|
| |
| |
| |
| |
Dierfabel,
kinder verhael, sage.
Alle volken bezitten zekere eigendommen aen welke zy belang hechten, zoo lang zy nog on verbasterd zyn, zoo lang zy nog voortgaen op de baen die hun goede geest hun voorteekent. Deze eigendommen moeten hun desteliever zyn, daer zy dezelve aen geene vreemden danken, maer wel ze zelf geschapen hebben; zy zyn het dierbare goed der volksoverleveringen. Is er een volk ter wereld welk zich roemen kan dit goed te bezitten, in overvloed te bezitten, dan kunnen wy Germanen dit van ons zeggen, dan kunnen wy ons op deze schoone bezitting beroemen.
In die tyden, waerop onze vaderen nog in stille eenvoudigheid in het donker der wouden leefden, waerop zy nog van niets wisten dan van kryg en van akkerbouw, dan stonden zy nog met de dieren in eene gemeenschap, welke het aen onze oogen lastig valt te doorschouwen, die meestens nog aen het kind herinnert dat met een hondeken of met eene kat spelend, met deze dieren spreekt en handelt, als of zy zyns gelyken waren. Deze gemeenzaemheid maekte het ligt, menschelyke gedachten en gevoelen op zulke dieren overtedragen, die door hunne gedaente of door hunne levens- | |
| |
wyze reeds den mensche naderen; en is door zich zelf reeds poëzy, zoo moet deze overdrawing nog meer poëtisch worden, daer die krachtige natuerzonen dezelve in het gewaed eener tael kleedden, die even poëtisch door zich was, in een gewaed, dat door de frische en krachtige verwen eener hevige verbeelding eene bekoorlykheid ontvangen moest, die aen de aldus zich vormende verdichtsels een leven van duizend en meer jaren wel verzekeren kon. De dierfabel dan, zoo noemen wy deze verdichtsels, moet zich derhalve by alle volken vinden; want alle stonden eens op denzelfden graed van beschaving; maer dat volk by hetwelk zy zich op de menigvuldigste wyze vertoont, is het Germaensche volk.
Dat onze vaderen leer en stichting in de dierfabel zochten, gelyk onze Willems meent, dit zoude moeijelyk te bewyzen zyn. Elke morael, die men in eene fabel leggen wil, verzwakt dezelve; niets onpasselyker dan de bediedsels achter de kapittels van ons volksboek Reinaerd de vos. Lafontaine, noch Lessing, noch Gellert, noch de Stassart zyn echte dierfabeldichters, evenmin als AEsoop en Phaedrus de zoo veel geroemde; hunne fabelen zyn niets dan vermomde, drooge moralen. By onze vaderen was de aendacht van den dichter, als ook van den toehoorer of lezer op het handelende dier gevestigd, en de eerste kon den stroom zyner verbeelding ongetemd en onbeteugeld schieten laten, zonder zich met een bloemken op eenen boom te bekreunen, die hy door zyne magtige baren ontwortelde en medesleepte. Daerentegen staet de verbeelding van de moraelfabeldichter - zoo verbeelding voor dichtsels van
| |
| |
deze soort noodig is - stil by elk vers, om wel toetezien, of hetzelve ook wel voor de eindmorael past. Maer kan de geest in zulke angstvalligheid en nood iets grootsch ter wereld brengen? kan aen dezen omkluisterden schoot een vrye, koene spruit zich ontwringen? - Zegt daerom niet dat de dierfabel moraelfabel zyn moet, dat zy bezonderlyk voor onze dagen niet anders zyn kan; gy spreekt uw eigen oordeel uit. Of wilt gy ons doen gelooven, dat wy niet meer gevoelig zyn voor wat krachtig is en frisch, dat onze geest zoo verslapt zy, dat hy maer met versuikerde pillekens te verzadigen is? Wie leest uwe moraelfabels? Het volk? - Neen, dat houdt vast aen de oude Reinaerd, vertelt zich zyne listen en avonturen en laet de bediedsels bediedsels zyn. De lieden van beschaving? Ja, wel, maer telt onder deze die, welke een vlaemsch hart in hunne vlaemsche borsten dragen. Ik wil juist niet zeggen, dat men geen goede vlaming of duitscher in het algemeen zyn kan, als men vreugd aen een moraelfabelken vindt, maer ik zeg ten minsten toch, dat ik liever voor dien mynen hoed trek, dien onze Reinaerd verrukt, dan voor dien, welken maer eene moraelfabel verrukken kan.
Als volksboek zoude Reinaerd de Vos wel eene nieuwe uitgaef van doen hebben, want de onmeedoogende pen van Maximiliaen van Eynatten heeft hem jammerlyk verminkt. Voor de zestiende en zeventiende eeuw was zulks misschien noodig; maer wy hebben, denk ik, geene redenen meer, deze verminking nog voortdurend te laten. Men moet het volk weinig kennen, om te gelooven, dat de zinspelingen op geestelyke zaken in Reinaerd schadelyke gedachten opwekken, of tot spot over
| |
| |
den godsdienst voeren. De monikken der middeleeuwen schilderden dingen in hunne brevieren en missalen, zy sneden beelden in hunne kerken, die wel aenstootelyker waren; maer zy dachten daerby zoo weinig kwaeds als het volk nu nog denkt by de menigvuldige vertelseltjes van Onzen Lieven Heer en Sinte Pieter. De godvruchtigste zielen verheugen zich daermeê; elkeen weet deze twee wel te onderscheiden van den Heiland en den apostelenvorst.
Hoewel het volksboek Reinaerd, de byna letterlyke vertaling van het oud gedicht, in honderden van uitgaven in Nederland verschenen was, bleef toch immer het oude gedicht zelf nog onbekend. Het was aen den grooten Grimm voorbehouden, eerst een fragment van hetzelve uittegeven, te weten in zynen Reinhart Fuchs. Wy kunnen ons hier van een vreugdebarend gedacht niet ontslagen, het is dit: wat was Vlaemland, als Grimm deze Reinhart uitgaf, en wat is Vlaemland in onze dagen! zekerlyk Grimm zoude heden die bittere woorden uit de metropole der duitsche wetenschap, waerheen de edelhartigste en grootste der koningen van onzen tyd hem riep, niet herhalen, welke hy alsdan uit Gottingen over de Vlamingen sprak: ‘Wie heeft by hun sedert eeuwen verkleefdheid en liefde voor hunne moedertael gevonden? De poëzy is uit deze schoone gewesten, waer zy in de middeleeuwen wel woonde, reeds sedert lang voortgetogen en ontweken!’ - Neen die tyden zyn niet meer, waer Duitschland zyne oogen versluijerde, om niet de schande te zien, dat zyne zuster Vlaemland in de omhelzing, onder de valsche zoenen van den vreemdeling vergat, dat één schoot ze beide
| |
| |
gedragen, dat ééne borst ze beide gezogen had. Neen, Duitschland ziet met wellust, hoe zyne zuster by elken dag krachtiger werkt om hare dorpen en steden te zuiveren van de ontheiliging die de vreemdeling haer heeft toegedacht; met wellust drukt de Duitscher op nieuw de hand van zynen vlaemschen broeder, de hand daer geboden tot eene vereeniging, die eeuwen overduren, die nooit eindigen zal.
Niet zonder echo bleven Grimm's woorden in Vlaemland. Het is ieder bekend hoe de diepe Willems dat door Grimm begonnene met yver voortzettede, hoe de geleerde Bormans der navorsching over de dierfabel zoo reine en kostbare goudpaerlen toedroeg. Is ook het groote doel, hetwelk deze mannen en veel andere, als Mone, Hoffmann enz. te bereiken zochten, nog niet gansch bereikt, heeft de vossenjagt ook nog lang geen einde, alles, wat gedaen worden kon, is grootendeels gedaen, alle bronnen, die toegankelyk waren, springen voor onze oogen; zy schuilen niet meer verborgen in onze boek- en handschriftverzamelingen.
Wy behouden het ons voor, deze stof elders wyder te behandelen en gaen voor nu over tot een ander volksgoed, welk in betrek tot algemeene bekendwording min gelukkig is dan de dierfabel; het is het kinderverhael.
Gelyk de dierfabel, heeft ook het kinderverhael zynen oorsprong in de reine, frische en onverdroefde natuerbeschouwing. Maer het bleef niet, als gene, by de dieren staen, het verkeert ook met stillerlevende planten; ja zelfs met levenlooze steenen en met de werken van menschenhand. Ook is de platte aerde niet alleen
| |
| |
zyn tooneel, gelyk by gene; zyn trek tot het wonderbare voert het in de diepste diepten der aerde, in het geheimvolle ryk van het water, in het ingewand van reusachtige bergen, waer het zich eene nieuwe wereld schept, eene wereld met paleizen uit edelgesteenten, met tuinen vol overschoone bloemen en vruchten. Ja, daermede zelf niet te vreden, klimt het in den hemel en wandelt van starren tot starren.
Daerdoor is het reeds van de dierfabel hemelwyd onderscheiden; zelf de weinige dieren, die zich in het kinderverhael vertoonen, kunnen het aen gene niet naderen; want het zyn meest zulke die zy niet kent, dewyl ze te weinig menschachtig hebben, als vischen, groote vogelen enz. Om levenlooze dingen destebeter intevoeren, zien wy dezelve door de overvlietende verbeelding, die hen bywoont, met bovennatuerlyke krachten begaefd, verschynen en het frischste leven in dezelve treden.
Maer het kinderverhael had niet immer de uitgestrektheid in dewelke wy het bezitten; ook is het niet zoo rein germanisch gebleven, als de dierfabel; en dat is in zynen ligten karakter genoeg gegrond. De tyd van den ondergang der dierfabel, was die van zynen bloei. In de tiende- en elfde eeuw zonk gene reeds; een weinig later gaven AEsoop en Phaedrus haer den doodsteek. Daerentegen drong door de kruistogten de gansche pronk van oosterlyke beelden in de kinderverhalen, deels zich met de oude overleveringen vermengend, deels nieuwe verhalen vormend.
Welke gewigtigheid de dierfabel voor de kennis van oudgermaensche regtsgebruiken heeft, daerover zyn
| |
| |
reeds groote boeken geschreven; welke zy voor de duitsche mythologie heeft, dit hebben wy elders bewezen. Van gelyke gewigtigheid voor onzen voortyd is het kinderverhael. De inheemsche bloemen van de vreemde wel te onderscheiden, dit is het werk der kritiek. Hoe moeijelyk het schynen moge, zoo ligt valt het, als maer een goed oog het toeschouwt.
Sedert lang zyn de hoogduitsche kinderverhalen verzameld en het is al weder Jakob Grimm, die (in verbinding met zynen broeder Wilhelm,) ons dezelven schonk. Maer in Vlaemland, gelyk in gansch Nederduitschland kan men nog immer niet begrypen, hoe zulke dingen van gewigtigheid zyn kunnen; zelfs mannen, die den Reinaerd met verrukking lezen, trekken de schouders op, als men van het kinderverhael spreekt, van deze zuster der dierfabel. De lieve hemel weet, hoe veel moeite ik my somtyds gegeven heb, om mannen, die toch op beschaving aenspraek willen maken, te overreden, dat de Sage niet zoo verachtelyk is; maer de onverschilligheid, met welke zy de kinderverhalen beschouwden, was voor my meest onbedwingbaer. Men zou het in Duitschland voor onmogelyk houden, my te gelooven, wen ik zegde, dat somtyds blikken vol verachting het antwoord op myne vragen waren; en toch is het aldus. Niettemin zie ik myne verzameling van nederduitsche kinderverhalen van dag tot dag grooter worden, en willen myne vlaemsche stambroeders my de hand tot hulp en bystand bieden, dan hoop ik geerne, dat dezelve zich eens waerdig neven de grimmsche toonen kan.
De derde tak van de volkspoëzy, de middelaer om
| |
| |
zoo te zeggen, tusschen de beide reeds genoemde en de ernstigere geschiedenis, is de Sage.
Is de Sage ook in 't algemeene een echt volksgoed, als hare zusters, dan is zy niettemin van dezelve toch even zoo zeer onderscheiden, als gene het onderling zyn. Dierfabel en kinderverhael zweven over den heelen stam, elkeen kan ze nemen; zy zyn hetzelve voor stad en dorp. Daerentegen hecht de Sage zich immer aen een zeker oord, dat de geschiedenis reeds geheiligd heeft. Elke stad, elk dorp heeft zyne eigene Sagen; zy geven vereenigd eene getrouwe teekening van derzelver lage en karakter. Zoo vinden wy in de Kempen meest de kaboutermannekens - of dwerg-Sagen, in bergachtige gewesten meest kobold-Sagen; aen den oever van beken en stroomen, of het strande der zee nikker- en meerminnen-Sagen. Zoo hebben de Sagen uit onzen ernstigen stam een gelyk ernstig, schoon dan niet min poëtisch karakter, terwyl die der franschen of der andere zuidelyke volken iets ligters hebben, dat volstemmig met de ligtigheid van hun heel wezen overeenkomt.
Gelyk de dierfabel en deelswyze ook het kinderverhael, zyn de Sagen meest van het grootste belang voor de navorsching over onzen voortyd, en dat is wel te begrypen. Reeds de duitsche barden zongen heldensagen voor het kamplustig heir onzer vaderen. Weinig, heel weinig is ons daervan overgebleven, hoewel Karel de Groote dezelve verzamelen lieten; toch is dit weinige zelf een sprekend bewys, hoe ryk wy aen zulke schatten geweest zyn, en daerom mogen wy wel stout daer op wezen.
| |
| |
Van gelyken ouderdom is de tooversage. Dat men niet geloove, dat de heksen en tooveressen uit onze middeleeuwen iets nieuws waren. Het grootste deel van deze bygeloovigheden ontsproot in de germaensche wouden; de tooveryen van de veertiende tot de achttiende eeuw waren niets dan eene herhaling van de kunsten der priesters en priesterinnen onzer vaderen. Zy leveren een klaer bewys, hoe waer het diepe woord van Grimm is: De Sagen staen nooit stil; gelooven wy dezelve ook te zien verdwynen, het is maer voor korten tyd, en welhaest zien wy ze herleven.
Niet min zyn de sagen van nikkers, kobolden, dwergen, kabouter- en halvermannekens, bitebauwen, wittewyven, reuzen en hoe de halfgodelyke wezens ook alle heeten mogen, die onze beken en stroomen, onze bergen en dalen, onze wouden en heiden bevolken; de menigvuldige duivelssagen, de sage van het woedende heir, dat elke nacht zyne togten over onze dorpen en steden houdt; van de menigvuldige spooken, lodder en kludde, klakkaert en osschaert, de geiten en hinden, de peerden en veulens zonder hoofd, de ezels met yzeren pooten en de honden met sleutels in den muil, en zoo veel andere; want onder al deze verschyningen schuilen toch weder de belangrykste onderwerpen onzes ouderdoms.
Men gelooft hier nog immer, dat de verdienste van eene sage in derzelver grootte en uitgestrektheid bestaet en daerom bleven vele sagen heel verwaerloosd. Maer dit is een groote misgreep. Noch de lengte, noch de schoone en zoete en versuikerde inkleeding zyn de ware verdiensten der sage. Laet het immer over aen uwe zui- | |
| |
delyke naburen, feuilletons, romantjes en novellekens uit onze sagen te maken. Hunne magen zyn verslapt en krachtige spyzen doen geene deugd aen dezelve. Wy willen iets beters, dan sentimentele volzinnen; in den mond van het volk leeft onze poëzy; zy is frisch en
Schoon in eigene pracht als onz' bevallige maegden,
Zoetjens den roozenblos parend aen 't lelienblank;
Niet gesmukt en geverwd, gelyk de kaken van eene levende momie.
Maer deze fransche spot heeft reeds van nu af eenen verderfelyken invloed in de vlaemsche gewesten gehad; het volk heeft het vertrouwen verloren, met welk het ons eertyds zyne sagen mededeelde: Gy wilt ons kluiten, zegt de boer, tot wien wy ons wenden, om eene sage te hebben, en zyne gelaetstrekken toonen eenen grimlach, die tegelyk toch iets onuitsprekelyk weemoedigs heeft. De franschen en, wee! dat wy het bekennen moeten, ook menige vlamingen zyn vermeten genoeg, om over deze smart te lachen en nieuwen spot by den ouden te voegen. Maer wy vragen deze verdoolden, wanneer was het volk gelukkiger, als het zich zyne sagen vertelde, of nu wen burgers en boeren by het kaertenspel en de dobbelsteenen hunne avonden overbrengen? Als de poëzy nog hare woonplaets onder hetzelve had, of nu, wen koude proza alle poëzy versmoort? Zoekt iets verhevens in de steden, waer fransche invloed heerscht! zoekt, gy zult niets vinden; maer wat gy vinden zult dat zal geene groote bevalligheden hebben, ten minsten niet voor u, echte Vlamingen. Gaet
| |
| |
integendeel in een dorp, zet u daer aen het patriarchalische heerdvuer en ziet de aendacht met welke aller oogen op eenen verteller gevestigd zyn, wiens woorden vol leven en gloed neêrstroomen, en er zal maer één smartelyk gedacht in u opkomen - dat gy niet ras genoeg zyt om hem met uwe pen te kunnen volgen.
Het was my een groot genoegen te zien, hoe de meest geachte schryvers onder de Vlamingen myne onderneming toejuichten. De geleerde Blommaert en Serrure, de poëtische Van Duyse en de vaderlandsche Van de Velde, de dienstige Mertens en de taelkundige Vleeschouwer, zoo als de verdienstryke Schayes en Piot en Coremans en vele andere: zy kwamen my met eene vriendschap tegen, die voor my dieproerend was. Aen hun myne dank, myne hartelykste dank.
dr. wolff.
Brussel. April 1842.
|
|
Auteursrechtvrij
