Noord en Zuid. Jaargang 23

[p. 461]

Cats schuldig? - en nog iets.

‘Ik begreep, mij niet te mogen vergenoegen met de eenvoudige verklaring, dat Cats een vers schreef tegen Vondel, even gemeen van vorm als van strekking’
Van Lennep, De werken van Vondel, Deel III, p. 49.

In het opstel van den heer J. de Vries, ‘Iets over het “Vraagdicht” bij Vondel’, voorkomende in ‘Noord en Zuid’, afl. 3 van dezen jaargang, hinderde mij de volgende zinsnede: ‘Het andere antwoord, dat evenwel minder gunstig bekend staat, is het werk van den vromen “Vader Cats”, die reeds sedert lang naijverig was op Vondel, omdat diens werken meer opgang maakten dan de zijne. Ik spaar u 't gedicht, want terecht noemt Van Lennep het “een vaers even gemeen van vorm als van strekking”. Cats tastte het karakter van Vondel aan en stelde de Academie voor, als eene verzameling van dronkaards en “liefhebbers van de volle kannen”’.

Het opstel van den heer De Vries kan misschien van belang zijn voor hen, die nooit iets over het Vraagdicht van Vondel lazen, nieuws levert het weinig op. Zelfs bleek de schrijver niet bekend met belangrijke bijzonderheden over dit onderwerp, die toch reeds lang algemeen eigendom konden zijn. Het meest viel mij dat op in boven aangehaalde zinsnede.

De ‘vrome Vader Cats’ heeft het al heel dikwijls moeten ontgelden, en dat zijn naam, natuurlijk begeleid door het officiëel geworden versierend bijvoeglijk naamwoord en den vaderlijken titel, wordt genoemd als van iemand, die op de meest lichtzinnige wijze het karakter van Vondel aantastte, geschiedt nu niet voor de eerste maal. Maar dat mocht de schrijver niet meer doen zonder deugdelijke bewijzen te leveren voor de waarheid zijner bewering. Het schijnt hem echter onbekend te zijn, dat de waarheid van Van Lenneps uitspraak niet alleen ernstig in twijfel is getrokken door H.G. in den ‘Navorscher’ (25e Jaarg.) Nieuwe Serie 8e jaargang p. 233-239, maar dat ook de heer P. Leendertz Wz. in denzelfden jaargang van dat tijdschrift p. 286-292 niet zonder succes tracht te bewijzen, dat Vondel zelf er Cats niet op heeft aangezien. Er blijven open vragen, maar men kan niet meer aannemen als vaststaande, dat Vondel Cats aanzag als den schrijver

[p. 462]

van dat vuile vers. In ‘Taal en Letteren’ van 1895 p. 86 lees ik in het opstel van J.A.F.L. Baron van Heeckeren over ‘Vader Cats’: ‘Voor wie het stuk van den heer Leendertz in de Navorscher van 1875 gelezen heeft (hoe spijt het mij, dat onze Van Lennep dit niet heeft kunnen doen!) bestaat er langer geen twijfel, dat deze aanmaning (eene gemoedelijke strafvermaning van Van Lennep tegen Cats) aan een verkeerd adres werd gericht’. - Er bestaat langer geen twijfel - dat is misschien wat al te kras gesproken en moet in dien absoluten vorm voor rekening van dien schrijver worden gelaten, maar stellig is deze zaak reeds lang in een stadium, dat niet meer veroordeeling zonder nadere procedure toelaat. Wij zijn het eens met H.G. in den ‘Navorscher’, dat de zaak van niet weinig belang is, daar zij betreft de eer van een man, over wiens werk het onpartijdig oordeel het laatste woord nog niet gesproken heeft. Wij behoeven slechts te verwijzen naar de studie van Prof. G. Kalff over Cats in den Gids van het vorige jaar en naar bovengenoemd opstel in ‘Taal en Letteren’, om duidelijk te maken, dat onze tijd van nauwkeurig en eerlijk onderzoek in het oordeelen en veroordeelen voorzichtig heid eischt, met te meer recht, nu men niet meer op gebrek aan gegevens kan pleiten.

Met opzet veronderstelde ik als bekend de verdediging van Cats in den ‘Navorscher’; mocht deze veronderstelling onjuist zijn, dan zal ik gaarne voor de lezers van ‘Noord en Zuid’, die niet in de gelegenheid zijn, de desbetreffende artikelen na te slaan, een résumé daarvan geven.

* _* *

Van deze gelegenheid maak ik gebruik om den lezers van ‘Noord en Zuid’ hulp te vragen. Ik bezit afschrift van twaalf gedichten, alle min of meer in den vorm van de bekende Prijsvraag; ze berusten in de Bibliotheek der Stad Haarlem en hebben blijkbaar betrekking op iets geheel anders, dan het gedicht van Vondel:

‘Apoll', op Helikon geseten.’

Maar wáárop ze doelen, dat is mij niet duidelijk; wellicht kan een ander mij helpen.

No. 12 luidt als volgt:

Voor de Nijdige // Poëten // van den // Maasparnas.

Apol, op Helikon gezeten,

Vraegt al zijn heilige Poëten,

Of Dezideer met recht zich schaemt,

Dat Rotterdam, door hem befaemt,

Op zijne bakermat magh roemen,

[p. 463]

 

En zich noch durft zijn voetster noemen,

 

Daer zich de Rotte vindt berooft

 

Van zooveel luistere, uitgedooft

 

Door bitse Poëzijbarbaren,

 

Door brekebeenen, fijmelaren?

 

Waerom de grijze Maes niet meer

 

't Eerwaerdig hooft, gelijk weleêr,

 

Ten stroome uitbeurt? of zij, die droomen

 

Van Ezels, niet zijn voortgekomen

 

Van Ezelinnen? of de Leeuw

 

Wiens klaeuw men kent, zich op 't geschreeuw

 

Van zwarte Zwijnen zal verbaazen?

 

Of in zijn Kerk op Ravenrazen?

 

Hoe ver de zuiderwint zich spreit?

 

Of wel een Haes op Pindus weit?

 

Of Bokken wel in Hoven passen?

 

Of wel in 't bos de Braamen wassen?

 

Die 't zedigst in zijn antwoort is,

 

En klaerst in deze duisternis,

 

Die zullen d' Akademiheeren

 

Den eernaem van Poëet vereeren.

 

Men zette een dronken Nachtbachant

 

Den berkemeier op de hant,

 

Dat Liber ponk' (sic) met wijngertblaren:

 

De Lauwer voegt Apolloos haren.

Op een strijd tusschen Amsterdam en Rotterdam wijst ook No. 11; daarin wordt den lichtontsteker beloofd, dat hem zullen

‘de Amstel-Heeren

De werken van Oom Jan vereeren.’

‘Oom Jan’ is Vos, zooals duidelijk blijkt o.a. uit deze regels van No. 2:

Dien zullen strax d' Arkaderheeren

De werken van Jan Vos vereeren

Gebonden in een ezelsbant

Besprengt met schijtgeel op den kant.

't Is duidelijk, dat de dichter (?) den dichter-glazenmaker niet gunstig gezind is.

No. 3 is voorzien van het volgende onderschrift: ‘Apol wat vroeger als den 21sten van Wiedemaand // te recht gezeten hebbende, heeft dit bovenstaande // vers goedgekeurd, en dat van de Vertoonders // verworpen. // Onder stond // Gisper de Raad’.

Er is allerlei variatie: No. 1 spreekt van ‘Akademiheeren’, No. 2 van ‘Arkaderheeren’, terwijl dit straks ‘Kakademieheeren, Apenburger Heeren, Kwylenburgerheeren, Uilenburgerheeren en Amstel-Heeren’ wordt.

[p. 464]

In een paar nummers is sprake van ‘Nummer Negen’ als van eene bijzondere plaats:

‘Of hij niet, die naau Neerduitsch kent,
Te post naar Nummer Negen rent.’

Het komt mij voor, dat de door mij bedoelde vraagdichten niet belangrijk genoeg zijn om ze in extenso over te laten drukken. Toch bevatten ze meer uitdrukkingen en zinspelingen, die de nieuwsgierigheid bijna tot belanstelling wordens prikkelen. Daarom de vraag: wie kan hier licht ontsteken? Ik kan niet de belofte afleggen van No. 1:

Wiens antwoort kortst en bondighst is
En klaarst in deze duisternis,
Dien zullen d'Akademiheeren
Met eene Groenen Drieling eeren,
Daar Pallas kunstgeleerde hant
Apols triomf met diamant
In sneedt, om nimmer uit te wissen,
Dat Marsyas zijn huit moest missen.

maar men kan zich van mijne dankbaarheid bij voorbaat verzekerd houden.

Utrecht, Juni 1900.

J. Hobma.