|
| |
| |
| |
| |
Overzigten van verschenen werken.
Eppenstein - eene berymde legende - door Th. Van Ryswyck. (schryver der eigenaerdige verhalen) - Antwerpen, ter drukkery van de gebroeders Dewever, Engelsche borze. 1840. -
Het is onder dien tytel dat onze verdienstelyke medewerker, de Heer Th. Van Ryswyck, een tamelyk lang gedicht onlangs heeft uitgegeven. De schryver, na ons in de Eigenaerdige verhalen, zyn talent in het boertige getoond te hebben, heeft ons ook eene proeve in een statiger, een meer verhevener vak der letterkunde willen geven. Voorbarig zou het zyn nu reeds te beslissen of hy daer in gelukkig geslagen heeft; het kritisch onderzoek zyns gewrochts zal ons hetzelve later doen kennen.
Er bestaet in het gedicht van den heer Ryswyck eene zekere soort van verwardheid welke den lezer pynlyk valt, en zynen geest ongetwyfeld moet belemmeren, wanneer hy het gedicht als in een enkele schets zich wil voor oogen brengen. Dit toont ons mangeling aen logische gang, en onvolledige opmerkzaemheid in het daerstellen van het bestek des werks. Om het best uit de verwardheid te geraken, gaen wy het gedicht in zyne verschillende paragrafen volgen.
Paragraf I. - Twee baronnen, doen zich elkaer den oorlog aen. De overwinnaer, fier en trotsch over den zege welken hy behaeld heeft, trekt verder tegen zyne naburen op en wil het al onder zyne magt brengen;
| |
| |
‘Maer prins en graef, vassael en heer,
En ridders grepen naer 't geweer,
En wilden met vereende magten
De naderende vlam verkrachten
Die in het hart van 't vaderland
Zoo lang meêdoogloos had gebrand;’
Het bestier des legers werd aen den ouden graef Herman gegeven. Deze heeft eene eenige dochter Bertha, welke hy, voor dat hy naer den stryd trekt, eenen zyner vrienden ter zorge toevertrouwt. Aen wien hy zegt:
De kryg rukt my met roode handen
Weg, van myn kroost, naer vreemde landen.
Men merke op dat het alles op Duitschlands grond plaets heeft, en zelfs in de onstreken, mits de vyand een der naburen van Herman is. De vriend dan neemt den hem toevertrouwden pand en nu graef Herman:
Even als de october buijen,
Die langs hooge bergen kruijen,
In een kring van mist en smook
En den veldling onheil spellen;
Zag men Herman nedersnellen,
In een wolk van stof en rook.
Of als groote watervallen,
Die met oorverdoovend knallen
Uit een hooge, steile rots,
In de laegte nederschieten;
En het water van de vlieten,
Over dyk en dammen slaên;
Komt zyn leger nederstooten,
Om dat van de bondgenooten
Honderd mannen te vergrooten.
Men moet bekennen dat graef Herman wel dappere soldaten moest bezitten; om met slechts honderd mannen zoo veel gedruisch te kunnen maken. Doet deze rymelary den ridiculusmus niet in het geheugen komen?
| |
| |
- Terwyl het leger der bondgenooten doortrekt, en dat de hoofden deszelfs byeen geschaerd zyn, worden de volgende vragen aen Herman toegeworpen.
‘Kom Herman mael ons eens een togt
Wat is een turksche karavaen?
Waer zaegt gy de eerste halve maen? -
Wie was die Godfried van Bouillon,
Die daer den boel zoo klaren kon? -
Hangt Mahomet nog aen 't plaffon? -
Drinkt men te Mekka nog geen wyn? -
Is 't waerheid, neemt de Sarazyn,
Zoe vele wyven als 't hem lust?....
Laet me er de kristnen thans met rust?’
Er kwam geen woord uit Herman's mond;
Hy schudde met het hoofd;
En waerlyk geen wonder wanneer hy zulke plompe onbeschoftheden hooren moest. - Onze lezer, hopen wy, zal ook ligt beseffen, tot hoe verre zulke dingen met het ridderleven overeenkomen.
II paragraf. - Het is nacht. De mymerende Herman en ridder Eppo, zyn in het byliggende woud gestapt. Deze laetste vraegt Herman:
‘... Verhael my toch eens gryze held,
Wat ramp, wat smart uw mannenboezem kwelt?
Ik ly niet dat een afgeleefde man
Als gy, niet ruim zyn adem halen kan! -’
Dit mael is Herman al te goed, want hy antwoordt:
‘Ach! jongeling................
Uw blik dringt door myn dubblen wapenrok’
Verder verhaelt Herman hoe en op welke manier, hy ten stryd is gekomen. Hy zegt hem hoe dat een jonge ridder hem is komen uitnoodigen en welke woorden zy onderling gewisseld heb- | |
| |
ben. Nu, de ridder welke hem is komen uitnoodigen, is niets minder geweest als Eppo zelf, welken de ouderling nu niet erkent, en die langs zynen kant ook niet denkt om zich bekend te maken. Dit alles, zeggen wy het in het voorbygaen, is niet zeer natuerlyk. Zonde is het dat zulke schoone fragmenten, als dit welk wy hier onzen lezeren gaen overschryven, zich in eenen zoo weinig logischen stand opdoen. - Herman spreekt:
‘... - Maer toen, toen onderbrak ik hem.
Neen! riep ik uit met eene luide stem
Die wis hem dringen kon door marg en been:
Neen, ridder, lafaerd was ik nimmer.... neen!
Die lastring duld ik niet, nooit zag de zon
Op een van ons geslacht, die lafaerd kon
Geheeten worden....! neen myn bloed is rein!
De wapenschilden myner vaedren zyn
Nooit door dien vlek onteerd; het oorlogslot
Heeft myne zonen in hun bloei geknot.
Zy stierven ja! op 't bloedig veld van eer;
Het slagzwaerd sloeg hen beide strydend neêr.
Myn broeder ligt begraven in het oost,
Waer de Semoen zyn beendren blaekt en roost.
Ga! stoute ridder zeg het leger, dat
Der vaedren bloed nog door myn aenzyn spat;
Dat ik hen volg in 't bloedig oorlogsplein;
En hoor my, ridder! Zoo wy daer het sein
Des aenvals hooren, kunt gy aen myn zy
Doen zien, wie onzer laf is, ik of gy!.....
Eppo troost zoo goed hy kan den ouden graef, en beide keeren naer de plaets terug waer het leger neêrgeslagen is. Daer gekomen, ontmoeten zy een Gitanos, die bezat.
‘De kunst om in de starren slechts by nacht,
En over dag in 't rimplen van de vacht
Der handen, 's menschen lot te lezen....
Eppo vraegt hem:
.......... ‘Oude zingaris,
Kom als er iets in myne toekomst is,
| |
| |
Zoo leg haer uit. Zeg my wanneer de trouw
My binden zal; wat meisjen ik tot vrouw
Zal nemen, zwart of wit, of blond of ros:
Hoe vele sloten, schatting, land en bosch,
Heur vader haer zal geven; of het wicht
Dat zy zal baren zoo 'n verbrand gezigt
De Gitanos antwoordt op deze beleefde vraeg:
‘Wat droomt gy van huis en paleis, en van slot,
ô Ridder u wacht een vernederend lot
Eens drukt gy den liefdezoen op het gelaet
Van een meisjen zoo naekt als de straet.’
De ridder:
‘Hoor, als gy den dag van myn bruiloftfeest kent
En zyt gy dan somtyds hier ergens ontrent;
Kom by dan, ik nood u te gast aen myn disch;
Er mangelt een hond waer te knabbelen is:
Dan krygt gy het vas en de huid van het spek,
Er blyft voor u onder de tafel een plek.’
De Gitanos herneemt:
‘Neen, hooger verheven, en ruimer als gy,
Zit ik op uw trouwdag uw bruiloftfeest by....
Myn woonst is de hemel die tintelt en glimt,
Laeg daelt hy die 't licht en de waerheid beschimpt’
Wanneer de goede schryvers zulke middelen van voorzegging gebruikt hebben, dan is het slechts geweest om iets geheimzinnig in hun verhael te brengen, dat ook ter zelfder tyd medewerkte om het voorwerp te ontknoopen, en dat meestal, hoe onwaerschynlyk ook, in alle punten bewaerheid werd. By onzen schryver echter gaet het geheel anders: Het meisje zoo naekt als de straet brengt, adel, paleizen, sloten en rykdom aen ridder Eppo, hetgeen in het geheel geen vernederend lot is. De verhevenheid van den Gitanos bestaet hier in, dat hy op den dag der
| |
| |
bruiloftfeest aen het plafon der (gotische?) zael zit waer het feest gebeurt: dus verhevener als Eppo. Dit is voor ons slechts eene flauwe spotterny.
Paragraf III. - Dit paragraf bevat het gevecht: alvorens doet ons de schryver kennen dat ridder Eppo verliefd was geworden op de dochter van Herman.
.... Hy zag haer..... en zyn ingewand
Vloog als een houtmyt in een lichtelaien brand.
In den stryd wordt de ridder van eene menigte overvallen en gaet den dood ten buit blyven; doch Herman valt in het midden der vyanden en verlost Eppo. De ouderling wordt ongelukkig het slagoffer zyner edelmoedigheid en is door een' vyandlyken ridder het hoofd gekloven.
Nog doorweekt van rookend bloed;
Van des graven koopren hoed;
En de gouden sluiertrossen,
Die hem hingen om het lyf,
Thans als 't harnas koud en styf;
En met rood bekreten oogen,
Hielt hy beiden, aengedaen,
Plegtig opwaerts naer den hoogen
En hy staerde 't leger aen
En begon in drift te spreken: enz:
Paragraf IV. - De zege is behaeld en
Het oorlog lag met dolk en speer,
Nauwlyks heeft Eppo op zyn kasteel den voet gezet, of hy begeeft zich ter rust. Gedurende zynen slaep heeft hy een droom waer in de Zingaris en Bertha en Herman eene groote rol spelen. Dit alles nogtans zonder de gang des verhaels voorttezetten en opteklaren. Eppo door dien droom afgemat, maekt zyne knapen en knechten wakker, en gaet alleen in het veld ronddwalen; waer hy den winden gebiedt zyne wenschen en zuchten tot by Bertha overtevoeren.
| |
| |
Zoo doorkruist hy veld en dalen;
Tot de gloed der avondstralen
In het westen nederzinkt,
En de maen aen 't luchtruim blinkt.
Dan van scheemring overvallen,
Keert hy weder naer zyn hallen,
Doolt daer heele nachten rond,
Want de slaep ontweek zyn spond.
De ridder moet wel hevig verliefd zyn om zoo lang slapeloos te kunnen blyven. Te vergeefs heeft hy zyne knapen en knechten overal rondgezonden om te zien of zy niets van Bertha kunnen ontdekken; alles is vruchteloos. Om zich den geest een weinig te verzetten,
Riep hy driest en onbezonnen,
Ridder, heerschap en beronnen
Naer zyn slot van wyd en zyd;
Om den roem te zaem gewonnen,
En de ridderlyke deugden,
Door het schaetren van de vreugden,
In het midden van het feest komt de menestreel en zingt de geschiedenis van Bertha. Met genoegen zal de lezer met ons de volgende schoone verzen lezen.
‘Een meisje zoo schoon en zoo bleek als de maen,
Trad weenend door 't bosch op en neêr;
Heur vader was mede naer 't slagveld gegaen
En kwam na den stryd niet meer weêr.
Een voogd die haer bybleef, beminde haer teer,
En was in heur lyden gedaen;
En toch trad zy weenend het bosch op en neêr,
Zoo droef en zoo schoon als de maen,
Op eens was zy weg, en men wist niet waer heen
Noch hoe zy den omstreek ontkwam
Men zegt dat heur vader des nachts haer verscheen
En haer naer het graf met zich nam.
| |
| |
Nog zoekt haer de gryzaerd, met haestige schreên,
Hoe oud ook en magtloos en stram;
En echter het meisjen is weg en blyft heen,
Geen mensch die van haer meer vernam.’
Nauwlyks had de bard deze woorden opgezongen, of hy was als de wind uit de zael verdwenen.
Geen paedjes vonden hem weêrom
Geen knecht die op den toren klom
Kon iets van hem ontdekken.
Het geen niet te verwonderen is nogtans, vermits het vollen nacht was. -
Tot een staeltje der zeden uit de middeleeuwen gaen wy het volgende overschryven. Men bemerke dat ridder Eppo weder in mymering gevallen is. Men poogt hem uit dezelve optebeuren.
‘Kom ridder!’ Sprak der juffren hoop
(Die ook tot by den mymraer sloop,)
‘En zwier met ons de zael eens rond! -
“Kom” sprak een meisje teêr en blond,
‘Heer Eppo, en verheug u wat!
Gy vlugt het kostlyk druivenat
En haet het wildbraed, is het dat
De drank uw harsens heeft gevat?....’
De ridder schudde spraekloos neen;
En aen de rilling van zyn leên,
Bemerkte de een en de ander ras,
Dat zyne ziel gekwollen was.
Wel nu, goedgunstige lezer, hoe vindt gy de juffertjes der middeleeuwen? Hoe vindt gy de zeden dier zedige, styve edelvrouwen van vorige tyden? En die rilling en schudding van de leden van Eppo; zoo als de kinderen doen, is dit ook niet overheerlyk?............
Een vryheer drong zich in den kring;
Een hupsch, blygeestig jongeling,
En sprak: ‘ô ja, die gryze bard,
‘Dit lied, dit meisje klemt zyn hart.
| |
| |
Het was gewis zyn lieveling,
Die sinter hy ten stryde ging,
Hem is ontnomen of geroofd.
Kom ridder! stel dit uit uw hoofd;
Er zyn er immer zoo nog meer,
Och! suf maer niet, gy ziet haer weer;
Die popjes hebben trouw noch woord
En springen met een ieder voort. -
Die gezegden moesten zeer vleyend voor het omstaende jufferschap zyn. - En zulke slemppartyen zouden ten voorbeeld aen onze hedendaegsche drinkebroers kunnen dienen:
Tot by 't blozend morgenrood
Draeide en dreef men, zwymeldronken;
Tot de lichten niet meer blonken
En de pypen niet meer klonken,
Zwaer door slaep en drank gelaên,
Lagen knaep en knecht te ronken
Blonk door bontbemaelde glazen
Op aen stuk gestooten vazen,
Tafeltooi en feest bokael
En door 't ledig ruim der zael.
Het V. paragraf bevat eene jagt welke zeer wel afgeschetst en vol leven en beweging is. Terwyl Eppo alleen een wild dier in het bosch najaegt, verdoolt hy en door vermoedheid afgemat, legt hy zich op het gras neder en slaept in. Intusschen rydt de jagtstoet terug naer het slot.
Paragraf VI. - Eppo wordt ontwaekt door eene weenende stem. Het is de stem van Bertha. De ridder ylt eensklaps tot haer en
‘Vrouw’ ving hy fier en krachtig aen:
‘Wat zendt gy hier alleen
Uw zuchten op naer zon en maen?
Waerom dit bang geween......?’
Die vrouw, welke Eppo zoo beleefdelyk toespreekt, was Bertha op wie hy verliefd is en welke hy, ô wonder! niet erkent.
En de vrouw:
| |
| |
Zy vlugtte niet, zy week geen enkel voet
Van heure plaets; doch zoo zy d'eersten schrik
Te boven was, had zy een teedren blik
Vol liefde naer den ridder toegezonden.
Nu hoorde men in eens een groot gerucht in het bosch en de ridder wilde het meisje opnemen en er mede heen vlugten; doch deze was aen een boom met eenen reep vastgehecht. (En Eppo denkt niet eens om dezen met zyn jagtmes te doorklieven.) Hy verliet het meisje en ging zich in het loover schuil houden. Zulke ongerymtheden komt men ongelukkig op alle stonden te gemoet, en de schoone verzen welke men overvloedig aentreft, verliezen er veel van hunne waerde door.
Het VII paragraf bevat de geschiedenis van Bertha, en legt uit op welke wyze zy in de handen van den boschreus geraekt is. De wildeman is zeer goed afgeschetst. Alleenlyk zullen wy hier aenmerken dat wy iets onnatuerlyks ontdekt hebben in het meisje, wanneer het tusschen de afschuwlyke armen des boschgedrochts geklemd ligt, en nogtans de tegenwoordigheid van geest bezit, om op dit hachlyk oogenblik, een smeekgebed te zeggen:
‘ô Dochter des hemels! verhoor ons gebed,
‘En help ons van rampen en smarten en smet:
‘En lokken ons zieltjen in 't zondige net. enz:
Paragraf VIII. - De boschreus is gaen slapen. Bertha komt by den ridder en zegt hem samen te vlugten; doch Eppo schynt nu den moed herwonnen te hebben en gaet met den reus vechten. Deze stryd is heel schilderachtig afgemaeld. Alleenlyk kunnen wy de vergelyking des reus met eene spin niet goed keuren:
‘Daer hing hy als een spin op 's afgronds muil te wapperen;
Treffend is de verdere afschildering:
.......... en 's monsters lichaem schoor
Den scherpen bergrug langs, en gruizelde op de bonken,
Der laegre rotsen, dat de splinters van zyn schonken,
En wervelbeendren naer zyn daverenden val.
Den grond bezaeiden van het omgelegen dal;
| |
| |
Wyl zwart en stollend bloed, langs de uitgesteken tanden
Der rotsen, nederleek uit lillende ingewanden.
Paragraf IX. - Terwyl dit alles gebeurt, is men om de afwezigheid van Eppo in de grootste onrust. Men gelooft dat hy betooverd is, en de prooi des duivels is geworden. Intusschen de Gitanos, waervan wy reeds melding gemaekt hebben, is in de omstreken van het slot gekomen: en wordt als tooveraer door de landlieden aengehouden en beschuldigd van Eppo meê van kant geholpen te hebben, en tot zyne straffe wordt hy in een der torens van het kasteel opgesloten. Die volkscenen zyn redelyk wel afgeschilderd.
Op den middag komt er een landman boodschappen dat ridder Eppo aen komt:
‘Op!’ riep hy, ‘op! vooruit te wapen!
De ridder is den dood ontsprongen
En heeft het wild gedrocht gedwongen,
Hy leidt het herwaerts aen zyn hand.
Hy heeft zyn sluyer om het dier
Gestrekt en voert het levend hier.
Het is van bladeren omgeven,
Al kruipend's ridders schreden volgen.
Nu dit wild gedrocht, was Bertha, de geliefde van Eppo, die in bladeren gewonden was en welke de ridder met zyn sluyer (zoo als een hond) naest zich voerde. Men moet bekennen dat zulke zotte onnatuerlykheden onverdraegzaem worden, en te veel tegen het gezond oordeel zondigen om ze niet krachtdadig te schandvlekken. Onze schryver moet wel een laeg gedacht van het begryp zyner lezers hebben; of wel zelfs weinig gezond oordeel bezitten, om ons zulke ongerymtheden te durven verkoopen.
De ridder doet met zyn hand teeken om het volk te verwyderen wanneer hy het kasteel binnentreedt. Eenige oogenblikken later brengt Eppo het meisje te voorschyn; en hier nu hebben wy weder eenige schoone verzen welke als tusschen de spotregels verloren loopen:
| |
| |
En bragt een jonkvrouw voor hunne oogen,
Zoo teder als een madelief
Die, door den storm te neer geslagen,
Zich zelve nauwlyks meer kan dragen,
En moeilyk 't hoofdjen opwaerts hief.
Gelyk een luchtbeeld rank en teder,
Dat in de wolkpaleizen huist;
En vlottend op de zoele veder
Der winden, door den hemel kruist.
Heur blik was waetrig, en heur wangen,
Nog van het tranen beekje nat,
Dat langs heur wang was leeg gespat.
........... De ridder sprak
De menigte ernstig toe, en stak
Zyn hand uit boven heuren schedel:
‘Veldling, dienaer en trouwant!
Deze jonkvrouw schoon en edel,
Wordt mees tresse van myn land;
Morgen schenk ik haer myn hand.’
En de drom van drift aen 't koken
Met de mutsen opgestoken,
Schaterde met luide stem:
‘Haer zy vrede! heil zy hem!’
De X en laetste paragraf bevat de bruiloft. In het midder der feest steekt de zingaris zyn bovenlyf door eene koepelraem die boven 't gothisch dak den heldren dag ontving en 't ruime slot verlichtte. En hy roept Eppo de spotwoorden toe waervan wy reeds melding gemaekt hebben.
....,........... ‘Verhevener dan gy
Zit ik uw bruiloftfeest en huwlyks plegten by!
De hemel is myn woonst, met tintlend vuer doorweven
Wie licht en waerheid hoont, zal in de laegte zweven:
En sprak geen enkel woord;
Toen riep een oude knecht op eens:
Twee ridderen liepen nu in aller yl naerboven om den zingaris gaen optesporen; doch vonden niets dan zyn tinnen beker, zyn kaertspel en zyn tooverstaf,
| |
| |
En daegs daerna wanneer de zon
Heur stralen flikkren liet;
Dreef er een bontversierde hoed,
Om 't zwalpend vyverriet.
Zie daer nu, lieve lezer, het geschidkundige van het werk van den H. Van Ryswyck. Wanneer men nu een aendachtig oog slaet op het zoogenaemd gedicht van den schryver der Eigenaerdige verhalen, dan vraegt men zich wat of deze toch voor inzigt gehad heeft? Welk doel hy zich voorgesteld heeft? De eenige antwoord welke ter oplossing dezer vraeg te vinden is, is: rymen enkelyk rymen. Inderdaed, indien de schryver iets anders bedoeld had, zou hy voorzeker getracht hebben eenen logischen gang aen zyn stuk te geven, en die menigvuldige herhalingen en tegensprekingen uit hetzelve te verbannen, en iets meer als eene rudis indigestaque moles te maken. Hy zou getracht hebben ons de karakters der persoonen levendig afteschilderen en te doen kennen, en sommige platte, lage tafereelen welke zyn werk bezoedelen, wegtelaten. Wy hebben het reeds gezegd hier en daer treft men schoone verzen en overheerlyke afschilderingen aen, welke wy in menigte zouden kunnen aenhalen, indien de plaets ons zulks toeliet; doch wat doet dit, wanneer de geest een stond daer na door plompe ongerymtheden pynelyk moet getroffen worden?
Wy hopen dat de heer Van Ryswyck het ons ten goeden zal duiden zoo wy mogelyk wat al te vry over zyn voortbrengsel gesproken hebben: doch de waerheid voor alles; en wy hebben maer eene maet, welke voor allen dezelfde moet blyven. Indien wy nu nog eenen raed aen den heer Van Ryswyck te geven hebben, dit zoude zyn, van of wel ons eigenaerdige verhalen te geven, waerin hy zoo wel uitmunt; of wel indien hy ons groote stukken wil geven, dezelve een weinig meer te betrachten, met meer geweten te bewerken, en ons geene berymde legenden meer voortebrengen. -
de bestierder, p.f. van kerckhoven.
|
|
Auteursrechtvrij
