Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1929

[p. 299]

Die Jugoslawiese Letterkunde van Vandag.

AAN die end van die wêreldoorlog, toe die wens van die Serwiërs na vereniging verwesenlik is, is ook die uiterlike vorm van 'n Staat geskep. Die Kroate wat met hul verstote aard vas aan hul ou tradiesies hang, is onder die Oostenrykse heerskappy afgeskei van die kulturele lewe van die Serwiërs en aan Duitse - sowel as Italiaanse - invloede blootgestel. Eersgenoemdes weer was deur die eeuelange onderwerping aan die Turkse gesag sterk daardeur beïnvloed. So was daar van die begin af - op politieke sowel as kulturele gebied - twee sentra: Zagreb - Belgrad. Dit sal lank duur voordat hierdie twee teëstellinge, in die lewe geroep deur die verskillende ontwikkelings, in ooreenstemming met mekaar gebring kan word. Weliswaar bespeur 'n mens langsamerhand die invloed van 'n eie staatswese. Die totstandkoming van die Jugoslawiese state het as gevolg gehad die terugdring van die Italiaans-Duitse invloed - ten gunste van 'n nuwe nasionale aandrang.

Drie periodes kan in die Jugoslawiese literatuur van vandag onderskei word. Die ouere letterkunde, wat tot omstreeks 1900 strek, was romanties en het onder Duitse invloed gestaan. In verband hiermee noem ons die bekende Kroatiese romanskrywer, Zenoa. Daarop volg die estetisisme en formalisme onder Franse en Italiaanse invloede. D'Annunzio se styl beïnvloed Voinevic en Begovic. Van 1914 af word alle Europese strominge merkbaar: ekspressionisme, dadaïsme, futurisme, hieper-realisme. Die Kroate hel meer oor na die kant van die Duitsers; die Serwiërs na dié van die Franse. Skrywers met sosiale ideë bestaan daar bykans nie. Die begin van dié soort letterkunde, wat Europa en die wêreld verower het, word slegs opgemerk in die arbeiderspers, Boeba (Zagreb), ens.

Die einde van die romantiese skool en die oorgang tot die estetiese word gekenmerk deur die geskrifte van die Kroatiese skrywer Babic, wat onder die pennenaam, Xaxer Sandor Dalsk, geskrywe het. Hy is 'n mistikus en 'n leerling van Zenoa, wat sy stof ontleen aan die ou Kroatiese adel, die verhaal van die ‘Kurjen’. Sy beste werke is ‘Narodenoi grudi’ en ‘‘Diljen Doma.’

'n Dramatiese skrywer van betekenis is die Ragusaïse outeur, Voinovic. Sy materiaal ontleen hy aan die geskiedenis van Ragusa. Sy dramas ‘Ekvinoeitjo’ en ‘Dubrovanka Trilo’ is in baie tale vertaal. In die trilogie behandel hy die ondergang van die Uraïse Republiek. Die eerste deel, ‘Allons Enfants’, speel in die Napoleontiese tyd toe die vryheid verlore gegaan het.

[p. 300]

Die twede deel, ‘Dämmerung’ verlê hy na die dertiger jare van die 19de eeu, toe die adel verval het. In die derde deel ‘Na Taraza’ skilder hy die begin van die stryd tussen die Usaiërs en die Kroate in die neentiger jare.

Eers as lierikus en later as dramatiese skrywer het Begovic op die voorgrond getree. Hy was 'n lang tyd in Hamburg as dramaturg besig. Sy eerste lieriese gedigte, ‘Zoe Bocadoro’ het onder die skuilnaam, Xeres de la Maraja, verskyn. In die laaste tyd word daar dikwels gewag gemaak van hom om sy uitstekende dramatisering van Zenoa se bekende roman ‘Diogenes’, wat onlangs sy eerste opvoering in Zagreb beleef het. Simboliese liriek is die kenmerk van die geskrifte van die Kroaat, Nazor, wat die mitologie van die Slawiese oertyd besing in Zivana, ens.

Ook moet nog genoem word die Serwiër Liovan Ducic, Bogdau, Popovic, Pandurovic, die Jugo-Slawiese Shakespeare-vertaler. Die jongstes, vry beïnvloed deur Parys, is almal geniaal, vurig, en dra 'n sterk persoonlike stempel. Elke moderne rigting is onder hul verteenwoordig. Manvilovic, 'n Serwiese lierikus, verbind die ouere en die moderne rigtinge. Hy is as kunstenaar opgevoed en 'n fyn kenner van die Italiaanse kultuur. Die Serwiese vertaling van Pirandello en Nicodemo is afkomstig van hom.

Een van die vrugbaarste skrywers is Sibe Milicic wat die stof vir sy gedigte en novelle uit die Dalmatiese lewe skep. Vyf gedigtebundels en 'n paar novelle het alreeds van hom verskyn. Daaronder is die ‘Buch der Freude’ in twee dele (‘Der Glanz des Tages’ en ‘Der Traum unter dem Sternenhimmel’ en ‘Pinien und Oliven’. Uit die Voivodina kom Crjanska wat sy sterk kunsgevoel in sy geskrifte oor Albrecht Dürer en die Italiaanse kuns tot uiting bring. Zabancic, 'n Sloweense lierikus, het Shakespeare in Sloweens vertaal. 'n Lewendige temperament spreek uit die laaste versameling van die Serwiese lierikus, Dreinatz, ‘Der Bandit und der Richter’. Na hom kom die begaafde jong Serwiese digteres, Desanka Máximovic. Die versameling ‘Klage des Sklaven’ met sy politieke en sosiale inhoud vertoon Ujevicals as beskaafde lierikus. By hierdie moet nog genoem word Dedinatz Ristic, Vuko, en die lierikus Xyklic.

Vry beïnvloed deur die sosialistiese skrywers van die wêreld is Cezaric en Krleza wat in menige opsig aan Barbusse laat dink. Cezaric is beroemd geword deur sy roman, ‘Careva Kraljeva’. Krleza is die leier van die ‘Literêre Rewolusie’ in Zagreb, wat in samestemming met die Duitse ekspressionisme ontstaan het. Tot 1927 het die ‘Knjizevna Republica’ onder sy leiding verskyn. Veral het hy hom op dramas toegelê. Sy laaste is ‘Glembajevi’ die geskiedenis van 'n adellike Oostenrykse generaalsfamielie wat hom nie kon tuis voel in die moderne tyd nie. Die indrukke van sy reis na Rusland skilder hy in 'n boek ‘Eindrücke in Russland.’

[p. 301]

Literêre tydskrifte van 'n algemene aard verskyn in Zagreb en Belgrad. In Zagreb ‘Savremenik’, ‘Hrvatska Revija’, ‘Kritica’ en ‘Vijenac’; daarby nog 'n Katolieke tydskrif ‘Hrvatska Proseda’. In Belgraad ‘Misao’ en ‘Srpski Knjizevnik Glasnik’. ‘Misao’ het sy kring van medewerkers onder wie die genoemde ‘Pandurovic’. Srpski Knjizevnic Glasnik’ is die beste Jugoslawiese letterkundige tydskrif. Dit is opgerig deur die vooraanstaande Serwiese letterkundige krietikus Skerlic. Terwyl vroeër net die ou skool daarin opgeneem is, kom daar vandag alle rigtinge aan die woord. Onlangs is daar in Belgrad die Nolet Uitgewersmaatskappy deur Paul Bihalz gestig, wat moderne Europese literatuur sal uitgee. 'n Tydskrif ‘Nova Literatura’ word ook deur hierdie maatskappy uitgegee.

Barcelona. R. KALTOFEN.