Die nuwe brandwag. Tydskrif vir kuns en lettere. Jaargang 1929

[p. 170]

Die Terugkeer.

SO in sy kort velbaadjie en klapbroek; met sy waaier-vormige baard, tuitaartjies by die ore uit en met sy onbesorgde ruie wenkbroue, waaronder 'n paar goedaardige, dog kragtige blou oë van lewenslus en genot tintel; en met sy kragtige neus en ondeunde mond - so sit Kasper van Staden onder die beskutting van sy eie grasdakwoning vanaand weer in Schoemansdal, na sestien lang togmaande.

En met 'n wegende pyp in die een hand, asof myl vir myl van 'n tog afgeweeg word, en met 'n kommetjie stomende koffie in die ander hand, vertel die togganger van Port-Natal, onderwyl die venstertjie links van sy breë skouer elke keer lig word, onder die val daarbuite van 'n sagte bui reën.

In die middel van 'n seringhout-tafel word die pit van 'n flapperende kers in 'n lang-gedraaide koperkandelaar versigtig gesnuit. Daar is die voetval van 'n slavin nog êrens in een van die vertrekke van 'n rooisteenwoning. En behalwe vir die fors stem van 'n verhaler van gebeurtenisse op 'n lang handelstog tussen Schoemansdal en Port-Natal, is alles eindelik doodstil.

Meisiekinders, op 'n groen klerekis, langs 'n veldtafeltjie, waarop 'n brons koffiekan met tessie rus, sit gretig en luister. Ook word daar groot aandag gegee deur 'n klomp ondeunde seuns daar langs die kerfblok op die riempiesbank, waarvan die tabakbruin hout so netjies en kunsmatig uitgelê is in ivoorsterretjies van verskeie groottes, in swart vierkantjies en ligbruin langwerpige blokkies van boekenhout en in ander versierings tot verfraaiing van die eenvoudige meubelstuk. En teen 'n gewitte muur, versier deur rooimienie-blousel-nastergal gekleurde blomme en spatsels, hang die voorlaaier, sowel as die groot krom buffelhoring - kruithoring, in breë reguit en krom swart skaduwees, rustig en onopgemerk.

Maar elke keer, wanneer die gewonde seekoeilbul die nuwemaan-nag op die trekdiere aan die jukke skrikmaak en verdrywe word, word die ou wapen en dan deur vroegtydige koeëls belet word om 'n ligte vaartuigie met jagters en al in oop kake te verbrysel; of krokodille listig saamtrop; of brullende leeus die trekdiere aan die jukke skrikmaak en verdrywe word, word die ou wapen en kruithoring so teen die geblomde muur skielik opgemerk en deur kinderoë gadegeslaan in stille dankbaarheid:

Die weerligvlam in die venster word elke keer opgemerk. En met haar glansende bos rooibruin hare, en met haar lang wit vingers van die een hand teen die slaap van 'n skuinsgehoude hoof gekniel, sit die skoondogter van

[p. *17]

WENNING.
SELFPORTRET.

(In die besit van Mnr. D.C. Boonzaaier, Newlands, K.P.)

[p. 171]

Natal, Kasper van Staden se oudste seun se jong bruid, peinsend langs haar bruidegom op 'n mooi versierde rusbankie daar by 'n gloeiende kaggel van 'n rooisteengebou se voorhuiskamer.

Maar die simpatieke vrou van Van Staden, die bekende togganger van Schoemansdal, het alreeds opgemerk en nie gewag nie. Sy staan op, tree oor en gaan haar hand op die skouer van haar skoondogter strelend neerlê, om saggies te fluister: -

‘Beur op, Helena. Beur op, my kind. Jy is nou ons skoondogtertjie en so goed as ons eie liewe kind. Aanstaande jaar as die jag in die skietveld daaronder aan Sabie en Loendie geluk, en die handelwaens weer met ivoor en heuning en spek gelaai is, dan gaan jy met klein Kasper saam om jou liewe ouers in Pietermaritzburg te sien, gehoor, my kind?’

Watter trooswoorde vir 'n vèr-verwyderde verlangende? Tog elke keer, as die donker venstertjie lemoenbome daarbuite vertoon, dan voel klein Kasper dat sy jong gehude vrou peins na die Drakensgebergtes, waaroor diéselfde weerligvlammetjie van vanaand saans in die verlede altoos oorgewink het, agtertoe na ou Naa-tal.

‘As die Heer in ons harte woon, Helena,’ so sê die troostende moeder van die bruidegom weer vir haar skoondogter, ‘moet ons nie omgee waar ons woon nie: of dit nou hier in die afgeleë oord is of daar vèr by die seewater; of dit nou in 'n hartebeeshuis is of in 'n paleis - dit moet nie saak maak nie.’

'n Klompie skaapwolkies, waardeur die maan gedurig klim, lê oor die swart grasdakhuis van die van Stadens in Schoemansdal vanaand. Die motreën is bedaar. Diekant staan die lemoenboord nat, stil en alleen. Onder sulke bome het Helena en haar vader so menige keer gewandel. Of as oom Fanie Minnaar, haar pappie, gesit en lees het op een van die groot stamme, het sy en die meidjies, Dolfina en Martien, op die kweekgras altoos rondgejakker.

Statig en deftig, so in haar geblomde ylblou krinolien, met die af en toe se glinster van die maanstrale op haar rooibruin bos geskeie hare, is die bruid langs haar bruidegom eindelik daarbuite vanaand in 'n wandeling in een van die strate van Schoemansdal, 'n beeld van skoonheid. Die paddakoor word in 'n watervoor gehoor. Die bruidegom stap nie alleenlik na ou Kassemier, die Portugees se winkel-toe nie, nee, maar hy neem sy bruid ook tegelyk saam om haar aanstons aan die bure voor te stel.

Hoe fris is die môre op Schoemansdal na die terugkeer van die handelwaens van Port-Natal! Hoe opgeruimd almal na die verfrissende bui reën van die voornag! Donkerblou is die weer in die vroeë oggend agter die groen lemoenbome opgesteek, en vèrweg langs die noord-oostelike gesigseinder val die lentereëns, in 'n breë witskuinste, miskien as 'n belofte om aanstons

[p. 172]

ook aan die strate van Schoemansdal weer verkwikkende waterstrome van 'n voorjaarreën te gee.

En tog is die wye-wye wêreld vanmôre vir die moeë toggangers 'n welkomsgroet in sonstrale. Soos soveel kristalle, tril die reëndruppels van 'n voornag op die groen blare van die bome. Die verkoelende wind uit die rigting van die Magatoeberge verstrooi die geur van oorryp perskes en appelkose en die rook van mieliestoppels en misvure van opgeruimde Kaffers by uitgespande waens orals op die werf. Onder in die vrugteboord kreun die takke van 'n swaar oes. Watter voorspoedige jaar! Tussen die tjilpende en kwelende vinke en blouborsies en sysies in die lanings, vlie die pieperjolle gedurig hier en daar rond, om adamsvy op adamsvy rooipêrs oop te skeur en vernielsugtig half te vreet en dan hulle krasse gedurig te laat hoor, asof in ondankbaarheid vir so'n oorvloed.

Die vrugte is ryp! Die weer is koel. Behalwe vir die geriffelde staalblou opdrifseltjies in die lug, soos soveel stroomgekerfde sandbankies aan die oewer van 'n rivier, is die lug wolkeloos.

Watter vreugde is daar nie met die terugkeer van die handelwaens nie? Watter gewoel op die ruime agterplaas van die van Stadens? Net volk, waens hoog gelaai met ruilhandel in negosieware - en bulkende beeste orals! Die waens, wat in die begin van die grootreënjaar, sestien maande gelede, met ivoor en ander handelsware uit Schoemansdal Baai-toe vertrek het, is eindelik teruggekeer sonder ongeval. Voortaan sal die slagreëns nie meer teen die bokseile in afgeleë streke verneem word nie! Voortaan sal die koue winde nie meer gevoel word nie! Die tog is verby.

En met sy koeël-ronde wange, rooi soos wyn, roep Kasper van Staden sy famielie bymekaar, om die een of ander geskenk uit verre Naa-tal te maak. Daar is 'n groot kardoes banket vir Sarie. En van sus Helena, boet Kasper se bruid, kom vir klein Sanna 'n aangetrekte pop - ag mensig tog! - en met so'n mooi glaaskoppie van geel haartjies en blou kykers. Hoe fraai! Die seuns verjaar tegelyk. Tot ou Siegman toe is nie vergeet nie. Tussen die vrolike kinders huppel die troue ou dienskneg ook rond, met 'n nuwe pyp in die mond, in die een hand 'n vuurslag met 'n blink tonteldoos, en in die ander hand 'n sak gekerfde matroos-tabak. Fransiska, die oudste dogter van Kasper van Staden, is só verheug oor haar presente, dat sy haar sus Helena en broer vir die soveelste keer toehardloop, om arms weer om halse te slaan en hulle herhaaldelik te soen, nieteenstaande haar ma se bewaring daarteen weens die reisigers se vermoeienis na die tog uit Natal Soutpansberg-toe!

En só ingenome as wat Kasper van Staden se vrou op die eerste oomblik van omhelsing met haar skoondogter was; so tevrede en in die skik weer is die kinders met hulle nuwe suster, want die Natalse bruid van Ouboet is

[p. 173]

mos só aantreklik. Sy is tussen donker-wit, 'n slank geboude vroumens, met fyn-besnede gelaatstrekke. Sy is persoonlikheid vanself. 'n Mooi vrou! En tog het Helena met haar grys gespikkelde oë effens oormekaar gekyk, dog die tekortkoming het haar gelaatstrekke meer gepas as bederwe.

Die twede dag van terugkeer is verby. Die famielie van Staden vergaar weer na aandete om die hoof van die huis. En vanaand word die luidrugtigheid van die seuns op die markplein, soos gewoonlik, nie verneem nie, nee, hulle luister vanaand hier op die agterstoep van oom Kasper se woning, soos die bure, met die grootste aandag na al die wedervarings gedurende 'n lang reis na Port-Natal.

Klein Kasper, met sy songebruinde gesig, sy ondeunde glimlaggie, dartelende oë en gitswart baardjie, sit langs sy bruid, en verhaal op beurt van die klomp leeus daarvoor in die sandkol in die trekpad agter die Drakensberge, en hoe die ongediertes die waens vir byna 'n hele dag opgehou het, deurdat die trotse swartvoorlywe hulle rolplekke met hulle goudgeel wyfies nie wou verlaat nie.

Maar Kasper van Staden blik sy seun ernstig aan, na die verhaal van die gebeurtenis, en begin te vertel van die ergste wat op tog gebeur was. Met angstige gesigte luister vrou, kinders en bure aan, hoe die vol Toegela een van die waens met ivoor en osse weggespoel het. Daar kom sugte van jammerte en medelye onder donker tabakwolke op die agterstoep van die grasdakhuis. Nie één olifantstand of vaatjie heuning of spek is van die verongelukte wa gekry nie. Tande, soos van tagtig pond gewig, behoort tog in die walle vas te steek! Maar die arme, hulpelose rooispan - - - !

Die handelsverkeer en toestand van sake aan die Baai word oormekaar onder die mans bespreek. Met die ellemboog, waarvan die rug van 'n geknoetse hand 'n gebaarde wang steun, sit Kasper van Staden, die onverskrokke jagter en togganger, en herhaal weer van die gebeurtenis van die ongeluk van die ivoor-wa in die Toegelarivier. Daar kom 'n diep sug eindelik uit sy breë bors, hy sit en nadink in weemoedigheid maar eindelik breek 'n glimlag oor sy aangesig. Die skade is vergoed. Want het sy seun nie vir hom en sy ou vrou 'n dierbare flukse skoondogter meegebring nie - 'n agtermekaar meisiekind uit ou Naa-tal?

En die nag in die jaar 1856 in ou Schoemansdal, droom 'n jongman in 'n lang rooisteenhuis, met 'n swart grasdak, waaroor die kwart van 'n silwer maan hang, van brullende leeus, wrede krokodille en vol riviere.

En die nag toe hy ook van die ontmoeting van 'n skone meisie droom, draai hy hom met 'n glimlaggie in sy bed om en om, langs 'n slapende moeë Natalse bruidjie.

LEON MARE.