|
| |
| |
| |
| |
De jodin.
Een verhael.
I.
Wat al zalige gedachten vormt niet een jongeling, wanneer zyne ziel door opgetogenheid verrukt wordt, of wanneer hy, gedurende de stilte des nachts, zynen geest in hoogere hemelkringen kan laten dwalen, en op de vlerken der inbeelding de onbewoonde wereld doorwandelen? Zyn dit niet de gelukkigste oogenblikken des levens, dan, wanneer men zyne liefste wenschen, zyne aengemaemste droomen denkt te zien vervullen?
ô Ja, ja; wapt deze heilvolle stonden brengen de vergetenis van het verledene mede; de ziel alsdan van alle aerdsche zorgen ontheven zwemt als in eene zee van wellusten, en met de schoonste en geurigste bloemen ziet men zyn levenspad bestroyen.
In deze gesteltenis van geest bevond zich een jongeling, die op eenen guren avond van Lauwmaend, (1555,) de treurige en eenzame baen van Berchem volgde. Hy was te paerd gezeten, en, schoon de nacht
| |
| |
buitengewoon koud was, scheen hy dit niet te gevoelen, want geheel aen zyne gepeinzen overgegeven, had hy den toom op den nek zyns ros gehangen, en liet het naer welgevallen voortstappen. Zoodanig was hy in gedachten verslonden dat de koude wind die door het kreupelhout woedde, en eenige dorre takken nevens zyne zyde afrukte, hem niet uit zyne mymering kon doen ontwaken.
Wat ging er op dezen oogenblik in het hart des jongelings om? Dacht hy misschien aen eene aengebedene minnares? Geloofde hy zich nog aen hare voeten om den laetsten vaerwel in eenen vurigen kus op hare roozen lippen te drukken?
Neen! geene liefdesdroomen vervulden het hart des jongelings, want schoon hy reeds den ouderdom bereikt had op welken de onstuimigste driften in de ziel eens menschs woelen, en by het zien eener vrouw den boezem hevig doen kloppen, - had hy, tot alsdan, aen alle de verleidingen der liefde kunnen wederstaen; - niet om dat hy de waerde der vrouwen miskende of aen hunne schoonheden ongevoelig was, maer om dat hy in zyne rustlooze nachten het afbeeldsel eener engelin voor zich had zien verschynen, en dat zyn voorgevoelen hem zegde dat hy eens haer evenbeeld zoude ontmoet hebben.
Neen! zulke gepeinzen konden thans zyne aendacht niet geboeid houden! Gewigtigere zaken, waervan zyn bestaen, zyne toekomst afhingen, overwoog hy nu, en niet zonder voor derzelver goeden uitval beducht te zyn.
Francis Van Oosterwyck, - zoo was de naem des
| |
| |
jongelings, - was de tweede zoon van een' oud krygsman die alle de veldtogten door Karel V. gevoerd, had bygewoond, en welke, na duizendmael op het slagveld den dood getrotseerd te hebben, vreedzaem en rustig op het vaderlyke slot zyne dagen was komen eindigen. Na deszelfs overlyden was zyn oudste zoon in alle zyne eertytels en voorregten opgetreden, en deze had aen zynen jongeren broeder slechts den keus gelaten van zich in een klooster den Heere toetewyden of in het lot der wapenen fortuin te zoeken. De jongeling, die zich geenszins tot het kloosterlyk leven geneigd vond, had niet geaerzeld de tweede party te kiezen; en na zynen broeder omhelsd, en eenen traen op het graf zyns vaders gestort te hebben, was hy te paerd gestegen en den weg naer Antwerpen ingeslagen, alwaer hy dacht Filips II. te vinden, die zich ter gelegenheid zyner inhuldiging aldaer eenige dagen moest ophouden.
Wanneer wy den jongeling ontmoet hebben, overdacht hy de middelen welke hy zoude kunnen in het werk gesteld hebben om by den koning toegang te vinden, en geene voldoende oplossing had zich nog aen zynen geest aengeboden, wanneer eensklaps eene schielyke beweging van het paerd, welke hem byna uit den zadel rukte, een einde aen zyne overwegingen kwam stellen. Onze reiziger, den aenval van eenige kwaeddoeners of baenstroopers vreezende, greep haestiglyk naer zyn zwaerd, en zyne blikken rondom hem sturende zocht hy door de duisternis des nachts te dringen, doch ontdekte niets. Van zyne verwondering teruggekomen ging hy zynen weg voortzetten, wanneer, op
| |
| |
eens, het geschreeuw van: ‘hulp, hulp!’ hem de ooren trof. Zyn paerd op een draf stellen en naer de plaets ylen waer het geschreeuw vandaen kwam, was voor Francis het werk van een oogenblik; maer wanneer hy deze plaets genaekte vond hy niets meer dan een grysaerd, die met de teekens der grootste vreeze, zich aen het paerd vasthechtte, en tot den jongeling met eene bevende stemme sprak:
‘Wie gy ook zyn moogt, red my, red my uit hunne handen!........’
- ‘Van wie spreekt gy; wat verlangt gy?.......’
Nu de oude man zich niet meer alleen bevond, begon de moed allengs in hem terug te komen. Met voorzigtigheid nogtans draeide hy het hoofd om, en ziende dat zyne aenvallers verdwenen waren, verhaelde hy aen den jongeling hoe hy door drie baenstroopers was aengedaen, die hem een kistje waervan hy drager was hadden willen ontrukken. ‘Zoo lang myne krachten my het toelieten heb ik my verdedigd, - ging hy voort; - maer ongetwyfeld zoude ik het slagoffer dier schurken geworden zyn, zoo uwe edelmoedige tusschenkomst hen niet op de vlugt hadde gedreven en my uit dit dringend gevaer geholpen hadde.’
- ‘En waer wilt gy nu heen?’ sprak de jongeling.
- ‘Ik ben met den woon in Antwerpen gevest, antwoordde de grysaerd, en zoo het Uwe Genade mogt bevallen, zou ik gaerne den weg in haer gezelschap afleggen. Ik geef u myn woord dat ik een eerlyk koopman ben, en dat nooit........’
- ‘Genoeg, - hernam Francis; - uw' naem?’
- ‘Myn naem is...... Efraïm.’
| |
| |
- ‘By Mynheer Sint Francis, myn' patroon, dan zyt gy een jood?’
- ‘Gy hebt het gezegd, jonker.’
- ‘Welnu, meester Efraïm, of schoon een jood by ons geacht wordt als het beest waervan hy het vleesch moet derven, kan ik toch over myn gemoed niet krygen u andermael aen eenig gevaer blootgesteld te laten; spring dan vry achter my op het paerd, en, voorwaerts, want het begint reeds laet te worden.’
De jood deed wat hem bevolen werd, en daer het nu reeds nacht geworden was, dwong Francis zyn ros wat spoediger voorttestappen om nog voor het sluiten der poorten de stad te kunnen bereiken. Reeds hadden zy eenen geruimen weg afgelegd zonder dat er tusschen hen een woord was uitgewisseld geworden, wanneer de jongeling het gedacht kreeg den jood naer de oorzaek te vragen die hem zoo laet op den weg had gehouden.
- ‘Ziet gy, jonker, - antwoordde Efraïm; - ik werd in den namiddag naer Berchem-hof geroepen om de bevelen der Gravin Van Cruyckenburg te ontvangen, wegens een halssieraed waeraen zy eenige veranderingen verlangdde.’
- ‘Dan zyt gy een juwelier?’ viel de jongeling in.
- ‘Juist geraden, jonker. Na meer dan twee uren gewacht te hebben, werd ik eindelyk door de gravin ontvangen; en wanneer ik het slot kon verlaten had reeds lang de duisternis des avonds het daglicht vervangen. Nu spoedde ik my zoo veel ik kon; want myn hart was door vrees bevangen. Om dat ik drager was van eenen toevertrouwden pand, waervoor ik borg stond, beefde ik dat men my dezen schat zoude ontnomen heb- | |
| |
ben; en daer men geene gelegenheid laet voorby gaen om ons het geld aftepersen, zou men my gedwongen hebben daer voor eene ryke vergoeding te betalen. Dit denkbeeld gaf my moed; ik verdubbelde myne schreden en meer dan de helft van den weg had ik reeds afgedaen, wanneer er eensklaps drie booswichten van achter een boschje te voorschyn kwamen, en op my aenvielen. Het overig is u bekend, jonker. Maer zeg my, - ging hy voort, - zeg my, bid ik u, aen wie heb ik myne verlossing te danken? Misschien zou ik op myne beurt, u van dienst kunnen zyn, en myne liefste wensch is u te betoonen dat gy geenen ondankbaren verpligt hebt.’
In de omstandigheid in welke Van Oosterwyck zich bevond dacht hy geene middelen te moeten verzuimen om tot zyn doelwit te geraken, daerom maekte hy geene zwarigheid aen zynen reisgezel te verhalen wie hy was en wat hem naer de stad riep.
- ‘Zoo het niets anders is, zegde Efraïm, denk ik u behulpzaem te kunnen wezen. Maer uit uw gezegde moet ik besluiten dat gy nooit in Antwerpen zyt geweest; dat gy daer geene vrienden, geene kennissen hebt..?’
- ‘Noch het een, noch het ander,’ antwoordde de jongeling.
- ‘In dit geval neem ik de vryheid u eene plaets onder myn dak aentebieden..... Weiger my niet, jonker, ik smeek het u? In geene afspanningen zult gy nog ingelaten worden; verstoot dus myne bede niet en geef my den middel my van eenen heiligen pligt te kwyten?’
De jongeling wankelde het aenbod van Efraïm aen- | |
| |
tenemen; doch deze hield met zoo veel kracht aen dat hy zulks niet meer durfde weigeren. ‘Ik aenvaerd, zegde hy eindelyk, maer op voorwaerde dat ik u slechts één nacht dien last zal aendoen.’
- ‘Zoo gy ten mynent niet te vrede zyt, jonker, staet het u vry morgen te vertrekken.’
Inmiddels waren zy de stad binnen getreden en nu strekte de jood tot leidsman aen den jongeling. Hy steeg van het paerd, vatte het by den toom en leidde het door verscheide straten tot op de Groote Markt, alwaer hy voor eene ruime wooning bleef stilhouden. Met haest greep hy den yzeren hamer die aen de deur vastgehecht was en liet denzelven tweemael nedervallen. Nauwlyks had de klank tot in het binnenst der wooning kunnen doordringen of een dienstbode kwam de deur openen en zynen meester ontvangen. Efraïm bevool hem voor het paerd te zorgen, en zich tot den vreemdeling wendende, zegde hy: ‘Treed binnen, jonker, en dat myn huis u een' aengename woon zy.’
Francis volgde zynen geleider in een ruim vertrek, dat schitterend verlicht was, en weldra bevond de jood zich in de armen zyner dochter. ‘Vader, vader!’ riep het meisje, zonder op den jongeling acht te geven. En hare zuivere lippen drukten zich met liefde op de gerimpelde wangen des grysaerds.
Terwyl het meisje zich aen deze uitboezeming van kinderpligt overliet, hield de jongeling met verwondering de oogen gevestigd op al wat hem omringde. Nooit had hy iets zoo schoon, zoo prachtig gezien. Op het vaderlyke slot was schier alles naekt en vervallen: hier kondigde alles den rykdom en de weelde aen. De muren
| |
| |
waren met de kostelykste stoffen behangen; de zetels met snywerk versierd en met roode fluweelen kussens bedekt; de schouw, uit witten marmer samengesteld, was een meesterstuk van beeldhouwkunde; op de vensters had eene kundige hand de aengenaemste tafereelen geschetst en eene tapyt, met de levendigste kleuren doorzaeid, bedekte den vloer.
Na eenige oogenblikken herinnerde zich Efraïm dat een vreemdeling hen aenschouwde, en tot Francis sprekende, zegde hy hem: ‘Vergeef, jonker, vergeef! Zy is myn kind, myne eenige dochter; en men moet vader zyn om te begrypen wat zaligheid het is zyn kroost in de armen te drukken. Dochter, - ging hy tot het meisje voort, - myne Rachel! aenschouw dezen edelmoedigen mensch en bemin hem als uw' broeder; want aen hem zyt gy een' vader verschuldigd, aen hem heb ik het leven te danken.’
Nu wierp het meisjen eenen blik op den jongeling, en eene ligte blos vertoonde zich eensklaps op hare wangen. ‘Wat wilt gy zeggen, vader? -’ sprak zy geheel onthutst. De jood verhaelde haer kortbondig het geval dat hem wedervaren was, en op welke gelukkige wyze de komst van Francis voor hem was uitgevallen. Nauwlyks had Rachel deze woorden verstaen of zy vatte de hand des jongelings, en bragt dezelve aen hare lippen. ‘Oh! jonker, - sprak zy, - hoe zal ik u mynen dank betuigen? Gy hebt my eenen vader behouden zonder wien my het leven ondraeglyk zou zyn; - aen u ben ik eene eeuwige erkentenis verschuldigd; uw' naem zal ik nevens dengenen myner moeder in myn geheugen prenten; voor u zal ik dagelyks den God onzer vaderen
| |
| |
smeeken dat hy u blyde dagen en een gelukkig lot verleene; en de bede van een onschuldig hart zal niet door Hem verstooten worden!’
Zoo lang het meisje zich in de armen haers vaders had bevonden, was het aen Francis onmogelyk geweest hare wezenstrekken te onderscheiden; maer wanneer hy ze voor hem zag staen; wanneer hy zyne hand met vurige kussen voelde overladen; wanneer hy zulke zoete woorden zich hoorde toespreken, wat gewierd dan de jongeling, wat ging er in dit oogenblik in zyn hart om?...... In de jonge Rachel, in de dochter des joods herkende hy de godin zyner droomen, de engel die, in zyne rustlooze nachten, zoo dikwyls aen zyne bedsponde was komen nederzitten, en wier stem hem moed had ingeboezemd wanneer zyne ziel onder den last des levens ging bezwyken. ‘Is het een' droom! - riep eindelyk de jongeling, een weinig van zyne verwondering teruggekomen; - is het een droom of ben ik de speelbal eener begoocheling?....’
Neen! het was geen droom, geene begoocheling! Het was de wezenlykheid zelve. In alle de trekken van Rachel herkende hy maer al te wel de gelykenis zyner langgedroomde minnares. Het was wel dit lieflyk gelaet waerop zoetaerdigheid en onschuld geprent stonden; het was wel dit lachend mondje, welk zich openende, twee reyen tanden liet zien, blanker dan het zuiverst elpenbeen, het waren wel die fonkelende oogen, dit gitzwarte hair dat in zwierige lokken haer golvend op den hals hing; het was wel dien tengeren leest, de zelfde houding. Neen! de gelykenis was te treffend om zich er aen te misgissen: en nogtans her- | |
| |
haelde Francis, in stilte, en als tot zich zelfs sprekende. Is het een droom?....
‘Wat beduidt dit; jonker?’ vroeg de jood.
Door deze vraeg tot het wezenlyke leven teruggeroepen, gevoelde de jongeling dat hy eene uitlegging dier woorden verschuldigd was. ‘Ik werd getroffen op het zien uwer dochter, - zegde hy; - het schynt my toe dat ik haer niet voor de eerste mael zie..... Ik geloof zelfs....’ - Gelukkig voor Francis dat op dit oogenblik eene dienstmeid kwam melden dat het avondmael opgedischt was; want schoon hy een' afschrik voor de logens had, zoude hy nogtans aen den jood de waerheid verzwegen hebben. Zy plaetsten zich dan ter tafel, maer onmogelyk was het voor Francis iets te nutten. Zyne oogen waren onophoudelyk op het meisje gevestigd, en deze gevoelde zulks, want telkens dat zy het hoofd opligtte, ontmoette zy zynen doordringenden blik, en dan kwam er een schaemteblos zich op hare blanke wangen vertoonen.
Zoohaest het avondmael afgeloopen was, vroeg Rachel verlof om zich ter rust te begeven, omhelsde haren vader en nam afscheid van den vreemdeling. Korts daer na werd haer voorbeeld door Francis gevolgd. De jood geleidde den jongeling tot de kamer die voor hem bereid was, en wenschte hem den goeden nacht. Nauwlyks bevond deze zich alleen of hy wierp zich op de bedstede neder; weinige oogenblikken later sloten zyne oogen zich digt; hy sluimerde zachtjes in, en droomde. - Waer aen droomde hy?........
| |
| |
| |
II.
Dat de liefde, op hetzelfde oogenbik, twee harten kan treffen en in eene zuivere vlam voor elkander kan doen ontsteken, is eene waerheid die men ons niet zal betwisten. Al wie mint of ooit gemind heeft moet dit bekennen. Het zal dan niemand verwonderen dat dit gevoel zich van Rachel's harte had meester gemaekt. Geheel den nacht had het meisje de beeltenis van den vreemdeling voor hare oogen zien zweven; gedurig had zy het geluid zyner stem gehoord. De woorden: ‘is het een droom?’ weêrgalmden haer nog altoos in de ooren; ondanks haer had haer geest zich daer mede bezig gehouden, doch te vergeefs had zy naer de uitlegging dier woorden gezocht.
Wanneer Francis den volgenden dag in de eetkamer trad, vond hy het meisje met het hoofd op de hand leunende, en zoodanig in gedachten verslonden dat zy de komst des jongelings niet had gehoord. Daer deze hare mymering niet zocht te stooren ging hy het vertrek verlaten, wanneer eensklaps eenige woorden haren mond ontvielen, en hem zoo zacht de ooren streelden dat hy de macht niet had zich te verwyderen. ‘Is het een droom?.... wat wilde hy daer mede zeggen?’ sprak het meisje.
Wat er op dit oogenblik in het hart des jongelings omging ware moeilyk te beschryven. Duizend verschillende gedachten achtervolgden zich snellyk in zynen geest. Het waren wel zyne woorden die Rachel
| |
| |
kwam uittespreken. Zy hield zich dan met hem bezig. Was hy gelukkig genoeg geweest haer liefde inteboezemen? O, dit alles was voor hem een raedsel, maer een raedsel waer van de oplossing hem den gelukkigsten der menschen kon maken. Met eens dan alle zyne krachten te samen spannende wierp hy zich voor de voeten des meisjes neder, en hare hand tusschen zyne vingeren klemmende bragt hy die vuriglyk aen zyne lippen. ‘Wat ik wilde zeggen, beminnelyk meisje, - sprak hy, - wat ik wilde zeggen?...... Oh! ik wilde zeggen dat uwe aenbiddelyke wezenstrekken my niet onbekend waren; dat dit zoet gelaet meer dan duizendmael zich in myne droomen heeft vertoond, en my met vriendschap heeft toegelachen; ik wilde zeggen, Rachel, dat ik u bemin, dat ik u aenbid, en dat, zonder uw bezit, my het leven als een' ondraeglyke last zal voorkomen........’
- ‘Sta op, sta op, Mynheer, zulke woorden mag ik niet aenhooren.’
- ‘Oh, Rachel! myne woorden kunnen u niet beledigen: zy zyn de uitboezeming eener reine liefde, eener liefde, die zich niet dan met het leven in myn hart zal uitdooven. Ach, wees niet ongevoelig aen myne smarten! liever zou ik sterven dan uwe onverschilligheid te moeten dragen; - wat baet my het leven zoo ik uwe liefde moet derven!..... Oh, spreek, spreek, Rachel! zullen myne woorden geenen weêrklank in uwen boezem vinden, zal myne stem uwe ziel niet kunnen treffen?... Smeekend zit ik aen uwe knien, ô engel; verstoot myne wenschen niet, maer zeg my die troostende woorden waervan myn geluk en myn leven afhangen!....
| |
| |
- ‘Zwyg, zwyg, Francis;’ - zegde het meisje in de uiterste verwarring; - ‘dwing my niet een geheim te verklaren dat ik aen myzelven zoude willen verbergen..’
- ‘Wat hoor ik, -’ riep de jongeling vol ontroering uit; - ‘gy mint my! Oh! welk heil is het myne! Ik bezit uwe liefde: ik ben opregt gelukkig!’
Nu drukte Francis zyne geliefde aen zynen boezem, en hunne brandende adems mengden zich op hunne bevende lippen.
Eenige oogenblikken daer na kwam Efraïm het vertrek binnen. ‘Goeden morgen, jonker; - sprak hy; - ik vraeg u om verschooning zoo ik uwe ontwaking niet heb afgewacht: maer de tyd is eene kostelyke waer die men niet mag laten verloren gaen; ik heb dus gedacht.....’
- ‘En gy hebt gelyk gehad, meester Efraïm; ik heb u reeds te veel last aengedaen en zal u haest van myne tegenwoordigheid verlossen.’
- ‘Zoo niet, jonker, - zegde de jood; - nooit zal ik den dienst die gy my bewezen hebt kunnen vergelden: vergun my dan u te herbergen zoo lang gy in de stad zult verblyven. Daerenboven gy weet wat ik u beloofd heb, en zoo de koning zich herinnert dat ik zyn vader zoo dikwyls met myne schatten heb geholpen, zal myne voorspraek u geen nadeel kunnen toebrengen.’
- ‘Ik west niet of......’
- ‘Kom, kom, spreken wy daer niet meer over. - Nu, jonker, daer gy niets te doen hebt, ga doorloop de stad, maer vergeet niet dat het middagmael u om twaelf ure zal wachten.’
Het was slechts uit welstaenswille dat Francis het aenbod van den jood had van de hand gewezen; want
| |
| |
nu hy van de liefde van Rachel overtuigd was, zou niets hem zoo zeer gepynigd hebben als het huis te moeten verlaten waer de min hem het zaligst genot beloofde. Met innerlyk genoegen had hy het gulhartig verzoek van Efraïm gehoord, en daer des meisjes oogen, hare woordenlooze, maer zoo uitdrukkende spraek, by de bede haers vaders had gevoegd, was het den jongeling onmogelyk langer te weigeren.
Na het offer van zynen waerd met dankbaerheid aenvaerd te hebben, volgde Francis zynen raed, en begaf zich op weg om de byzonderste plaetsen en de merkwaerdigste gebouwen der stad te bezigtigen. Het eerste dat zyne oogen trof was het stadhuis, - dit heerlyk gedenkteeken der kunde onzer vaderen, het welk weinige jaren later door eene bende muitzieke krygsknegten aen de vlammen moest overgeleverd worden. Met verwondering rigtte hy zyne blikken op de prachtige gebouwen die het omringden, en waer tusschen men gemakkelyk de gene der Gilden herkende, want deze wedyverden onderling om hunne vergaderplaetsen met smaek te versieren. Maer het geen zyne verbaesdheid ten top deed stygen was het zien van den toren der hoofdkerk; - dit meesterstuk der bouwkunde, dit luisterlyk overblyfsel van het reuzenvernuft, dit levendig bewys der godvrucht onzer voorouders; - en wanneer hy den tempel binnen trad wist den jongeling niet meer wat hy het meest moest bewonderen, of de grootte en de uitgestrektheid des gebouws, of de pracht waer mede de menigvuldige altaers versierd waren. Met diepen eerbied bewogen knielde hy neder, en stuerde een kort, maer vurig gebed tot den Allerhoogsten. Daer
| |
| |
na doorliep hy nog eenigen tyd de stad en vond langs alle zyden onwederlegbare teekens van rykdom en weelde verspreid. Doch alle deze schoonheden konden maer een oogenblik zyne aendacht geboeid houden, want zyn geest vervoerde hem gedurig aen de voeten der schoone Rachel. Met ongeduld wachtte Francis het uer af dat hem zou toegelaten hebben naer den woon terugtekeeren, en nauwlyks had de middag-klok hare laetste klanken uitgedoofd, wanneer de jongeling zich reeds in de tegenwoordigheid van den jood en zyner beminnelyke dochter bevond.
- ‘Zyt gy over uwe wandeling te vreden, jonker, en hebt gy uwe nieuwsgierigheid kunnen voldoen?’ vroeg de oude man.
- ‘Myn waerde, Efraïm, - antwoordde Francis, - al wat ik gezien heb overtreft zoo verre myne verwachting, dat ik my soms inbeelde te droomen. Nu ben ik overtuigd dat men met regt Antwerpen de perel der Nederlanden mag noemen.’
Deze verklaring van den jongeling deed eenen grimlach op de lippen van den jood komen. Schoon zyn hart weinig voor vleyery vatbaer was kon hy nogtans, als Antwerpenaer, aen deze loftuiting niet ongevoelig blyven, en zag zyne eigenliefde daer door gestreeld.
In den namiddag dezes dags bragt de jood zynen jongen gast in de onderscheidene werkplaetsen van zyn huis, alwaer een dertigtal werklieden zich bezig hielden met allerlei soorten van juweelen en kleinooden in goud of zilver te vervaerdigen. Voor de eerste mael zyns levens zag Francis aldaer den diamant wasschen, klieven, slypen en zetten; in een woord, alle de be- | |
| |
werkingen ondergaen die vereischt zyn voor dat hy aen den handel kan geleverd worden. Eene opmerking welke de jongeling deed en waer over hy zyne verwondering aen Efraïm te kennen gaf, was dat, alhoewel het meeste zyner werklieden eene joodsche afkomst aenduideden, er nogtans een groot deel onder hen gevonden werd wier trekken niets van het karakteristische bezaten dat het volk dier natie tusschen alle anderen doet herkennen.
- ‘Gy hebt gelyk, jonker, - sprak de jood; - onder deze zyn 'er veel die de leer der kristenen volgen, en nogtans word ik van allen bemind en geëerbiedigd. Nooit is het gebeurd dat er een krakeel, uit godsdienst voortsgesproten, in myn werkhuis is opgerezen; en ik verheuge my gelukkig genoeg geweest te zyn de beste verstandhouding tusschen hen te hebben kunnen doen heerschen. Zoo alle myne geloofsgenoten dit voorbeeld gevolgd hadden zouden wy zoo zeer niet versmaed en veracht worden; want dikwyls heb ik kunnen opmerken dat, zoo wy meer de zeden en gebruiken der kristenen geëerbiedigd hadden, zy ook aen ons meer toegevenheid zouden hebben betoond; maer helaes, dit is zoo niet!.....’
Francis bekende de waerheid dezer woorden en voelde ter zelfder tyd eene zekere droefgeestigheid in zyn hart komen. Wanneer hy aen Rachel dacht gevoelde hy dat hare godsdienst altoos een onoverwinbare hinderpael aen hunne vereeniging zoude geweest zyn. Als ridder zou hy zyn lot aen hetgene der dochter eens koopmans hebben kunnen verbinden; - zulke voorbeelden waren er meer gegeven; - maer de dochter
| |
| |
eens joods tot gade nemen, - oh, neen! dit gedacht had hy nooit kunnen vormen! de schimmen zyner vaderen zouden zich uit hunne graven opgeregt hebben om dit huwelyk te beletten! Neen! neen! hier aen kon hy niet denken! En nogtans wanneer hy zich aen des meisjes zyde bevond, wanneer hy haer hoofd tegen zynen boezem drukte, dan vergat hy alle zyn leed en dacht niet eens dat de verwezenlyking zyner droomen onuitvoerbaer was.
Zoo verliepen er eenige dagen gedurende welke Francis steeds meer indruk op Rachels harte maekte; dagen van geluk die voor hem maer al te ras verdwenen. De goede hoedanigheden van den jongeling hadden hem de vriendschap van alle de huisgenoten verworven, en allen betoonden hem dat zy den dienst, die hy hunnen meester bewezen had, wisten te waerderen. De oude Debora alleen, - eene dienstmeid die reeds vóór Rachel's geboorte het huis bewoonde, - had met ongenoegen de tegenwoordigheid van Francis verdragen. Nog te zeer aen de gebruiken en de gevoelens harer geloofsbroeders verkleefd, liet zy geene gelegenheid voorby gaen om de kristenen hoon aen te doen of in het een of het ander tegentestreven. Alle de poogingen door Efraïm aengewend om haer tot bedaren te krygen waren vruchteloos geweest; en, als of zy een voorgevoelen had dat de vrede des huisgezins door den jongeling zoude gestoord worden, had zy hem, van het eerste oogenblik, eenen onverzoenlyken haet toegezegd. Niet wonder dan, dat zy spoedig de liefde der jongelieden ontdekt had. Oh! welk een pynlyken slag was dit voor haer geweest! Rachel, het kind dat zy had zien gebo- | |
| |
ren worden, dat zy in hare armen gedragen had, wiens eerste jongheid zy bestierd had, hare liefde aen een' kristen, aen een' vyand hunnes godsdienst schenken!... Oh, neen! dit moest zy beletten; de pligt gebood haer zulks; zy moest Efraïm hier van verwittigen.
De jood werd ten uiterste verwonderd door hetgene Debora hem kwam melden. Het scheen hem onmogelyk dat de jongeling op zoo korten tyd zoo diepen indruk op het hart zyner dochter kon gemaekt hebben; maer wanneer de oude vrouw hem de gesprekken verhaelde die zy afgeluisterd had, kon hy onmogelyk niet meer twyfelen. Nogtans, verre van aen den raed der wraekzuchtige vrouw gehoor te geven, en den jongeling op eene schandige wyze aen de deur te jagen, beloofde hy slechts de geliefden de middels te ontnemen zich alleen te bevinden. Over deze belofte niet voldaen, wilde Debora langs eenen anderen kant de kans wagen, en wendde zich tot Rachel: maer hier vond zy nog grooteren tegenstand dan zy verwacht hadde. Het meisje hare liefde ontdekt ziende, aerzelde niet meer dezelve opentlyk te bekennen. Te vergeefs poogde de oude vrouw haer door tranen te bewegen; smeekend wierp zy zich aen hare knien en trachtte, door alle de Bybelsche aenhalingen die zy aen het geval kon toepassen, te bewyzen dat hare liefde goddeloos en strydig aen de leer hunner vaderen was. Het meisje in deze liefde de kracht vindende om aen het geweld dat men haer wilde aendoen te wederstaen, antwoordde niets dan: ‘Hy mint my! hy mint my!!.....’
Debora ziende dat alle hare poogingen vruchteloos waren, en in eene onstuimige woede ontsteken, rigtte
| |
| |
zich op, en hare verdorde armen boven des meisjes hoofd verheffende, sprak zy:
‘Gevloekt zyt gy, rampzalige, die de wyze raedgevingen eener oude vrouw versmaed om de streelende woorden van eenen bedrieger te aenhooren! Ontaerde dochter, gevallen kind van Israël! dat myne stem steeds als een bazuin aen uwe ooren weêrgalme en u deze woorden herhale: Wees gevloekt, wees gevloekt!’ Dit zeggende verliet zy in aller haest het vertrek.
Nauwlyks had zy zich verwyderd of Rachel voelde zich de kracht ontgaen die haer tot op dit oogenblik ondersteund had, en viel beweegloos in eenen zetel neder.
| |
III.
De onpasselykheid van Rachel had geene zware gevolgen gehad, want des anderen daegs vond zy zich geheel hersteld; hare wangen alleen waren wat bleeker dan naer gewoonte.
Getrouw aen hetgene hy voorgenomen had, waekte Efraïm zorgvuldig op zyne dochter en liet haer geen oogenblik alleen. In het eerst was hy voornemens geweest het meisje te ondervragen en haer zyne ontevredenheid te doen kennen; doch later was hy van gedacht veranderd en had zich bepaeld met haer op eene bedekte wyze te doen gevoelen dat hy van alles onderrigt was, en dat zyn hart diep gewond was door hare
| |
| |
dwaze liefde. Rachel was gevoelig aen de handelwyze van haren vader, doch de liefde had reeds te diepe wortels in haer hart geschoten om zyne vermaningen grooten indruk op haren geest te laten maken. Van jongs af had zy, als een bedorven meisje, altoos haren wil zien volbrengen, en nu, voor de eerste mael, wilde een ieder haer beletten hare neiging te volgen; dit scheen haer eene dwinglandy, en dit gedacht boezemde haer den moed in standvastig te blyven en voor den wil hares vaders niet te zwichten.
Francis ondervond ook weldra dat de gevoelens van den jood jegens hem veranderd waren, en dat hy hem niet meer dezelfde vriendschap als te voren betoonde. De nydige blikken die de oude Debora op hem wierp, deden hem genoeg gissen dat zyn geheim ontdekt was; en daer hy zag dat men hem bewaekte, verlangde hy niets vuriger als de waekzaemheid zyner bespieders te leur te stellen.
Zoo gaet het altoos met den mensch. Begint hy iets dat ligt en gemakkelyk valt, dan hecht hy weinig prys aen den goeden uitslag zyner onderneming; maer valt de taek lastig en zwaer, dan spaert hy geene moeite om tot zyn doel te komen; namate er hinderpalen zich opdoen, groeit zynen moed aen om dezelve uit den weg te ruimen. Zoo was het met Francis gelegen. Men ontzegde hem de tegenwoordigheid van Rachel, en thans verlangdde hy niets zoo zeer dan tot by het meisje te geraken.
Er is een God voor de minnaers, - zegt een oud spreekwoord, - en onze jongeling ondervond er de waerheid van. Nog denzelfden dag gelukte het hem,
| |
| |
ongemerkt, tot in de kamer van het meisje te dringen. Met weenende oogen en het hoofd op de hand geleund vond hy Rachel by eene tafel zitten. Schoon zy, tot alsdan, eene sterkte van geest had betoond, die niet eigen is aen de vrouwen, had de vloek, door Debora over haer uitgesproken, niet nagelaten haer eenigen schrik inteboezemen, en dit deed hare tranen vloeyen.
- ‘Gy weent, Rachel, - sprak de jongeling, - en ik ben de oorzaek uwer smarten; ik ben het die de rust dezes huis heb gestoord en het onheil over uw hoofd heb geroepen..... Oh! myne tegenwoordigheid is voor u te noodlottig geweest!..... Ik moet van hier, ik moet vertrekken, Rachel!... Aenveerd myn laetst vaerwel, en gedenk u soms den ongelukkigen die verre van u zyn leven in droefheid en getraen zal slyten....’
- ‘Wat spreekt gy van vertrekken, Francis, - zegde het meisje; - is dit de liefde die gy my beloofd hebt, is dit de trouw die gy my gezworen hadt?..... Neen, neen! dit kan uw voornemen niet zyn! Misschien bedreigt eenig gevaer myn hoofd, wie zal my dan tot verdediger strekken, wanneer ik uwe tegenwoordigheid zal ontberen? Met u kan ik het gevaer trotseren, zonder u moet ik gedwee het hoofd bukken......’
- ‘Wat spreekt gy van gevaer, ô meisje! wat hebt gy te vreezen?... Uw vader zal u zyne liefde wedergeven zoo haest myne afwezigheid den vrede in dit huis zal hersteld hebben. En gy, ô Rachel! vergeet de dwaze liefde die u een ongelukkige heeft kunnen inboezemen; vergeet de zoete droomen die wy een oogenblik gevormd hadden; gedenk dat de godsdienst die wy belyden altoos een' hinderpael aen onze vereeniging zou geweest zyn......’
| |
| |
- ‘Onze godsdienst, zegt gy; ô ja, nu begryp ik u, Francis. Gy weigert de dochter eens joods tot gade te nemen; maer zoo deze rede niet meer bestond; zoo zy het geloof harer vaderen verzaekte om de zalvende leer der Kristenen te volgen, zoudt gy dan nog wankelen uw lot aen het hare te verbinden?.....’
- ‘Wat zegt gy, Rachel! Oh zwyg, zwyg; want uwe woorden zouden my zinneloos maken!.......’
- ‘Gy wildet vertrekken, Francis; welnu! ik zal u volgen! Ik zal alles verlaten wat my heilig en dierbaer is;...... de vloek eens vaders zal over my vallen....... zeg my, ben ik waerdig de uwe te worden?........’
- ‘Rachel, Rachel!’ snikte de jongeling, en zyne ontroering belette hem te spreken. Tranen van dankbaerheid biggelden hem over de wangen; en het meisje tusschen zyne armen nemende, hield hy ze een geruimen tyd aen zyne borst gekneld.
Terwyl de geliefden zich aen deze uitboezeming hunner gevoelens overlieten, was hun lot beslist geworden. De oude Debora bevond zich in eene kamer, welke met degene van Rachel gemeenschap had, en had geheel hun gesprek afgeluisterd. Wanneer zy des jongelings voornemen had verstaen, was de vreugd een oogenblik in haer hart teruggekomen; maer wanneer zy Rachels meining hoorde van het vaderlyk huis te verlaten; wanneer zy verstond dat het meisje zelfs haren godsdienst aen hare liefde wilde opofferen, oh! dan kende hare woede geene palen meer. Dan braken al de onstuimige driften die in haer hart besloten lagen, op eenmael los. De verkleefdheid, die zy gedurende twintig jaren aen dit arme kind had betoond, veranderde
| |
| |
in eenen onverbiddelyken haet, welke nog door de dweepzucht vergroot werd. Zonder de gevolgen van hare wraekzucht te berekenen, rukte zy de behangsels der wanden en der bedkoets; en de zetels, tafels en alle de andere brandstoffen die zy kon by een verzamelen, op eenen hoop voor de deur des vertreks tastende, nam zy eenen brandenden stok uit den haerd, en bragt het vuer aen den stapel dien hare handen bereid hadden. Met verrukkend genoegen zag zy de vlam zich verspreiden, flikkeren, kronkelend om de voeten der tafels slibberen, allengs aengroeyen, zich aen de kamerdeur hechten, en eindelyk in eenen hevigen brand uitbarsten. ‘Zoo sterve het kind dat de bevelen zyns vaders miskent en ontrouw aen zynen godsdienst is!’ - riep zy met eene donderende stem, welke tot aen de ooren der jongelieden doordrong, en de vrees en de verwarring by hun deed geboren worden. Lang hadden zy aen elkanders boezem gerust en een der zaligste oogenblikken genoten welke minnaers alleen kunnen gevoelen, zonder zich aen het lot te verwachten hetwelk de haet hun bereidde; en wanneer de stem van Debora hun uit dezen droom deed ontwaken, was reeds het vertrek met eenen zwaren damp vervuld en vertoonde zich eene flikkerende vlam, die van stond tot stond aengroeide, en dreeg alles te verslinden. ‘Vlugt, vlugt, Francis, - riep het meisje. - en laet my alleen aen myn ongelukkig lot over.’
- ‘Neen! - sprak de jongeling; - neen, Rachel! wy zullen samen gered zyn of samen zullen wy sterven!’ En zich op de deur werpende, spande hy alle zyne krachten te samen om dezelve aen stukken te
| |
| |
werpen: maer vruchteloos! - en steeds naderde de vlam digter.
Nog eene hoop bleef hem over: zoo het hem gelukte eene tralie der venster uit den muer te rukken was hunne vlugt verzekerd. Met eene dolle razerny vatte hy het yzer tusschen zyne handen, maer gelukte zelfs niet het een weinig te buigen.
Nu had reeds de vlam zich rondom verspreid en geheel het vertrek omvangen.
- ‘Alle hoop is verloren, Rachel; - sprak de jongeling; - ons jongste oogenblik is gekomen! Vergeef, ô meisje, het ongeluk waer in ik u gestort hebbe;..... dat uwe zachte stem my deze troostende woorden toespreke, op dat ik gerust sterve!’
- ‘Francis, Francis! ik min u!’ - sprak het meisje. - ‘Ik min u!’ herhaelde de jongeling, en hunne woorden kwamen op hunne lippen sterven.....................................................................................................
Des anderen daegs bood het huis van Efraïm niets meer dan een puinhoop aen. De jood, met zyne dochter te willen redden, was in de vlammen omgekomen. Wat er van Debora was geworden heeft men nooit kunnen ontdekken.
s. blereau.
|
|
Auteursrechtvrij
