De Noordstar. Jaargang 2
(1841)– [tijdschrift] Noordstar, De–
Auteursrechtvrij
[pagina 49]
| |
 | |
Het geluk eener koningin.
| |
[pagina 50]
| |
die hunne hemelsche melody in de ruimte zonden, nog altoos de reizigers aentelokken om het feest te komen bywoonen. En, in der waerheid, wanneer men het oog liet vallen op de wegen die naer de stad leidden, dan zag men ze met volk opgepropt. Hier was het eene geheele karavaen ruiters op de schoonste andaluzische paerden gezeten; daer eene groep bevallige freules, welke hare lieve gelaetstrekken onder de nationale mantilje vertoonden, of achter eenen digten sluijer verborgen hielden, en onder het geleide harer ouders stedewaerts aenrukten; verder was het een hoop dorpelingen die, op hun zondagsch uitgedost, al zingende voorttraden. Met een woord, het scheen als of elk spanjaerd, zoo wel de edelste Kastiljaen als de armste Hidalgo het huwelyk zyns konings had willen bywoonen. Ja, het was niets min dan het huwelyk van Filips II, met Isabella, dochter van Hendrik II, koning van Frankryk, dat het volk naer Toledo uitlokte. Deze echtverbindtenis, welke in den vorigen jare, door het vredeverdrag van Chateau-Cambresis, besloten was, (ofschoon de prinses reeds lang te voren aen Don Carlos, zoon van Filips II, was verloofd geworden,) had het volk met blydschap vervuld, daer het in deze vereeniging eenen verzekerenden waerborg der vrede vond, waerna het zoo lang getracht had. Omstreeks elf ure des morgens was het gedrang in de straten zoo groot geworden dat het byna onmogelyk wierd er door te geraken; doch de plaets waer zich het meeste volk bevond en waerby eenieder nog zocht te naderen, was vóór het paleis van Don Inigo Lopez De Mendoza, hertog van Infantado. Boven hetzelve wap- | |
[pagina 51]
| |
perde de koninglyke vlag van Kastilje, en duidde aen dat Filips en zyne jonge bruid aldaer hunnen intrek hadden genomen. Eene bende voetvolk bevond zich voor het koninglyk verblyf, terwyl eenige ruiters gedurig de byeen geschaerde menigte doordrongen om eenen weg te banen aen de Grooten des ryks, welke door hunne geboorte of de ambten die zy bekleedden, de gunst verkregen hadden het huwelyk bytewoonen dat, uit hoofde der koude, in de kapel van het paleis plaets had. Reeds lang waren de leden des Raeds van Kastilje, de Ridders van het Gulden-Vlies en der orde van Calatrava, de Voorzitter der Inkwisitie, de slot- en- kerkvoogden en meer andere zoo geestelyke als wereldlyke overheden, het paleis binnen getreden. Het volk, dat nu reeds den geheelen morgen uit nieuwsgierigheid de koude verdragen had, begon eindelyk geduld te verliezen en gaf luidruchtig zyne ontevredenheid te kennen. Doch eensklaps werd het groot venster des paleizes geopend en de koninglyke schildknaep verscheen. Nogtans zyne tegenwoordigheid in plaets van de stilte te herstellen, deed nog het gerucht vermeerderen, en het was slechts na dat hy het uitdrukkend bevel van stilzwygenheid gegeven had, dat het gewoel allengs verminderde. Na dat de rust geheel hersteld was, riep de schildknaep met luider stemme uit: ‘Heil en vrede aen alle volken van Spanje! Het zy eeniegelyk bekend dat Zyne Majesteit Don Filip, onze genadige koning, heden eene echtverbindtenis heeft aengegaen met Dona Isabella van Frankryk! Leve de koning! Leve de koningin!!’ Niet zoo haest had het volk deze afkondiging gehoord | |
[pagina 52]
| |
of het gejuich van: Leve de koning! Leve de koningin! werd door duizende monden uitgegalmd, terwyl het gelui van alle de klokken der stad en de losbrandingen der kanons deze blyde tyding aen de omstreken gingen bekend maken; en wanneer, eenige oogenblikken later, Filips en zyne jonge bruid zich in het venster vertoonden, verdubbelde het gejoel zoodanig dat men met waerheid zoude hebben kunnen getuigen dat nooit een vorst grootere liefdebewyzen van zyn volk verkregen had. Niet alleen de burgery en de laegste klas des volks verhieven hunne stemmen, maer ook alles wat edel was of rykdom bezat, deelde gulhartig in de algemeene vreugde mede. De juffers zelve, die alle de vensters der plaets bezetteden, waeiden met hare witte doeken der koninginne toe, en schenen haer den welkom op den spaenschen bodem te willen zenden. Na dat de nieuwsgierigheid een weinig voldaen was, begon de menigte allengs de plaets te verlaten, en welhaest was dezelve byna geheel geruimd. In het paleis, integendeel, bereidde men alles tot eene nieuwe plegtigheid. De persoonen welke by het huwelyk waren tegenwoordig geweest, moesten nu beurtelings aen de Vorstin voorgesteld worden. Ten dien einde was er in de groote zael een prachtige troon opgerigt op dewelke Filips en Isabella zich geplaetst hadden. Aen de zyde des konings bevond zich de kardinael Don Francisco de Mendoza, biskop van Burgos, die het huwelyk gezegend had; nevens hem zat de later zoo beroemde hertog van Alva, en de hertog van Infantado,Ga naar voetnoot(*) achter dezen | |
[pagina 53]
| |
een groot getal hooge staetsbedienden en veldoversten. Aen de zyde der koningin: de hertoginnen van Alva en van Infantado, en alnog een groot deel der edelste vrouwen van Spanje. Zoodra Hunne Majesteiten neêrgezeten waren, werden de deuren der zale geopend, en elk hoveling mogt op zyne beurt, door den Opperhofmeester vergezeld, aen den voet des troons zynen verschuldigden eerbied komen bewyzen. Wanneer elkeen zich van dezen pligt gekweten had, steeg de koning van den troon af, en wandelde met zyne gemalin tusschen de verschillende groepen die zich in de zael gevormd hadden. Dan eerst kon men de ryzige gestalte en de uitmuntende schoonheid bewonderen, van haer die onder alle de schoone nog voor de schoonste mogt gerekend worden, en die door de fierheid harer houding, gepaerd met de zoetste lieftalligheid, op weinige oogenblikken, het hart van elkeen aenwon. Het overige van den dag liep af in verschillende vreugdebedryven, waeraen echter het hof geen deel nam, dewyl het jaergetyde nog niet verre genoeg gevorderd was om zulks toetelaten; en wanneer de nacht gekomen was, werd de jonge Vorstin door heel het hof tot aen de kamers geleid die voor haer bestemd waren. Wen Isabella zich nu alleen bevond, wen alle hare staetsjuffers haer verlaten hadden, kon zy zich gerust het hart verligten en de tranen laten vloeyen die zy den geheelen dag onder een lachend gelaet had verborgen. Ja, zy die op den schoonsten troon van Europa kwam plaets nemen, op dien troon die door keizer Karel zoo groot en zoo glorieryk was gemaekt, zat nu in | |
[pagina 54]
| |
de eenzaemheid van haer slaepvertrek, en weende! Zy weende! want zy dacht aen hare moeder, aen hare bloedverwanten, aen hare vrienden, waervan zy gescheiden was en welke zy misschien nimmer zou mogen omhelzen, aen haer vaderland dat zy misschien nimmer zou weêrzien. Zy weende! omdat zy haer lot had moeten verbinden aen hetgene van een' man die haer in ouderdom zoo verre overtrof, en op wiens aengezigt, in eenen zoo plegtigen dag, den dag des huwelyks, niet eens een grimlach zich had vertoond; van een' man op wiens gelaet de stuerheid als een onuitwischbaer merkteeken geprent stond. Zy weende! en elk oogenblik kon haer gemael binnen treden en haer in dezen toestand vinden!...... ô, Isabella! verberg uwe tranen, ween niet meer! Ofschoon gy van alles wal u dierbaer en heilig is, gescheiden zyt, zullen uwe bloedverwanten, uwe vrienden u nooit uit het geheugen verliezen; ofschoon geene landgenooten u omringen, zullen zy nooit vergeten dat uwe opoffering hun de vrede en de rust verschafte! Ween niet meer, ô engel; neen, ween niet meer!! Zoo scheen het aen Isabella dat eene geheime stemme haer toesprak; en, door dit zalig gedacht getroost, droogde zy hare tranen af, en wachtte.....................................................................................................
Des anderen dags was het reeds laet wanneer de Koningin ontwaekte. Zy bevond zich alleen, doch op het gerucht dat zy maekte, traden hare kamerjuffers binnen, en van haer vernam zy dat reeds de voornaemste | |
[pagina 55]
| |
hovelingen zich in de voorzalen bevonden om het oogenblik aftewachten op hetwelk het Hare Majesteit zou beliefd hebben hen te ontvangen. ‘Spoedig dan, Mejufvrouwen, - sprak Isabella, - laten wy onze getrouwe onderdanen niet langer wachten,’ en zich geheel aen de zorgen harer vrouwen overgevende, liet zy haer de gewigtige taek harer optooijing voltrekken. Intusschen hield zy niet op met de eene en andere der byzynde persoonen te spreken. De hertogin van Infantado was byzonder het voorwerp der vriendelykste bejegeningen der koningin; en deze om nog meer het vertrouwen en de gunst Harer Majesteit te winnen, trachtte haer in alles intevolgen, en haer eigen gevoelen met dit van Isabella te doen overeenkomen. Zy verhaelde haer ook nog breedvoerig alle de vermakelykheden welke er vastgesteld waren en alnog moesten plaets hebben. ‘Jammer is het, - ging zy voort, - dat het jaergetyde niet toelaet een stierengevecht te houden: dit schouwspel is des volks grootste vermaek; nogtans zal deszelfs nieuwsgierigheid niet geheel te leur gesteld worden: zoo het een Stieren-gevecht moet derven, zal het een Auto-da-fe kunnen bywoonen. - - ‘Een Auto-da-fe, zegt gy? - vroeg de koningin gansch ontsteld, - dit is zoo ik vermeen eene regtspleging by middel van het vuer: er zal dus een mensch verbrand worden?’ - ‘Niet één, maer verscheidene moeten heden sterven, Mevrouw.’ - ‘Oh neen! Dit kan niet zyn, zulks kan de koning niet dulden! Wanneer ons huwelyk de vreugde en de | |
[pagina 56]
| |
blydschap in de stad moet verspreiden, mogen deze feesten niet met droefheid doormengd worden. Neen, neen! Filips zal zulks niet toelaten.....’ - ‘Daer is hy, Mevrouw,’ - antwoordde de hertogin, op Filips wyzende, die op dit oogenblik het vertrek binnen trad, - ‘Zyne Majesteit zal u zelf zulks kunnen bevestigen.’ Zoo haest de jonge koningin haren gemael had zien binnen komen liep, zy hem toe en vroeg hem driftig: ‘Niet waer, Sire, dat het een verdichtsel is welk men my vertelt, niet waer dat er heden geen Auto-da-fe moet plaets hebben?....’ - ‘Gy bedriegt u, Mevrouw, - antwoordde de Koning; - men heeft u de waerheid gezegd; en, wat meer is, ik heb beloofd met U de uitvoering van het vonnis bytewoonen.’ - ‘ô Verg dit niet van my, Sire, dit zou my onmogelyk wezen!’ - ‘Ik heb dit beloofd, Mevrouw, en het woord eens konings moet geheiligd zyn. En waerom deze vooringenomenheid voor hen die de dood verdiend hebben, het zyn immers ketters?’ - ‘En omdat zy ketters zyn, sluit dit ons het medelyden uit het harte? oh! ik smeek u, Sire, sla myne bede niet af, verwerp het eerste verzoek niet dat ik u doen mag; heb medelyden, Sire, en wees indachtig dat vergeven het schoonste erfregt eens konings is!... Kan de straf die deze ongelukkigen verdiend hebben niet veranderd worden in eene eeuwige gevangenis of in een ballingschap...... Spreek, spreek, Sire; en laet myne stem u het harte raken!......’ | |
[pagina 57]
| |
- ‘Dit is onmogelyk, Mevrouw; het vonnis is uitgesproken, en regt moet er geschieden.’ - ‘Vergun my dan, Don Filip, myne kamer niet te verlaten, op dat ik deze gruwelen niet aenschouwe....’ - ‘Gy zult my volgen, Mevrouw;.... uw gemael verzoekt u zulks.... en de koning gebiedt het u!’ Isabella was als verplet: Filips woorden drukten haer zwaer op het harte; en zy die aen de verhevene en kiesche handelwyze der fransche ridders gewoon was, moest hier het hoofd bukken onder den yzeren wil des konings. Onbewust, volgde zy hem door eene dubbele rei van ridders tot aen het venster waer het vorstelyke paer den voorgaenden dag de toejuichingen zyner onderdanen had ontvangen, en wanneer zy hare oogen neêrwaerts liet dalen, zag zy reeds alle de toebereidsels des geregts geëindigd. In het midden der plaets was een overgroote houtstapel opgerigt, waerin dikke palen geplaetst waren met zware yzeren krammen voorzien, aen welke de slagtoffers moesten vastgehecht worden. Aen de linker zyde des paleizes was er eene verhevene en kostbare tent neêrgeslagen, voor de geloofsonderzoekers bestemd. De voor het volk overgelatene ruimte was met houten bareelen afgepaeld; en deze voorzorg was niet onnoodig, want eene ontelbare menigte had de koude getrotseerd om zich met dit afschuwelyk tafereel te verlustigen. Wanneer Filips en Isabella aen het venster gekomen waren, was reeds de stoet op gang. De standaerd der Inkwisitie, waerop zich in het midden een rood kruis bevond, langs de eene zyde een olyftak, langs de andere zyde een degen, en rondom in gouden letteren deze | |
[pagina 58]
| |
spreuk geborduerd: ‘Exsurge, Deus, judica causam tuam,’ werd voorop gedragen. Daer achter volgden twee reijen monnikken van alle ordens, allen met brandende toortsen in de hand. Achter deze kwam eene bende der gewoone wachten van de Inkwisitie tusschen welke de veroordeelden voortstapten. Eenige dezer laetsten traden moedig door en schenen door hunne fiere blikken de menigte en hunne beulen zelve te willen tarten; doch het meestendeel en byzonder eenige vrouwen welke men er tusschen ontdekte, waren als levenloos en moesten door de wachten voortgesleept worden. Eindelyk volgden de geloofsonderzoekers, welke allen, ter uitzondering van den Grooten-Inkwisiteur, lange zwarte sluijers droegen die hun het aengezigt bedekten en hun teenemael vermomden. Onder het dof gebrom der doodsklok trok heel de stoet met statigheid voorby het paleis en ging zich rond het schavot scharen, terwyl de regters onder de tent, welke voor hun bereid was, zich gingen neêrzetten. Nu werden de gevonnisden aen de beulen overgeleverd, door hen aen de palen des houtstapels geketend en, op een teeken van den Grooten-Inkwisiteur, werd het vuer op verscheidene plaetsen van den houtstapel aengestoken. Dit afschrikkelyk tafereel welk, misschien, in alle andere omstandigheden het volk zou bewogen hebben, vermogt nu niets op de menigte; want de haet tegen de ketters was zoo groot en zoo algemeen dat, mogelyk, niemand dan de koningin medelyden voor hun gevoelde. Wanneer zy de vlammen zag flikkeren, en met spoed zich verspreiden, werd zy zoodanig getroffen dat | |
[pagina 59]
| |
zy nog eene laetste pooging op 's konings gemoed wilde wagen. Met eene halfgebroken stemme riep zy hem toe: ‘Genade, Sire, doe genade!’ - - ‘Neen, Mevrouw! - antwoordde Filips op een' barschen toon; - wanneer de Inkwisitie uitspraek gedaen heeft, is het niet meer in de magt eens konings iets aen haer vonnis te wyzigen,’ - doch Isabella had deze woorden niet meer gehoord: zy was onder den last haren aendoeningen bezweken en in onmagt gevallen. De koning scheen zich om dit ongeval weinig te bekommeren: zonder een blik op zyne gemalin te werpen, bleef hy gestadelyk het Auto-da-fe aenschouwen, zoo lang tot dat de vlammen uitgedoofd waren en dat alles in asch verkeerd was..............................................................................................................
De onpasselykheid der koningin stelde een einde aen de feestviering. Eenige dagen na dit toeval verliet geheel het hof Toledo, waer alles weêr tot de gewoone levenswyze terugkeerde. | |
[pagina 60]
| |
II.
| |
[pagina 61]
| |
schoon karakter naer waerde had weten te schatten, en haer getrouw was gebleven: die man was Don Carlos, oudste zoon en troonopvolger van Filips. In vroegere dagen was hem de hand van Isabella toegezegd geworden, en nu dat hy haer had leeren kennen, gevoelde hy hoe gelukkig hy zou geweest zyn haer te mogen bezitten. Van het eerste oogenblik dat hy haer had mogen zien, had hy haer bemind, haer eerste oogslag had in zyn hart eene onuitbluschbare liefde aengestoken en hem geheel de uitgestrektheid van zyn verlies leeren kennen. Daer deze liefde nogtans eene misdaed was, poogde de jonge prins zich van zynen drift meester te maken en denzelven gansch in zyne ziel uittedooven; doch te vergeefs! en wanneer hy soms al weenende dacht aen al het heil dat hy derven moest, oh! dan ontstond er in hem een teisterend gevoel van afgunst en van haet tegen zynen vader, tegen zynen vader die hem de zaligheid had ontnomen vóór aleer hy den hemel had mogen zien. Ja, zoo verre was hy gekomen; maer niet de liefde alleen had hem tot daer gebragt. Van jongs af had hy het ongeluk leeren kennen en was hy van zynen vader verstooten geworden. Zyn levendig en driftig karakter had Filips mishaegd, daerom had hy hem verwyderd en naer de Hooge-School van Alcala gezonden in eenen ouderdom in denwelke de zorgen der ouders nog zoo noodzakelyk zyn, en hunne liefkozingen het grootst, het eenigst geluk eenes kinds uitmaken. Deze omstandigheid nogtans verre van op Don Carlos eenen slechten invloed uitteoefenen, had voor hem de beste gevolgen; want zyn verstand rypte des te vroegtydiger en deed | |
[pagina 62]
| |
hem in de studie den middel zoeken om zyne geheime smarten te lenigen. Hierin sloeg hy volkomen, want zyn voortgang was zoo verbazend dat zyne leermeesters over denzelve niet genoeg hunne tevredenheid konden te kennen geven, en wanneer de groote Keizer Karel, na het beheer der Nederlanden aen zynen zoon Filips overgezet te hebben, naer Spanje was getrokken om in het stille klooster van Sint Justus de laetste dagen van zyn woelig leven te gaen doorbrengen, ontbood hy den jongen prins en was verheugd in hem zoo veel schranderheid en zulk een verheven verstand te ontdekken. Geheel zyn eigen karakter hervond hy in dit van zynen kleinzoon, en dit maekte hem zoo gelukkig dat hy gedurende verscheidene dagen Don Carlos by zich hield en hem intusschen het verhael deed van alle zyne groote en roemruchtige daden. De geschiedenis van Karel's regering door hem-zelf verhaeld moest zeker grootsche en verhevene denkbeelden in des jongelings hart ontsteken en hem met nayver bezielen, ook zwoer hy driftig het glorieryk voorbeeld des keizers te volgen en er zich altoos op toeteleggen zyne volken gelukkig en geëerbiedigd te maken. Helaes! het lot had er anders over beslist! Wanneer nu de tyd gekomen was dat de prins niet langer meer in de Hooge-School kon verblyven, werd Filips genoodzaekt hem aen het hof te roepen. Don Carlos ontving deze boodschap met verrukking: hy hoopte dat hy nu zyne uitgebreide kennissen ten nutte zoude mogen besteed hebben, en dat hem een gewigtig ambt, waertoe hy regt had, in den raed of in het leger, zou opgedragen worden; doch hierin werd zyne verwach- | |
[pagina 63]
| |
ting te leur gesteld. Filips geveinsd karakter kon de openhartigheid en het edelmoedig gedrag zyns zoons niet verdragen, en, buiten de eerbewyzen welke men aen den kroonprins niet weigeren kon, werd hem niets verleend. Die slag was te gevoelig voor den jongen prins om daer door niet zeer te lyden: zyn gemoed begon op den koning verbitterd te worden, en zyne ongestuimigheid, die door de opvoeding wel gematigd, maer niet geheel uitgedoofd was kunnen worden, begon soms nu weêr de overhand te krygen. Dit was de man, die, zoo dikwyls het hem toegelaten werd, Isabella's eenzaemheid kwam deelen, haer vertroosten en ook troost by haer zoeken. Deze byeenkomsten waren voor de koningin de eenigste heilvolle oogenblikken welke zy mogt doorbrengen. De handelwyze van Don Carlos was zoo kiesch en zoo grootsch; hy kende zoo wel de tael des harten, zyne tranen mengden zich zoo dikwyls by degene der koningin, dat zy niet nalaten kon eene vergelyking te maken tusschen vader en zoon, en dan werd zeker het pleit niet ten voordeele van Filips beslist. Zy gevoelde dat Carlos haer geluk zoude hebben kunnen bewerken; - hun ouderdom, hun karakter kwamen zoo goed overeen, - en wanneer zy aen dit alles dacht, sloop zy in mymering weg en vormde de zoetste en zaligste inbeeldingen. Zoo drong de liefde haer allengs in het harte en opende onder hare voeten den afgrond waerin zy moest vergaen. Intusschen waren er gewigtige gebeurtenissen in de Nederlanden voorgevallen. Filips, die ras de lessen, hem door zynen vader voorgehouden, had vergeten, | |
[pagina 64]
| |
had welhaest aen deze gewesten zyne drukkende dwinglandy doen gevoelen. De uitgebreide handelsbetrekkingen der Nederlanden met Duitschland hadden hier spoedig de geloofshervorming door Luther en Calvien gepredikt, bekend gemaekt en aen dezelve ontelbare aenhangers verworven. De koning, hier van bewust, gebood de invoering der Inkwisitie; doch deze maetregel die aen alle betrekkingen met Duitschland een einde moest stellen en zelfs de dood van handel en nyverheid voor gevolg zou gehad hebben, vond hier eenen buitengewoonen tegenstand. De nieuwe leer was niet alleen tot de geringste standen der maetschappy, maer zelfs by de voornaemste edelen doorgedrongen, en ieder voor zyn leven bevreesd, bood weêrstand aen een bevel, dat hem niet alleen aen zyne wettige regters onttrok, maer nog aen de willekeurigheid der geloofsonderzoekers overliet. Weldra verhieven zich langs alle kanten de hevigste klagten, en Margareta Van Parma, welke in 's konings naem het beheer der Nederlanden had, werd gedwongen den graef van Egmont tot Filips te zenden, om hem te smeeken aen de verzoekschriften des volks regt te doen. De koning stemde in eenige dier eischen toe, en beloofde stelliglyk van binnen korten tyd zelf overtekomen, om door eigen oogen zich te komen overtuigen van hetgeen nog behoefde gedaen te worden; doch inwendig gekrenkt omdat, voor de eerste mael, zyn wil voor den wil des volks had moeten buigen, gebood hy, in het geheim, aen den hertog van Alva een talryk leger te verzamelen om naer Neêrland de uitvoering zyner be- | |
[pagina 65]
| |
velen door de magt der wapenen te gaen ondersteunen. Egmont die aen het hof alle de eerbewyzen had verkregen welke men aen zynen verheven rang verschuldigd was, werd ook aen de koningin en aen Don Carlos voorgesteld, en deze, verheugd van den grooten krygsman, den dapperen veldoversten die zoo dikwyls op het slagtveld den zege had weten te behalen, te leeren kennen, ontving hem met de grootste gulheid en ondervroeg hem nauwkeuriglyk over den waren toestand der zaken. De regtzinnige Egmont verhaelde hem de bloote waerheid, zonder iets te verzwygen, en deelde hem tevens de beloften van Filips mede. De prins, die te goed het karakter zyns vaders kende, wist zeker dat hy zich niet door het volk de wet zoude hebben laten opleggen zonder daer over eene schrikkelyke wraek te nemen en geloofde niet aen de schoone woorden des konings; nogtans, deelde hy dit gedacht aen Egmont niet mede, en verzekerde hem dat hy de verzoeken der Nederlanders uit geheel zyne kracht zou ondersteund hebben. De Graef bedankte hem in naem zyner landgenooten en vertrok eenige dagen later naer Brussel terug om eene blyde tyding aen Margareta en aen het volk overtebrengen. Filips, nogtans, om aen zyne woorden eenen schyn van waerheid te geven, maekte groote toebereidsels om de reis van Vlaenderen te ondernemen, doch intusschen deed hy Alva zyn vertrek verhaesten, en wanneer deze vaerdig was om zynen togt te beginnen, legde de koning het masker af en gaf zyne opregte meening aen geheel het hof te kennen. Groot was eenieders verwondering; en Don Carlos, | |
[pagina 66]
| |
wanneer hy dit voornemen verstaen had, wilde geene middelen onaengewend laten om zyn' vader van besluit te doen veranderen.’ - ‘Sire, sire, - sprak hy hem, - herinner u wat gy aen uw volk beloofd hebt en wees indachtig dat de woorden eens konings geheiligd moeten zyn; gebruik geen geweld vóór dat alle andere middelen uitgeput zyn......’ - ‘Wat durft gy vragen, Don Carlos? Denkt gy dat ik de gruwelen kan gedoogen die dagelyks in de Nederlanden geschieden? Denkt gy dat ik de dienaren des Heeren zal laten hoonen en mishandelen, dat ik de heilige tempels zal laten uitrooven en plunderen door eenen hoop muiters, die den spotnaem van geuzen hebben durven nemen, zonder over hunne wanbedryven eene ysselyke wraek te nemen....’ - ‘En moeten de misdryven eeniger dweepers door geheel het volk geboet worden, Sire?....’ - ‘Wanneer het zich tegen zulke heiligschending niet verzet, is geheel het volk pligtig. Daerenboven, sints lang smeekt my myne zuster Margareta haer van het beheer te ontslaen, en Alva is de man die het meest geschikt is om hare plaets te vervangen. Met eene handvol krygsknechten zal hy haest de rust hersteld hebben.’ - ‘Gy bedriegt u, Sire, - hernam Don Carlos, wiens toorn ontsteken was en byna geene palen meer kende, - wanneer het volk zal weten dat eene vreemde magt nadert om het te onderdrukken, om zyne vryheid, en zyne regten onder de voeten te trappen, zal het opstaen en zich wapenen als een enkele man om het | |
[pagina 67]
| |
geweld met het geweld aftekeeren. Sire! een volk dat voor zyne vryheid strydt, is onoverwinbaer!!....’ Deze stoute woorden vergramden den koning zoodanig dat hy in woede opsprong en met eene luide stemme riep: ‘Sedert wanneer durft myn zoon als verdediger der muiters optreden en myne bevelen laken? Denkt hy dat zyn wil mynen wil zal veranderen? Neen! Alva's vertrek is vastgesteld: - Alva zal vertrekken!’ - ‘En ik, - riep de prins welke door gramschap zoodanig vervoerd was dat hy niets meer ontzag, - ik heb gezworen dat Alva den spaenschen bodem niet zal verlaten,’ - en ter zelfder tyd zynen dolk uit den gordel getrokken hebbende, poogde hy den hertog het stael in de borst te jagen, doch deze rukte hem het moordtuig uit de hand. Filips was heimelyk verheugd zynen zoon onder de oogen der hovelingen vernederd te zien, en zich eensklaps bedarende, gebood hy hem zich dadelyk in zyn vertrek te gaen opsluiten; de prins over zyne nederlaeg te zeer aengedaen, gehoorzaemde zonder een woord tegen te spreken. Verscheidene dagen verliepen er, en Alva, getrouw aen 's konings bevel, was aen het hoofd zyns legers naer de Nederlanden afgezakt. Deze tyding was echter spoedig aldaer verspreid geweest, en de prins van Oranje, die aen het spaensche hof wakkere bespieders onderhield, was terstond van Filips geheim voornemen getrouwelyk onderrigt geworden, en daer hy voorzag dat Alva's wreedheden de provincien door den keizer met zoo veel moeite en behendigheid vereenigd, voor eeuwig van Spanjes kroon zouden gescheiden hebben, durfde | |
[pagina 68]
| |
hy aen Don Carlos voorslagen van zich aen het hoofd des volks te komen plaetsen om het oppergezag uitteoefenen, verzekerd dat Alva niets tegen den zoon zyns vorsts zou hebben durven ondernemen, en dat Filips, wanneer eens de zaek verrigt was, gedwongen zou worden zyne toestemming te geven tot iets wat hy niet had kunnen beletten. ‘Kies, Prins, - zoo eindigde Oranje's brief, - kies of deze gewesten te verliezen of over hen te gebieden!’ De keus des prins was haest gedaen en alles voor zyn vertrek bereid. Nogtans wilde hy zich niet verwyderen zonder aen Isabella, aen haer die hy zoo zeer beminde een laetst vaerwel te zeggen, haer voor de laetste mael te zien, een zoen van haer te erlangen, en dan te vlugten; - te vlugten verre van haer die hy toch nimmer zou vergeten. Het gesprek dat hy aen de koningin vroeg, werd hem op het oogenblik toegestaen, en zoo haest hy by haer toegelaten was, legde hy het doel zyner komst uit en gaf haer zyn voornemen te kennen. Isabella was te voorzigtig om deze onderneming goed te keuren en trachtte Don Carlos op zyn besluit te doen terugkomen. ‘Zoo uwe pooging mislukt, zoo Filips, uwe vlugt bewust, u doet achterhalen en aenhouden eer gy nog Spanje verlaten hebt, wat zal er dan met u geworden?... Gy kent het onverbiddelyk karakter des konings die reeds op u zoo zeer verbitterd is: denkt gy niet dat hy alles zal durven ondernemen?... Oh! geloof my, Carlos, myn vriend; laet dit voornemen varen, laet de Neêrlanders aen hun ongelukkig lot over: wy kunnen, helaes! niets om hetzelve te verzachten..... | |
[pagina 69]
| |
En waerom zoudt gy my verlaten, gy, myn eenigste troost, myn eenigste vriend? Waerom wilt gy de ellende der koningin nog vergrooten; bemint gy my niet meer?....’ - ‘Ik, niet meer beminnen, ô engel! u niet meer beminnen!! Wanneer de adem my zal ontgaen, dan eerst zal ik ophouden u te beminnen, u te aenbidden. Luister, Isabella, - ging de prins voort, - het oogenblik der scheiding is dáér, want niets kan myn besluit doen veranderen; dit oogenblik heb ik gekozen om u myn hart open te leggen. Sedert den eersten dag dat ik u zag, minde ik u; sedert dit oogenblik gevoelde ik wat heil ik verloren had... doch gy waert de gemalin myns vaders, en deze liefde die my ongelukkig maekte, moest ik aen alle oogen verbergen! Gevoelt gy nu, wat folteringen ik heb moeten onderstaen, hoe zeer myne ziel is geknakt geworden, en verschoont gy my niet wanneer ik als een zinnelooze u toeroep: Isabella, ik bemin, ik aenbid u!....’ - ‘Zwyg, zwyg, Carlos; de koningin gebiedt u zulks.’ - ‘Er is hier geene koningin, - hernam de jongeling, - er is hier niemand dan eene vrouw die my trouwloos is ontroofd geworden en aen wier voeten ik, smeekend, om medelyden bid zonder dat myne stem haer hart kan bewegen, want ook zy is wreed en onmedoogend zoo als alles wat my omringt.’ - ‘Oh! neen, Carlos, neen! dit was ik nooit! Zou ik vergeten zyn dat wanneer eenieder de koningin vlugtte, omdat zy van haer' gemael verlaten was, dat gy dan alleen hare eenzaemheid kwaemt verlevendigen en haer vertroosten! Oh neen! - ging zy voort, - neen! dit kon | |
[pagina 70]
| |
ik nooit uit het geheugen verliezen. Uwe tegenwoordigheid was myn leven, uw byzyn myn eenigst geluk!.. U te zien was steeds myn verlangen, - wanneer ik u hoorde naderen, wanneer ik uwe voetstappen erkende, oh! dan klopte my het harte zoo zeer.... oh! Carlos, myn vriend! zoo deze bekentenis u moet gelukkig maken, welnu! ten koste myner eer, ten koste van al wat my heilig en duerbaer is, zal ik het u durven belyden: Isabella is even pligtig als gy; zy ook heeft de magt der liefde beproeft, zy ook mint u, Carlos!....’ By deze laetste woorden borst de koningin in eenen vloed van tranen uit en verborg haer aengezigt op de schouders van den prins, welke, verrukt over het geluk van dien stond, haer met teêrheid in zyne armen drukte en hare zachte wangen met vurige zoenen overlaedde. ‘Gy mint my, - riep hy in vervoering uit; - gy mint my, Isabella! oh! vergeef, vergeef, ô engel, zoo ik durfde lasteren, zoo ik u beschuldigde! Ik was zinneloos wanneer ik twyfelde.... Ik bezit uwe liefde, Isabella, gy bemint my! Oh! grooter zaligheid kon ik nimmer verwachten, en wie zou dit heil kunnen verbreken?...’ - ‘Ik,’ - sprak de koning die het gesprek afgeluisterd had en op dit oogenblik het vertrek binnen trad, door Ruy Gomez, zyn gunsteling, en den kardinael Spinosa gevolgd. ‘Myne Heeren, sprak Filips, ik lever u myn' zoon over, dat hy als staetsgevangene in zyn vertrek opgesloten en nauw bewaekt worde. De Inkwisitie zal over zyn lot beslissen.’ De onverwachte komst van Filips had de twee geliefden als verplet. Isabella, verschrikt, was in bezwy- | |
[pagina 71]
| |
ning gevallen, en Don Carlos liet zich gedwee door Gomez wegleiden zonder den minsten tegenstand te bieden. Nog eenen laetsten blik wierp hy op haer die hy meer dan het leven bemind had, en welke hy nimmer zou weêrgezien hebben. | |
III.
| |
[pagina 72]
| |
verd, was men te Barcelona het vonnis uit het stof gaen opgraven by hetwelk Don Juan II. zyn oudsten zoon Karel, Prins van Viana, had ter dood verwezen. De jonge Prins vermogt dan niets op zyne regters. Om een uitstekend bewys harer magt te geven, om te betoonen dat koning en prins, burger en edelman, met een woord alle de standen der maetschappy voor haer moesten buigen, had de Inkwisitie de strengste straf uitgesproken en den Prins ter dood veroordeeld. Sedert zyne aenhouding had de koningin de dagen in droefheid en geween overgebragt, doch zoohaest de tyding zyner veroordeeling haer geboodschapt werd, vaegde zy zorgvuldiglyk hare tranen af, trok hare schoonste en rykste kleederen aen en tooide zich met de kostbaerste juweelen welke zy bezat, want zy had voorgenomen Filips te voet te gaen vallen om hem het leven zyns zoons aftesmeeken; en om des te beter haer doel te bereiken, gebruikte zy alle die kleine listige middels waervan de vrouwen zich zoo goed weten te bedienen om hare schoonheid te verheffen en beter aen het hart eens mans te spreken. Eerst wilde Filips zyne gemalin niet ontvangen, doch daer zy verklaerde den drempel zyner vertrekken niet te willen verlaten vóór hem gezien te hebben, stemde hy eindelyk toe haer aentehooren. ‘Wat verlangt gy, Mevrouw, - sprak de koning op eenen dorren en koelen toon; - spreek, en spoed u, want ik heb haest.’ Isabella die zich wel aen een slecht onthael doch niet aen zulke onverschilligheid had verwacht, voelde den moed haer ontgaen, en vóór Filips voeten nedervallen- | |
[pagina 73]
| |
de, stamelde zy: ‘Genade, Sire, genade voor Don Carlos!’ - ‘Ik had my aen uw bezoek verwacht, Mevrouw, - ging Filips op een' geveinsden toon voort, - en het was om u, om my een pynlyk oogenblik te sparen dat ik weigerde u te ontvangen. Denkt gy niet dat my het hart bloedt wanneer ik mynen eenigen zoon, mynen troonopvolger moet door de handen des geregts laten omkomen? Gelooft gy niet dat ik hem zou genade verleenen zoo niet myne magt door de magt der Inkwisitie beteugeld wierd?....’ - ‘Oh! Sire, - riep Isabella die met verontwaerdiging opsprong, - voeg de huichelary niet by de wreedheid! Neen! nimmer zult gy my doen gelooven dat de magt eens konings voor eene andere moet buigen: het regt van genade kan u nimmer ontnomen worden.’ - ‘Genoeg, Mevrouw, genoeg! Niets kan myn besluit doen veranderen.’ - ‘Gedenk, Filips, dat hy uw zoon, dat hy uw bloed is....’ - ‘Wanneer ik slecht bloed heb, doe ik my eene ader openen. En wie, - zeg wie, Mevrouw, zal myne strengheid durven laken? Is Don Carlos niet pligtig van de misdryven waervan hy beschuldigd was? Heeft hy niet met de ketters der Nederlanden samengespannen en zich aen hun hoofd willen gaen stellen om myn gezag, myne heerschappy om verre te werpen?....’ - ‘Ik weet niets, - onderbrak Isabella, - als dat hy uw zoon is en dat een vader zyn kind niet mag moorden;’ doch Filips zonder op hare woorden te letten, ging voort: | |
[pagina 74]
| |
- ‘Heeft Don Carlos zich niet verstout de hand te heffen op een' myner getrouwste dienaren en getracht hem het hart te doorbooren? Eindelyk, Mevrouw, heeft hy my niet persoonlyk beledigt met my uwe liefde, die my zoo duerbaer was, te ontrooven.’ - ‘ô Spotterny! - riep de koningin, door den schamperen toon op welken Filips deze woorden had uitgesproken ten uitersten gebelgd, en het gevoel van eigenwaerde welk zy had afgelegd om zich voor hem te vernederen, terugkrygende; - Gy hechtet weinig prys aen myne liefde, Filips; gy hebt nooit iets gedaen om dezelve te verkrygen. In dit paleis waer ik nevens u de eerste plaets moest bekleeden was myn lot harder dan dit der geringste vrouw van Spanje. Neen, Filips, neen! Nooit heb ik u bemind, nooit hebt gy myne liefde bezeten! Don Carlos alleen had den weg myns harte gevonden; hem alleen beminde ik; om zyn leven te behouden wil ik het myne te pand geven!....’ - ‘Isabella, - riep Filips die, ten top der woede gestegen, de hand aen 't gevest des degens sloeg; - Isabella! deze woorden zyn uw doodsvonnis, en myne hand....’ - ‘Gy zoudt niet durven de hand leggen op de dochter van Katharina van Medicis, op de zuster van Karel IX, Filips! daervoor zyt gy te laf! Uw hart is de schuilplaets aller ondeugden! Ondankbare zoon, ontaerde vader! eens zal het nageslacht u doemen zoo als Isabella de verachting op uwen naem werpt en hem vloekt!!’ Hare houding by het uitspreken dezer woorden was zoo fier en zoo trotsch; hare blikken zoo strak dat Filips dezelve niet verdragen kon, en zyne gemalin liet ver- | |
[pagina 75]
| |
trekken zonder tegen haer iets te durven ondernemen. Thans was er geene hoop meer voor Don Carlos. De bekentenis der koningin had het besluit van Filips nog meer gesterkt, en den 25en July 1568 moest de ongelukkige Prins zyn doodvonnis ondergaen. Filips deed alom het gerucht uitstroeyen zonder dat iemand daer aen geloof hechtte, dat zyn zoon ten gevolge van ziekte overleden was, en bevool hem op het prachtigste te doen begraven. In het openbaer scheen hy dit verlies uitermate te betreuren, maer in het geheim verheugde hy zich verlost te zyn van hem dien hy als zyn grootsten vyand aenschouwde, en koesterde de hoop nog eene wraek te kunnen uitoefenen op haer die hem zoo zeer beledigd had en voor wie hy had moeten beven. Echter, daer Isabella in haren broeder den koning van Frankryk, een' magtigen beschermer zou gevonden hebben, en daer het voor Filips ongeraden was zich een' dergelyken vyand op den hals te halen terwyl het oproervaen in heel Neerland was opgesteken, dierf hy jegens haer geene geregtsmiddelen aenwenden en besloot zich in stilte van haer te ontmaken. Isabella, onbewust van het lot welk zich voor haer bereidde, had sints den dood van Don Carlos zelden hare vertrekken verlaten. Het eenigst heil dat zy nog genieten mogt, was haer ontnomen: voortaen was het leven haer een last, - en, getrouw aen de gedachtenis van hem die zy zoo zeer bemind had, bragt zy heele dagen door met weenen en bidden. Zy beweende het ontydig verlies van den jongeling zoo wreed aen het leven ontrukt en zy bad God dat hy haer welhaest met hem mogt vereenigen. | |
[pagina 76]
| |
Hare wenschen werden spoedig vervuld. Een langzaem vergif, door Filips handen geschonken, doorliep haer gestaêg de aderen; eenmael werd het lichaem te zwak om aen deze vernielende kracht te wederstaen, - en, des konings wraek was voltooid.Ga naar voetnoot(*) Het was nacht wanneer men Isabella's dood den koning kwam boodschappen, en Filips door eenige hovelingen vergezeld, begaf zich terstond naer hare kamer om zich daervan te verzekeren. Daer bleef hy eenige oogenblikken voor het doode lichaem staen, en door de blauwverwige plekken die zich op Isabella's aengezigt vertoonden, kon hy zich overtuigen dat hy eene gruweldaed meer by alle zyne gruwelen mogt voegen. Eenige oogenblikken bleef hy, met strakke blikken, op het bleek en door het lyden afgehaeld gelaet zyner gemalin staren, en dan, het doodskleed over haer werpende, keerde hy zich om, en sprak tot zyn gevolg: ‘Myne heeren, draegt zorg dat deze droeve tyding, by het aenbreken des dags, aen het volk bekend gemaekt worde, en dat het God bidde de ziel der koningin in genade te ontvangen; - en gy Mynheer De Lermes, zegde hy tot een' der hovelingen, hem een weinig ter zyde brengende: - bereid alles voor uw vertrek. In mynen naem zult gy de hand der prinses Anna, dochter des keizers gaen vragen. Ik heb noch zoon, noch gemalin meer, - en Spanjes troon wacht eenen opvolger!’
s. blereau. |
|