Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1933

[p. 11]

Dramas.

Hantie kom huis-toe. Deur P.W.S. Schumann. J.L. van Schaik, Bep., Pretoria. (Prys 3/6.)

Die titelblad bring die mededeling:

‘Hierdie stuk is deur die Krugersdorpse Munisipale Vereniging vir Drama en Opera met 'n eerste prys bekroon in die Suid-Afrikaanse Toneelskryf-kompetisie deur hulle in 1932 gehou.’

Met Jochem van Bruggen se dramatiese bewerking van ‘Ampie’ het die armblanke ook sy verskyning in ons drama en op die toneel gemaak - iets wat ons met gemengde gevoelens begroet.

Die skrywer van ‘Hantie kom huis-toe’ is besield met 'n mooi ideaal - die besef van ons roeping teenoor die armblanke wat hy eerlik in sy diepe gesonkenheid uitbeeld. Die plig van ‘persoonlike belangstelling in hierdie ongelukkiges’ predik Schumann deur ons die nobele pligsgevoel te teken van 'n meisie wat gebore is van 'n armblanke-familie, deur 'n welgestelde tante opgevoed word en later die wrede ontdekking van haar afkoms doen - sy sien af van alles wat die lewe en die liefde haar bied en voel dat haar roeping is by haar eie mense.

Hierdie drama bevat goeie eienskappe: die dialoog is vlot en lewendig, die tekening van die diep gesonke armblankes goed - veral die senuweeagtige, doellose gejaagdheid van Tant Grieta by die koeliewinkel.

Tog het die outeur in sy hoofmotief nie geslaag nie. Wel verkeer Hantie in tweestryd en kan nog nie afsien van haar geliefde nie. Maar hierdie amper sieklik geeksalteerde meisie, wat mistieke gemeenskap het met God en Hom dan aanspreek as ‘Jong’, kom op alte mistieke wyse tot haar besluit om haar lot in te werp met haar familie - daardeur is die konflik aan die drama ontneem. Die figuur van Hantie is nie oortuigend nie. Dis dan ook opmerklik dat alleen síj opgeskroefde taal gebruik: ‘Dan is die nag my deel, en ek omhels die duisternis soos 'n bruidegom’. Dat sy, voor sy nog van haar afkoms weet, so aangetrek word deur die tonele van lyding en armoede in Kaapstad se agterbuurte, is goed gesien. Maar hoe is dit moontlik dat haar tante haar onvoorbereid huis-toe laat gaan! En hoe stapel die outeur wreedheid op wreedheid deur eers haar geliefde sy vernederende woorde te laat uitspreek oor haar familie sonder dat hy weet dat die haar familie is, haar dan na die krot in Lappiesdorp te bring, die toneel van onwettige drankhandel en verliederliking, en tenslotte haar te laat ontdek dat die liederlikste tipe van almal, die man van wie sy 'n afsku het, haar vader is. Teenoor die realisme waarmee hierdie armblankes geteken is, openbaar die skrywer onmag om Hantie sielkundig oortuigend te teken. Sy word geen lewende mens nie, bly slegs 'n skim, die begrip van selfopoffering. Die greep om haar tydens 'n floute God te laat sien, kan tog nie as die oplossing dien nie.

Ons het hierbo gesê dat ons die verskyning van die armblanke op die toneel met gemengde gevoelens begroet. Die vertolking van Van Bruggen se ‘Ampie’ deur 'n begaafde kunstenaar wat egter óf die diepere betekenis, die uit innige deernis gebore humor, nie begryp het nie, óf doelbewus na 'n lagsukses gestreef het en van die gesonke deel van ons volk 'n spotbeeld gegee het waaroor duisende Afrikaners geskater het, het ons oë geopen vir die gevaar. Wat moet ons verwag van die opvoering van 'n drama waarin die armblanke in nog veel skriller kleure en sonder die alles begrypende en vergewende glimlag van Van Bruggen se humor geteken is, terwyl die poging om die bange sielestryd uit te beeld van die van hierdie verwording geredde heldin, misluk is?

[p. 12]

In die dae van van Riebeeck. 'n Historiese toneelstuk in drie bedrywe. Deur Sannie Metelerkamp. J.L. van Schaik Bep., Pretoria. (Prys 2/6.)

Derrick van Eltsen, bootsman van die ‘Dromedaris’, waag dit om na die liefde te streef van Mina van Laun, die niggie van die kommandeur Van Riebeeck. As sy hom, deur 'n misverstand, koel behandel, stem hy toe om leier te word van 'n groepie deserteurs. Hulle word gevang en swaar gestraf. Uiteindelik blyk dit dat hy van hoë afkoms is, toekomstige Graaf van Maastricht en Direkteur van die N.O.I.C. Slottoneel: die heildronk op Suid-Afrika se eerste bruid onder die sing van die volkslied!

Hierdie vlotgeskrewe drama, met sy lewendige romantiese handeling, sal seker 'n aangename speelstuk blyk. Die klugtige ‘inboorlinge’ en die troulustige weduwee Martha Maart, wat Anthonie Ongers forseer om haar vierde man te word, verskaf die komiese element.

Die swart verraad. 'N Drama in vyf bedrywe, deur Eugène N. Marais. Afrikaanse Pers, Bep., Pretoria. (Prys 3/6.)

Hendrik Janse van Rensburg en sy stiefseun Petrus Coetzee het in hulle jeug die berugte ‘Swart Verraad’ gepleeg teen hulle eie volk in die oorlog teen Mapela. Coetzee word later 'n ‘dronkaard-padloper’ en pers Van Rensburg gedurig geld af deur te dreig om die geheim te verraai. As hy sy belofte breek om sy gesig nie meer op Windhoek te wys nie, gelas Van Rensburg sy prokureur om die by kontrak vasgestelde betalings aan hom te staak. 'n Samekoms word egter gereël waarby Coetzee in 'n beëdigde verklaring sy beskuldiginge sal terugtrek. As kommandant Fouché, wat die Mapela-oorlog meegemaak het, 'n spannende verhaal vertel hoe hy destyds twee blanke seuns verraad sien pleeg het maar dit nou as 'n droom beskeu, ontwaak die deur die drank versufte Coetzee skielik en wil die verraaier aanwys. Sy seun wil hom tot bedaring bring, stoot per ongeluk die lamp om, 'n skot weerklink in die donker, en as daar lig gemaak word, blyk dit dat Coetzee is wat doodgeskiet is. Dis blykbaar Van Rensburg se dogter, Enon, wat die moord begaan het. Verbysterd roep haar vader uit: ‘Tot op die vierde en vyfde geslag van onskuldiges sal die straf val.’

'n Werklike drama het hierdie romantiese verhaal nie geword nie. Die slot laat meer aan 'n speurdersroman dink. Enon spreek wel 'n paar keer haar bekommernis uit oor die gevaar dat haar vader se goeie naam bedreig word (die juiste van die saak weet sy nie) en sê selfs: ‘Die dood sou vir my niks wees om dit te verhinder nie,’ maar dit is slegs 'n ‘clue’ vir die speurdersverhaal! Wat in haar siel omgaan, weet ons nie - hoe sy tot so'n gewelddaad gekom het, is nie gemotiveer nie.

Hektor Coetzee speel 'n rol waarmee in 'n klug sukses behaal kon word, en Pierre is 'n dwase karikatuur. Die dialoog is ook telkens onnatuurlik.

In die gewoel. Toneelstuk in drie bedrywe, deur E.A. Schlengemann. J.H. de Bussy, Pretoria. (Prys 3/6.)

Die lees van hierdie nagelate drama van die talentvolle skrywer van ‘Die Drie van der Walts’, wat so gunstig ontvang is, dat 'n tweede druk reeds op die pers is, vervul ons met weemoed. Daar skuil belofte in die jonk oorlede outeur se werk. Louis Terblanche, 'n jong skilder met nie te veel wilskrag nie, is getroud met die opgeruimde, moedige Marie, wat bereid is om armoede met hom te deel en self vir die lewensonderhoud te werk sodat haar man ‘buite die gewoel’ kan bly en hom aan sy kuns kan wy. Deur 'n misstap. vervalsing van 'n tjek as hy geld dringend nodig het vir sy siek vrou, val Louis in die hande van

[p. 13]

'n bende sluwe afpersers. Hy neem nou noodgedronge die mooi aanbod van sy vriend De Wet aan en word klerk op sy kantoor. Daar ontstaan egter 'n verwydering tussen hom en sy vrou as hy, omdat hy gereeld groot somme moet betaal vir die stilswye van die Noordhuizen-bende, op suinigheid moet aandring sonder om Marie in sy vertroue te kan neem. Met die ontknoping rehabiliteer Louis hom deur te weier om sy bevryding te koop met verraad teenoor sy vriend. Noordhuizen word gevang en die misverstand tussen die egpaar uit die weg geruim.

Dit alles is nog wel geen hewige innerlike dramatiek nie, maar dis in hoofsaak oortuigend. Wat veral bekoor, is die natuurlike, vlotte dialoog. Ook hierdie tweede drama sal 'n dankbare speelstuk bly.

Die smaakvolle uiterlik verdien vermelding.

Vader des Vaderlands. Heldendrama door Eduard Veterman. A.J.G. Strengholt, Amsterdam, 1933.

'n Drama in die tegniese sin van die woord is hierdie werk oor Willem die Swyger van die bekende skrywer van toneelstukke, wat o.a. ook Timmermans hulp verleen het by sy ‘Leontientje’, nie. Dis 'n reeks van nege taferele waarin die heldestrewe van die Prins uitgebeeld word. Die mees spannende momente uit hierdie heroïese lewe word weergegee in tonele van sterk dramatiese spanning. Dis begryplik dat die Idee wat die Prins se lewe beheers het, hier veral beklemtoon is en dat Oranje hierdie Idee soms miskien meer bewus en met 'n juister insig en groter historiese perspektief uitspreek as histories wel moontlik was. Maar dis 'n reeks knappe en uitstekend geslaagde tonele wat groot verwantskap vertoon met die beste in Bernard Shaw se ‘Saint Joan’. Hoe graag sou ons die opvoering hiervan bygewoon het. Dis te hope dat hierdie werkie sy plek sal kry in al ons skoolbiblioteke en deur ons jonger generasie bestudeer sal word - desnoods, want dis mos glo die enigste middel om 'n boek gelees te kry, as voorgeskrewe werk. Daarmee stempel ons dit nie tot 'n kinderboek nie - ons beveel dit sterk aan by almal wat graag 'n boeiende en mooi dramatiese werk lees.

De dolende soldaat. Een radiotreurspel in 3 bedrijven, door Martin Beversluis. N.V. Servire, Den Haag, 1932.

Die digter sê van hierdie radio-spel: ‘Het wil niet worden ingelijfd bij de Vaderlandsche letteren; het wil slechts een deel uitmaken van het manifest, dat tegen den oorlog geschreven is en wordt geschreven.’ Na literêre skoonheid streef die outeur dan ook nie, en die waarde daarvan kan ons nie suiwer letterkundig soek nie. In sobere verse word uitgebeeld die skynheilige verheerliking van ‘die onbekende soldaat’, hoe hy uit sy graf styg en die wêreld ingaan om te sien wat die vrug van sy offer is - hy vind niks as jammer, werkeloosheid, die haat waaruit 'n nuwe oorlog dreig om te ontbrand, en hy eindig:

Laat mij nu den steen weer tillen...
Laat de dood mij weer omgeven...
Liever zal ik eenzaam wezen,
dan gemeenzaam met dit leven.

Hier en daar bereik die digter 'n sterk effek, veral aan die einde van die tweede bedryf in die herhaling telkens van die verskillende persone se slotwoorde. As hierdie stuk streng simbolies opgevoer word, moet dit ongetwyfeld van dramatiese werking wees. Die sober simboliek van die ontwerp op die omslag verdien vermelding.