Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1929

[p. 267]

C.P. Hoogenhout as Prosa-Skrywer.

(Slot.)

IN 'n agterkamer van die onderwyserswoning van die skool op Groenberg staan 'n outydse lessenaar met 'n hoë briewerak daarop, en aan die een kant 'n dubbele bed waarop twee witkop seuns snags moet slaap. Hierdie kamer doen diens as slaap- en studeerkamer: as slaapkamer vir die twee jongste seuns en as studeerkamer vir die vader.

Dis half-neë in die aand en die twee kleintjies is al in die bed en - soos die vader meen - in droomland. Maar die oudste lê met oop kykers in die donker en droom sy drome en bou sy lugkastele. Hy weet dis haas tyd vir sy vader om na die studeerkamer te kom, - hy kom elke aand so by half-neë as hy meen dat die seuns al slaap - om met sy skryfwerk te begin. Daar hoor hy die deur van die eetkamer oopgaan. Sy ogies word skielik gesluit en hy maak asof hy vas aan die slaap is. Saggies, baie saggies, met 'n kers in die een hand kom sy vader die kamer binne, buig oor die tweetjies heen en druk 'n ligte soentjie op elkeen se voorkoppie en as sy baard, so sag soos die fynste sy, die oudste se gesiggie streel, dan voel hy somar lus om sy armpies om sy vader se nek te slaan en hom styf vas te hou. Hy bedink hom egter, want as sy vader merk dat hy nog wakker is, dan sal hy die aftog blaas en bevel gee dat die seun nou sy ogies moet toemaak en slaap.

Met 'n sug van tevredenheid gaan hy voor sy skryftafel sit, haal die veerpen uit sy hokkie en met skouers so effens opgetrek gaan hy aan die skrywe. Vir die seuntjie wat vir hom al die tyd deur die gleufies van sy oë dopgehou het, is daar nie nog so 'n man op die aarde nie en as die pen onafgebroke kras oor die papier wens hy dat die tyd mag aanbreek dat ook hy so sal sit en skrywe. Eindelik val sy ogies toe en word ook sy bewussyn met die vlerkies van die slaapgodin na droomland toe gevoer. Maar selfs daar gunter in die onbekende voel hy die teenwoordigheid van sy vader en as hy die volgende oggend deur sy heldersagte stem gewek word, dan is dit vir hom kompleet asof sy vader heel nag by die bed gewaak het.

Die oudste van die twee seuntjies is die skrywer van hierdie slotartiekel, en hy hoop dat die leser hom hierdie stukkie persoonlike herinnering nie ten kwade sal dui nie.

By hierdie skryftafel het C.P. Hoogenhout die meeste van sy gediggies, briewe, koerantartiekels en sketse geskrywe, en daardeur die ekstratjies by verdien, wat hom in staat gestel het om aan al sy kinders 'n behoorlike opvoeding te verskaf.

[p. 268]

Net soos in die geval van die gediggies, het C.P. Hoogenhout nooit onder sy eie naam geskrywe nie. Die rede lê voor die hand. Hy sou, as die outoriteite agtergekom het wie verantwoordelik was vir sommige van die koerantartiekels, so seker as wat sy pos verloor het. Sy politieke kontribusies was geestig en gevat en, waar dit om die handhawing van die Hollandse taal gegaan het, dikwels baie snedig. Maar altyd was hulle die moeite werd om te lees, omdat Hoogenhout 'n aangename en boeiende styl en 'n wye woordekeus besit het. Vir 'n tyd lank het hy al die kopie onder die rubriek: Die Landbou aan 'n welbekende maandblad verskaf, en dit was amusant om te sien hoedat die bydraes van 'n skoolmeester by die boerebevolking byval gevind het, waarskynlik omdat niemand wis wie die outeur was nie.

En die leser moet asseblief tog nie dink dat die kontribusies somar uit algemeenhede bestaan het nie! Geheel-en-al nie. Party van hulle kan vandag nog met nut deur baie landbouers gelees word!

My vader was seker een van die mees belesene manne van sy tyd. Hollandse, Engelse, Afrikaanse (uit later datum) en in mindermate Duitse boeke het hy letterlik verslind, met die gevolg dat hy 'n breë, algemene kennis opgedoen het, wat hom 'n baie gesogte kontribuant vir tydskrifte gemaak het. Tot sy dood toe het hy nog steeds bydrae gelewer vir die mees bekende Suid-Afrikaanse tydskrifte en dagblaaie.

Kenmerkend van sy sketse is die eg-menselike wat soos 'n goue draad dwarsdeur al sy geskrifte gevleg is. In geen enkel verhaaltjie wat ek my voor die gees kan roep skilder hy die skurk af nie. Hy kon dit eenvoudig nie doen nie; dit was heeltemal vreemd aan sy natuur. Maar armoede en uiteindelike welgesteldheid deur vlyt en hardwerk; deugd en sy beloning; selfopoffering en hulpvaardigheid, - daarvan is sy sketse vol. 'n Paar tintel van humor, en één is so goedgeslaag dat ek die naam noem, Pieta van Oom Tys, wat die wedervaringe weergee van twee onderveldse outjies wat vir die eerste keer 'n besoek bring aan hulle seun op Stellenbosch. Die ou tante se beskrywing van 'n voetbalwedstryd wat sy en Oom Tys vir die eerste keer bygewoon het is kostelik en so ook hulle besoek aan Kaapstad.

Waar C.P. Hoogenhout egter uitblink en op sy stukke is, is in Kinderlektuur, en ek wonder of daar nog 'n Afrikaanse skrywer of digter is, wat die kindersiel beter verstaan as hy. Sy Geskiedenis van Josef is 'n meesterstukkie en so mooi vertel dat selfs grootmense deur die boeiende verhaaltrant aangegryp word en die boekie nie kan neerlê voordat hulle hom dwarsdeur gelees het nie. In hierdie verhaaltjie lewe elke karakter, en die eerste persoon waarin groot gedeeltes geskrywe is gee 'n besonder realisties-dramatiese kleur aan die verhaaltjie. 'n Mens voel al die tyd dat die skrywer 'n baasverteller van kinderverhaaltjies is, en die skrywer wat as kind baie baie aande aan sy vader se voete gesit het as hy vir hom en sy broertjie en sussie en die twee

[p. 269]

kleinmeidjies wat vir hulle opgepas het, stories vertel het, het nog nooit weer iemand teëgekom nie wat die kuns so meesterlik verstaan het, al wil hy graag erken dat die vervloë kinderjare en die goeie ou tyd 'n byna gewyde stralekrans om die persoon van sy vader in sy herinnering gevleg het.

Maar let 'n bietjie op die o.s. uittreksel uit genoemde boekie, hoe ongekunsteld-eenvoudig en pakkend dit is:

Juda soebat vir Josef.

‘Ag, meneer, moet tog nie kwaad word, dat ek nog 'n woordjie wil sê nie. Toe ons die eerste slag kom koring koop het, vra meneer of ons nog 'n vader en 'n broer het. Ons sê toe ja, en dat ons vader regte baie van die jongste hou. Toe sê meneer dat ons hom moet saambring, maar ons het toe gesê, dat ons vader hom nooit so ver sou laat saamgaan nie! Maar meneer hou aan dat ons hom moet saambring. Toe ons koring nou weer op was, sê my vader ons moet weer gaan koop, en toe ons sê hy moet vir Benjamin laat saamgaan, sê hy: “Nee, een kind van my is al deur 'n wilde dier verskeur, en as ek vir Benjamin laat gaan, gebeur daar dalk met hom ook 'n ongeluk, en dan sterf ek seker van verdriet.” Toe het ek by my vader vir Benjamin borg gestaan en belowe, dat ek na hom sou kyk, en so het ons die ouman eindelik oorgehaal om Benjamin te laat gaan. Kom ons nou sonder hom terug, dan gaan ons maar net om ons ou vader van verdriet te sien sterwe. Daarom smeek ek u, om tog asseblief maar vir my as 'n slaaf te neem en vir Benjamin met die ander huis-toe te laat gaan!’

‘Toe Josef hoor hoe Juda vir hom soebat om tog maar vir Benjamin te laat gaan en vir homself agter te hou, kon hy dit nie langer uithou nie.’

‘Hy sê aan sy knegs: “Gaan almal weg uit die kamer uit!” - En toe bars hy in trane uit. Eindelik kon hy uitkry: “Ek is Josef! Leef my vader nog?’

Hoewel deur verskillende persone herhaaldelik versoek om 'n reeks leesboekies vir skoolgebruik uit te gee, het C.P. Hoogenhout hom nooit daartoe laat oorhaal nie. Ek weet net van een skoolboekie - 'n rekenboekie - Uw en myn Cyferboekje, wat deur hom opgestel is, en 'n redelike afset geniet het.

En hiermee is my bydrae oor my vader - wat op spesiale aandrang van die redakteur geskrywe is - klaar. Vir die skrywer was dit 'n aangename taak, hoewel die herinneringe dikwels 'n plukkie aan die hart gegee het wat pyn veroorsaak het. Daar is ongelukkig baie dinge ongesê gelaat, omdat dit die leser mog verveel en die skrywer dit eenvoudig nie kon te boek stel nie.

P. IMKER HOOGENHOUT.