Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1931

[p. 234]

Jochem van Bruggen, ‘Booia.’

WIJ kwamen in den laatsten tijd wel Zuid-Afrikaansche romans in handen, waarvan men door de buigingsvormen wat aan te vullen en hier en daar een enkel woord te verhollandschen bijna Hollandsche boeken zou kunnen maken. Zoo schrijft Jochem van Bruggen niet. Zoover ik kan nagaan, gebruikt hij de meest ver-echte, ruige en toch lieflijke taal van zijn Zuid-Afrikaanschen stam, waarvan ons, noorderlingen, stellig wel fijne details ontgaan, ook al volgen wij geregeld met belangstelling den groei en bloei der Zuid-Afrikaansche kunst en der litterair-wetenschappelijke litteratuur.

Jochem van Bruggen doet daar goed aan. Hij, zoowel als vele van zijn Zuid-Afrikaansche confraters, is natuurlijk in de leer gegaan bij onze Nederlandsche romankunst. Al biedt deze hun geen wonderwerken, er is voor hen toch stellig veel uit te leeren voor de vlotte en vaardige uitoefening van hun métier. Van Bruggen heeft daarbij niet zijn persoonlijkheid verloren zooals anderen soms wel. Hij zocht zijn eigen krachtige manier van uitbeelding, zijn geestigen verhaaltoon en dat in de zuivere, levende spreektaal, die hij om zich heen hoort. Hij lijkt mij de meest ras-echte Zuid-Afrikaansche litterator, wat te meer briefe, daar hij van oorsprong Hollander is. In haar groote realistische kracht is zijn kunst dan ten slotte ook weer zuiver Hollandsch en bevestigt hij de eenheid van onzen stam.

De roem van Van Bruggen is ‘Ampie’. Het wordt moeilijk voor een auteur, als hij eenmaal zulke vast en onwankelbare hoogtepunten heeft bereikt. Beets had zijn Camera, De Meester zijn Geertjie, Robbers heeft den Roman van een Gezin. Er bestaat altyd neiging om te gaan vergelijken en onder de suggestie van het eenmaal bereikte komt men er zoo licht toe te zeggen: het is toch dat niet. Soms lang niet ten onrechte.

Zoo gaat het ook met Van Bruggen. ‘Booia’ is min of meer een voortwerken op het thema van ‘Ampie’: de ontwikkeling van een kinderziel. Doch het is lang niet zoo zuiver en gaaf doorgevoerd. Booia is een zoekend en vorschend kaffertje, dat zich in zijn huiselijken kring verstooten en verlaten voelt, dat voor tal van rondschen staat en begrip zoekt bij zijn ouderen maat, den kaffer Sagrys. Die Sagrys is op zijn manier een ‘geleerde’, die Engelsch leert en schrijft, in zijn wereld een wereldwijze, wiens ‘wijsheid’ nog wel eens boven het kopje van Booia heen gaat, en in wien bovendien toch brandt een felle allergewoonst-menschelijke hartstochtelijkheid en gewelddadigheid.

[p. 235]

‘Dis net een jaar van sy lewe, waarin hy ontdek dat hy iets presteer, 'n persoonlikheid openbaar en, na sy aard, 'n groot kaffer lief kry,’ zegt Van Bruggen in zijn inleiding. Ik moet bekennen, dat we van die eigenlijke ontwikkeling, den groei en de bewustwording van persoonlijkheid in onzen Booia niet zoo heel veel merken. Hij is de strikte opmerker en beschouwer van wat er om hem heen gebeurt. En zeer zeker, er zijn wel momenten, waarin we zijn zieltje zien werken en groeien in zijn voortdurend verkeer met Sagrys, die zijn brood en zijn steun is, al gedraagt hij zich dan ook soms bruusk en onverschillig tegenover het jongetje: ‘Sagrys sou hom nooit iets bo sy mag laat doen nie; maar as vanself 'n deel van die werk somarso oorneem, en dit steeds met 'n nukkerige gebaar en 'n gemompel. Anders was daar nie eintlik 'n toenadering nie; maar Booia besef dat dit 'n groot kaffer nie betaam om hom met 'n kleinjong soos hy te bemoei nie.’ Dat niet willen toonen van zachtere gevoelens bij den ouderen kaffer is goed getekend. Booia hunkert onbewust naar levensinzicht, en waar kon hij beter te recht dan bij dien eenigen die zekere welwillendheid en zorg voor hem laat doorschemeren.

Een werkelijke bewustwording van persoonlijkheid in Booia is aardig aangegeven, waar hij met Sagrijs op reis is in den ossenwagen en allerlei vragen en opmerkingen by hem opkomen in zijn gesprek met zijn ouden vriend. Daar werkt inderdaad de drang naar weten en begrijpen: ‘Hy moet nog so baie by Sagrys probeer uitvind. Dis 'n uitsoek-kans om Sagrys oor sy moeilikhede te laat gesels, die ou sal seker spraaksaam wees; hy vat mos altoos bier saam as hy op pad is.’

Nu evenwel de schrijver zelf verklaart, dat het hem vóór alles te doen is om de figuur van Booia, dat hij bovenal dien ontwikkeling en groei wil teekenen, moet men constateeren, dat de goue eenheid hier gemist wordt. Booia raakt hier toe soms te zeer op den achtergrond.

Sagrys is meer de hoofdpersoon in het boek dan Booia. De krachtigste en uitvoerigste deelen van het verhaal, de zoogenaamde ‘tea meeting’ van de kaffers, die niet anders is dan een wilde gemeenschappelijke zuippartij, en het diaken-worden van Booia's onbenulligen, verglaasden vader Ou-Rooi zijn beide op zich zelf voortreffelijke stukjes-werk, alleraardigst en zuiver, vol humor geteekenend, doch het jongetje Booia staat er eigenlijk geheel buiten, al wordt hij er zoo nu en dan met de haren bijgesleept. Men kan de aanwezigheid van dit tooneeltje, dat een groote plaats in het verhaal inneemt, hoogstens verdedigen als teekening van het milieu, waarin Booia opgroeit.

Als Ou-Rooi zijn diakenschap aanvaard heeft en er met zijn ouden makker en lotgenoot Sagrys eens over praat, weet deze allergenoeglykst, speelde met hem te rollen en hem op de consequenties van zijn nieuwe waardigheid, waaraan Ou-Rooi allerminst gedacht heeft, te wijzen: ‘Glo vir my dat

[p. 236]

wanneer jy jou dronk gesuip het ,almal sal sê dis 'n skande dat Ou-Rooi hom dronk gesuip het, en as jy oor die tou trap, sal almal sê: Hê jy gehoor, Ou-Rooi het oor dit tou getrap!’

‘Laat hulle sê wat hulle wil!’ sê Ou-Rooi met verontwaardiging, ‘hulle kan die laaste een vir my part na die duiwel gaan.’

‘Nou maak jy 'n groot fout, Ou-Rooi. Jy stuur hulle na die duiwel toe en jy moet juis probeer om die duiwel van hulle af weg te hou. Die duiwel is nie speelgoed nie, Ou-Rooi! As hy saam met 'n mens mouts maak, dan kan jy vir my glo is die duiwel los, en wie gaan hom vang? Nie ek nie! Ek hardloop weg soos 'n hond wat vet gesteel het,’ enz.

Er is werkelijk heel goede vertelkunst in de onderdeelen van dit boek; daarvoor blijft het zeer leesbaar. In het algemeen kan men zeggen dat het in geen enkel opzicht staat beneden het gemiddelde van wat elders in de wereld aan goede litteraire kunst verschijnt. Maar als compositie tot een geheel, bedoeld als de bewustwording van Booia, is het zwak. Van Bruggen heeft een motief waarmee hy eenmaal succes gehad heeft, nogeens willen exploiteer en ons wat lustig te kunnen fabriteeren, soms geheel buiten zijn motiefen.

J. PRINSEN, J.L.Z.