De Noordstar. Jaargang 1

[p. 235]

Overzigten van verschenen werken.

Rubens menschlievendheid. Oorspronkelyk tooneelspel met zang, in drie bedryven en zes tafereelen door P. Van Duyse. - Antwerpen, by de gebroeders Dewever. Engelsche borze 1840.

De heer Van Duyse heeft aen de Redactie der Noordstar, zyn tooneelstukje; Rubens menschlievenheid, toegezonden. Wy gaen, om aen onze belofte te voldoen, een overzigt deszelfs geven.

Het geschiedkundige van het stukje is dees: Teniers, leerling van Rubens, is in de omstreken van Antwerpen een model gaen opzoeken, en ontdekt gevallig een jongeling welke hem zyne teekeningen laet zien. Teniers ontwaert een uitstekend vernuft in den jongeling, gaet met hem by zynen ouden vader aen wie hy verzoekt den knaep mogen medetenemen om hem by Rubens het schilderen te laten leeren. Het huishouden van den jongen Jaek bevindt zich in eenen deerniswaerdigen toestand. Zyn vader was weleer een deftig burger van Antwerpen, welke in armoede vervallen is, ten gevolge eener moord, door zynen oudsten zoon Johan uit jaloersheid gepleegd op zyne minnares, welke van eene ryke familie der stad was. Johan was op het feit aengehouden geweest; doch was later de handen der justitie ontvlugt en in een vreemd land overgesteken. Na eene tienjarige afwezenheid komt hy, door heimwee en naberouw gefolterd, terug in zyn vaderland om zyne ouders optezoeken en hun vergiffenis aftesmeeken. Na eenen gevoelvollen stryd verkrygt hy eindelyk vergeving van zynen ouden blinden vader;

[p. 236]

doch juist op dit heilzaem oogenblik komen hem de geregtsdienaren opzoeken en hy wordt eene tweede mael in de gevangenis geworpen. Rubens wien de gesteltenis der ongelukkige familie bekend is, maekt een edelmoedig gebruik van zynen invloed by het vorstelyk hof en verkrygt genade voor Johan, wanneer het schavot reeds bereid staet. Dit alles is gemengd met het vieren van het patroonfeest van Rubens.

De leiding des stuks, zoo men er het vieren van Rubens patroonfeest uitlate, schoon niets nieuws, niets uitstekends bevattende, is, zoo als men ziet, redelyk wel gevonden en is zeker ryk genoeg in schoone onstandigheden en driftsbewegingen. Ook gelooven wy dat de H. Van Duyse oneindig meer voordeel uit het voorwerp had kunnen trekken, dan hy wel gedaen heeft. Laten wy een weinig de karakters der byzondere personagien nagaen.

Het schelmstuk van Johan dat slechts door minnenyd ontstaen was, is wel wat redelyk hoog door Johans vader opgenomen, en verdient geenszins de vloeken, verwytingen, en miskenning des ouderlings. Doch deze heeft hierby zyn fortuin verloren, en de lezer zou ligt aengepord zyn te gelooven dat het slechts die rede is en niet het schelmstuk in zich zelve, welke hem zynen zoon zoo onverzoenlyk doet haten. De daed van Rubens had niet min schoon geweest, wanneer de vader van Johan voor dezen laetsten altyd een vaderlyk medelyden getoond had en rekening zyner driften had gehouden. Het oogenblik der terugkoomst van Johan onder het vaderlyke dak, had er ook niet min treffend en vol gevoel voor geweest. Een weinig belachelyk is de ouderling, wanneer hy na de verlossing zyns zoons aen Rubens zegt:

Bladz. 82. ‘ô engel der aerde ik schenk u myn zegen.’ -

Weet de heer Van Duyse wel dat er van het verhevene tot het belachelyk slechts één stap is? - Is het ter goeder trouw dat Rubens hier op antwoordt:

‘Hy is my boven alles dierbaer?’

Dit alles, bekennen wy het, ontneemt de achting welke wy voor de personagien gevoelen, en dit zoude de dramatische schryver nooit mogen uit het oog verliezen.

[p. 237]

Doch het is niet slechts het karakter des ouderlings alleen, welk vervalscht is; wy vinden dezelfde misgrepen in Jaek, welke veel van zyne waerde verliest, wanneer hy zynen berouwhebbenden broeder met straffe en hoonende woorden bejegent; en hem slechts verwytingen te zeggen vindt, wanneer deze hem met zoo veel tederheid aenspreekt:

‘Waerde Jack! wees niet onbermhartig jegens den eerstgeborenen uwer ouders, hy heeft zwaer geleden...... maer spreek....... leven myne ouders nog?..... hen weertezien en te sterven!....’

- Jaek is ook een weinig opgeblazen en trotsch, wanneer hy by de leerlingen van Rubens zyne teekening komt laten zien en hun zegt:

Bladz. 24. ‘Myne heeren ziet hier de vrucht myner eerste bezigheid onder Rubens dak.’

Zoo vryelyk kon of mogt Jaek niet spreken.

Iets onnatuerlyks hebben wy meenen te ontdekken in de handelwyze van Van Dyck, (Bladz. 4 en 5,) welke eerst zoo needrig schynt en aenstonds de werken zyner medeleerlingen begint te beoordeelen, en, ware hy de meester zelf, zyn genoegen over dezelve toont.

Onze schryver is niet wel bedacht geweest, wanneer hy Rubens verjaerfeest te midden dier ongelukkige omstandigheden heeft doen plaets nemen en er dus het geheel uitwerksel, zonder noodzakelykheid of voordeel, van heeft gebroken. Hier kan deze stryd van verschillende gevoelens en gewaerwordigingen nooit goeden indruk maken: en het is zeker dat Rubens leerlingen veel meer medelyden met Jaek en zyne familie zouden gehad hebben, zoo deze geene oorzaek geweest waren van het onderbreken van het vieren van 's meesters patroonfeest. De menschelyke natuer is zoo: eene kleine tegenkanting zal dikwyls de schoonste en edelste gevoelens verslappen en verdooven.

Nog iets dat ons by de lezing van het tooneelstukje getroffen heeft, is eene zekere soort van beschroomdheid en onbedrevenheid welke er overal in doorstralen. Men ziet dot de schryver

[p. 238]

zyn voorwerp, indien ik my aldus kan uitdrukken, niet onder zyne magt heeft, dat hy geene vaste stappen zet. Tot driemael toe doet hy ons de geschiedenis van Jaek's familie verhalen, zonder nogtans ons een zuiver en volkomen denkbeeld derzelve te geven. Waerom de daed van Johan niet klaerblykend aen den dag gelegd? Waerom dezelve niet ten vollen doen kennen; vermits het die enkele daed is welke de schuld van alles geweest is, volgens welke alle de karakters moesten geschikt worden en alle latere gebeurtenissen worden geoordeeld? Onze schryver heeft ongelukkiglyk dit punt uit het oog verloren, en wy gelooven dat dit de oorzaek geweest is dat hy zoo dikwyls tegen het logische gezondigd heeft.

Uit die algemeene bemerkingen volgt klaerblykend dat het stukje van den heer Van Duyse, als tooneelstukje, eene misgeboorte, een mislukt gewrocht is. - Zeggen wy nu nog eenige woorden, voor wat de byzonderheden en het letterkundige aengaet.

De styl van het tooneelstukje is ongelukkig hard en bedwongen. Men zie slechts de volgende volzinnen:

Bladz: 3. - ‘Rubens, hem onze eerbetooning!

ô Apostlenvorst, uw zoon

Is den schilderen tot koning:

Strek nog lang hem tot patroon!’

Bladz: 4. - ‘Inderdaed een goed meester: even groot als schilder en als menschenvriend. Hoe blyde gaen wy spoedig zyn naemfeest vieren!’

Bladz: idem. - ‘Te vreden! over u, ja; over my, neen. Wel is myn harte voldaen: het poogde; maer myne kunst..... o,’

Kan er toch iets flauwer, iets gemaekter als dit laetste uitgezocht worden? -

Daer het stukje gedurende Rubens feesten moest uitkomen, was het wel noodzakelyk dat er van het standbeeld van den grooten schilder werd in gesproken. De H. Van Duyse heeft er met alle kracht en geweld het volgende ingedrongen:

Bladz: 82. - ‘...... Rubens slaept in, maer sterft niet. - Voor hem was eens de tydgenoot regtveerdig; de nakomeling zal het ook wezen

[p. 239]

.... 't vaderland weent op zyn dierbare assche.... een praelgraf.... Antwerpen rigt een vaderlandsch gedenkteeken op.... een standbeeld, het standbeeld van Rubens.’

Bladz: 84. Van wie spreekt Van Dyck, wanneer hy zegt.

‘Hy is waerd gelukkig te zyn: hy maekt gelukkigen. God beware hem lang voor de kunst, voor 't vaderland, voor 't menschdom!’

Niets doet ons hetzelve kennen.

Men zou zich nogtans bedriegen, zoo men dacht dat er in het tooneelbundeltje van den H. Van Duyse niets goeds te vinden is. Er zyn alleenspraken, en wel byzonder in het tweede en derde bedryf, welke met warm gevoel en grootscheid geschreven zyn: dusdanig is die van Rubens, bladzyde 69 voorkomende, en welke wy om kortheidswille hier niet kunnen overschryven. Het twaelfde tooneel van het eerste bedryf, zoo men de bemerkingen welke wy reeds gemaekt hebben, ter zyde stelt, is insgelyks treffend geschreven.

Dit alles echter kan het stuk niet beschermen en zal nooit de grondfeilen, welke het bevat, kunnen wegnemen. Wat geeft het toch dat er eenige goede granen tarwe in eenen geheel bedorven hoop verborgen liggen?

de bestierder, p.f. van kerckhoven.