Noord en Zuid. Jaargang 23

[p. 614]

Een paar aanteekeningen bij Huygens' Voorhout.

Het zij me vergund in alle bescheidenheid nog een enkele opmerking te maken naar aanleiding van Verdams uitgave van het Voorhout (Nederl. Klassieken III, 2de druk, Leeuwarden, 1884.)

1^o. ben ik het niet eens met de interpretatie van de regels 47 en 48.

Hebt uw ijver-vier ghekoelt
Tot hier onder in de baren
Daer de Sonn' haer paerden spoelt.

In de noot wordt de beteekenis van de gecursiveerde verzen aldus weergegeven: ‘tot aan de andere zijde van den Oceaan, in het westelijk halfrond.’ Nu kan ik met geen mogelijkheid een enkel motief vinden, waarom men bij die regels aan Amerika zou moeten denken. Amerika is toch niet hier en dat onder in de baren, hoe heb ik me dat te denken in verband met het westelijk halfrond? Bovendien, al richt H. het woord tot ‘Vreemdelinghen’, die het ‘gebulte Werelt-padt’ hebben ‘begaen’ enz ‘onder allerhande lochten,’ meen ik toch te mogen aannemen, dat plezierreisjes in het westelijk halfrond in Huygens' dagen nog tot de groote zeldzaamheden behoorden en dat H. zelf ook volstrekt niet aan Amerika gedacht heeft in zijn oproep aan de ‘Vreemdelinghen’, immers hij wekt in het volgende enkel herinneringen op aan plaatsen uit de oude wereld: Rome, Parijs, Londen, Antwerpen en dat noemt hij dan al ‘wyt verseylt’ (Vs. 108.)

Voor mij beteekenen die woorden in vs. 47 en 48: ‘tot hier aan de kust van het lage Holland, waar je de zon in zee ziet ondergaan.’ Dat hier kan voor den Hollandschen schrijver al moeielijk een andere beteekenis hebben dan in Holland en met de woorden onder in de baren heeft H. de eigenaardige gesteldheid van dat hier willen teekenen. De lage Hollandsche kust, de plaats, waar hij zich bevond, Den Haag, lag als het ware onder in de zee en daar, aan die kust zag men de zon haar paarden spoelen, zag men den zonnegod des avonds met zijn paarden de zee in rijden. En bovendien, die ‘Vreemdelinghen’ moesten immers juist Holland en in 't bijzonder Den Haag hebben gezien om te kunnen voldoen aan de

[p. 615]

uitnoodiging tot een vergelijking met de plaatsen in het volgend gedeelte van het gedicht genoemd.

2^o. Noot 1 bij vs. 293 is me niet duidelijk. Ze heeft betrekking op de regels:

Hier (is) de Coeekoeck aen het stuyten

Over 'sanders ongeval,

[Isser yemant die sijn fluiten

Leeren moet, oft leenen zal?]

Bij stuyten vinden we in de noot de beteekenis pochen. Men zou er aan kunnen toevoegen, dat 't zelfde woord is als het nu nog zoo niet in de algemeene taal, dan toch in tal van gouwspraken levende stuiten, met de beteekenis van prijzen, roemen. ‘Ik kan er niet over stuiten’ zegt b.v. de N. Brabantsche huisvrouw van de aardappels, als zij ze maar zoo-zoo vindt.

Vooral ter verklaring van de regels 295 en 296 is bij Coeckoeck genoteerd: ‘De ongelukkige faam van den Koekoek is genoeg bekend. Men denke aan het fr. cocu; eng. cuckold, hoorndrager. Daarop doelen de beide laatste ondeugende regels van het couplet. “Is er ook iemand die het geluid van den koekoek moet leeren nafluiten of zal moeten ontleenen, omdat hij in de ongelukkige omstandigheden van bedrogen echtgenoot verkeert?”’ Nu is voor mij het gefluit van den koekoek = den triomf van den bedrieger, hij stuit over ‘'sanders ongeval’ en als iemand het fluiten van den koekoek ‘leeren moet, off leenen zal’, dan is hij niet de bedrogen echtgenoot, maar zelf de bedrieger van een echtgenoot. De regels 295-96 beteekenen dus naar mijne meening: ‘is er misschien ook iemand, die een misdaad als die van den koekoek op zijn geweten heeft of krijgt?’ Als men bedenkt, dat off uitsluitend tegenstellend verband kan uitdrukken en dat leeren hier misschien gelijk kan zijn aan leeren kennen, zou men hoogstens uit de regels 295 en 296 kunnen halen: Is er ook iemand die het onaangename van dit gefluit moet leeren kennen (i.e. bedrogen echtgenoot zal worden) of die hetzelfde gefluit zal doen hooren, overnemen zal, leenen zal, dus zelf bedrieger is?

3^o.

Sulck een Venster mochter luycken,

Sulck een Deurtgie gapen weer,

't Waer wel voor een baak te bruycken

In het clippich minnen-meer.

De noot bij luycken luidt aldus: ‘Luycken, verkeerdelijk voor ontluycken. Luycken is altijd sluiten. Weer in vs. 338 bet, aan den

[p. 616]

anderen kant (in tegenstelling met het voorafgaande), lat. rursus.’ Duidelijk is deze noot niet. Wat wordt met het ‘voorafgaande’ bedoeld? Het voorafgaande in regel 337 of in 't vorige couplet? Ik vermoed wel het laatste. En dan, 't blijft zonderling, dat H. een woord gebruiken zou juist in 't tegenovergestelde van zijn ware beteekenis. Ik beveel den weetgierigen lezer zeer aan de kennismaking met wat Verdam zelf nog over deze plaats zegt in het Mnl. Wb. i.v. luken. Luiken drukt een minder vaste sluiting uit dan sluiten, zegt hij, ‘Een venster luiken’, kan gelijk zijn aan ‘een venster zoo dicht doen, dat men er toch nog iets door zien kan, op een kier zetten, aan zetten.’ Oogluikend beteekent niet de oogen sluitende, dus niets ziende, maar doende alsof men iets niet zag, door de vingers ziende. Deze opvatting komt ook nu en dan in het Mnl. uit, doch gewoonlijk is daar het woord in bet. aan sluiten gelijk. Voor de intr. opvatting vgl. men Voorhout 337: ‘sulck een venster mochter luycken (aanstaan), sulck een deurtgie gapen’’. Men ziet, dat Prof. Verdam alles in 't werk gesteld heeft om deze plaats uit H. logisch te verklaren. Maar 't moet me van het hart, ik voel zoo weinig van die zwakkere beteekenis van luiken in de Mnl. voorbeelden Een positief bewijs geeft de schrijver niet en, het ligt waarschijnlijk aan mij, maar ik houd een gevoel, of heel de redeneering gebazeerd is op de tegenwoordige figuurlijke bet. van oogluikend om de ‘eer’ van H. te redden.

Ik heb wel eens gedacht, of het zoo geheel onmogelijk zou zijn, dat H. luycken bedoeld had in zijn reeds in 't Mnl. bestaande bet. van toegaan, dat we ons de zaak ongeveer aldus hebben voor te stellen: Er is een venster, dat verondersteld wordt open te zijn, een kindje kijkt door dat venster, doet het toe, gaat naar de deur en doet die open om zich meer affabel te toonen: ‘Zoo'n venster kon wel eens toegaan, zoo'n deurtje wel weer eens open.’ Weer zou dan ook uitdrukken ‘aan den anderen kant (in tegenstelling met het voorafgaande)’, maar het voorafgaande in regel 337, 't zou beteekenen daarentegen, 't zou dienen tot versterking van het tegenstellend verband, dat dan bestaat tusschen regel 337 en 338.

Maar ook die opvatting voldoet me niet geheel, vooral in verband met het voorafgaande couplet, dat we hoogst waarschijnlijk als paralel hebben op te vatten met het couplet, dat met regel 337 begint.

Nijmegen.

J. Prinsen.