzicht niet besluiten zonder hulde te brengen aan deze pioniers van de Nederlandse kultuur in Midden-Afrika. Wij spreken de hoop uit dat ze, nu ze terug zijn in ons land, hun begeesterende bezieling zullen blijven aanwenden in dienst van de Nederlandse kultuur over de wereld.

jozef deleu

N.B. - Bij het schrijven van dit artikel heb ik dankbaar gebruik gemaakt van het in 1959 bij het Davidsfonds te Leuven verschenen boek: ‘Vlamingen in Kongo’ door Arthur Verthé.

In de reeks bibliografieën van de Vlaamse tijdschriften van Dr. Rob. Roemans en Dra. Hilda Van Assche, verscheen zojuist bij Heideland te Hasselt het boekdeel over Band (1942-1960) en Zuiderkruis (1956-1959), 244 blz.

[p. 38]

K. APPEL
‘Vragende Kinderen’ 1949