Noord en Zuid. Jaargang 23

[p. 131]

Boekbeoordeeling.

Romans in Proza, door Dr. Jan ten Brink, Hoogleeraar aan de Rijksuniversiteit te Leiden. Uitgave boekhandel en drukkerij voorheen E.J. Brill, Leiden.

In een werk van plm. 40 vel royaal-8o tot den prijs van f 7.50 zullen achtereenvolgens behandeld worden: 1. Grieksche Romans. 2. Latijnsche Romans. 3. Middeleeuwsche Romans in proza. 4. Amadis-romans. 5. Herder-romans in Italië, Spanje, Engeland, Frankrijk en Nederland. 6. Schelmen-romans in Spanje, Frankrijk en Nederland. 7. Heroïsche-romans in Frankrijk, Duitschland, Engeland en Nederland. 8. Robinson - en zijn gevolg. - 9. Romans in brieven in Engeland, Frankrijk, Nederland en Duitschland. 40. Sentimenteele-romans in Duitschland en Nederland. 11. Historische-romans. 12. Humoristische-romans. 13. Psychologische-romans. 14. Realistische en Naturalistische-romans.

De schrijver stelt zich voor, de geschiedenis der voornaamste Europeesche romans te verhalen, in hoofdzaak van de romans in proza der Romaansche en Germaansche volken verder de wording en de ontwikkeling van deze kunstwerken aan te toonen: hoe de romans van lateren tijd zich aansluiten bij die uit vroegere dagen, hoe in ieder tijdvak bekende motieven op eigenaardige en oorspronkelijke wijze zijn bearbeid.

De Schr. geeft daarna karakteristiek en kritiek van de werken, die tot dusverre over dit onderwerp verschenen, die van P D. Huet (1670). Langlet du Fresnay (1734), de Bibliothèque des Romans (1775), de Mélanges Van d'Argenson (1788), Graesse (1837-1859) Karpeles (1891). Dunlop (1814), Wolff (2841), Dunlop-Liebrecht (1851), Dunlop-Wilson (1888).

De wijze, waarop hier kritiek geoefend wordt, bewijst voldoende, indien nog een bewijs noodig was, dat de schr. dit onderwerp met groote voorliefde heeft bestudeerd en veel zal kunnen zeggen, wat tot dusverre nog door niemand gezegd werd. Het doet ons daarom genoegen aan het slot van het prospectus te lezen:

‘Met eerbiediging van de groote meesters, die mij den weg wezen, zal ik pogen mijn eigen meening te zeggen in deze mededeelingen over Romans in proza. Naar historische volledigheid is mijn streven niet: de hoofdtrekken der geschiedenis van den roman in proza aan te geven, is het stoute doel, waarnaar ik streef.’

Dat is inderdaad het boek, dat we reeds lang van ten Brink wachtten. Gedurende een reeks van jaren heeft ten Brink stapels romans gelezen en besproken en dank zij zijn ongeevenaard geheugen kan hij titel en inhoud zonder fout te pas brengen wanneer hij ze noodig heeft. Ik wijs op bl. 55, 56, 57 alleen om een staaltje te geven van de uitnemende wijze, waarop de schr. zijn lectuur te pas brengt.

We verheugen ons over de verschijning van dit boek, omdat het wellicht - den lezer boeiende - het aantrekkelijke van vergelijkende literatuur, het belangwekkende der historische ontwikkeling van werken der

[p. 132]

literaire kunst, zou kunnen opwekken tot beoefening van de geschiedenis der letterkunde; gezwegen van de studie, die dood schijnt te zijn, behalve aan de universiteit te Utrecht. Wie in de laatste maanden al den misdruk de banaliteiten en de zonder eenige studie geschreven artikelen over Goethe - ook in onze eerste periodieken geschreven - met kennis van zaken heeft nagegaan, moet toch wel tot het besluit komen, dat het volk van Nederland in dit vak al zeer laag moet staan, als de Redactiën met zulk een gebabbel durven aankomen. En waar in deze het woord bijna uitsluitend aan onbevoegden gegeven wordt, is het dubbel noodig, dat ernstige studien uitgegeven en algemeen verspreid worden. Men vrage bijv. eens naar den oorsprong der herder-romans; de eene vindt den oorsprong in Frankrijk, de ander in Italië, nog een ander aarzelt tusschen Engeland en Duitschland, maar dat de prototype van den herder-roman in Griekenland te vinden is, in Longos, Daphnis en Chloë reeds in de 4e eeuw na Chr. gelijk in het 5e hoofdstuk van dit werk denkelijk wel gezegd zal worden, daarvan gewaagt niemand. Wanneer hier het ontstaan der soorten (the origin of species) bij de romans wordt aangetoond, hoe de omstandigheid dat Hendrik VIII van Engeland met de kerk van Rome brak. den Zee-roman deed ontstaan; hoe dwingelandij en wreedheid het aanzijn gaven aan enkele romans en brieven en aan humoristische romans; kortom als hier oorzaken en gevolgen tegenover elkander zullen worden geplaatst, dan zal dit boek wellicht hier en daar opwekken tot eene even aantrekkelijke als nuttige studie. Gelukkig streeft de Schr. niet naar volledigheid, en dankbaar billijken wij zijne keus voor zoover het prosp. ons daarover toelaat te oordeelen; we ontveinzen ons echter niet, dat de vrees voor groote onevenredigheid ons bekruipt; de nrs. 4, 6, 8, 9 en 10 zullen stellig, - als we ons herinneren, wat de Schr. daarover reeds deed verschijnen - met buitengewone voorliefde en uitvoerigheid behandeld worden, ten nadeele van de rest, tenzij de uitg. edelmoedig genoeg aan de 10 afl. - zonder bezwaar voor de koopers, - nog eenige toevoegen.

We hebben een ernstige aanmerking.

Wie eene ernstige studie van deze zaak onderneemt, wie streng wetenschappelijk dit onderwerp gaat behandelen, heeft aan dit werk niet genoeg. Hem staan al allerlei werken ten dienste, die de Schr. misschien later ook wel noemen zal; dit boek is voor het algemeen bestemd en dus populair in de beste beteekenis des woords. We hebben het recht te hopen, te wenschen en te vermoeden, dat het eene plaats zal vinden in de bibliotheek van alle Kweekscholen, Normaalscholen, Hoogere Burgerscholen en derg. daar behoort het stellig thuis. Daartoe is geen bezwaar, dat op professorale wijze aan den voet der bladzijde 't zij noodig of niet, een groot aantal boektitels - bronnen of populaire werken - worden genoemd, maar waartoe de veelal noodelooze citaten in verschillende talen tusschen den tekst? Moeten ze tot bewijsplaats dienen, dan kunnen ze in 't Nederlandsch gegeven worden en in eene noot, in het oorspronkelijke; anders werkt het storend op de lectuur en schrikt de menschen af, die niet zooveel Grieksch en Italiaansch enz. kennen als de hooggeleerde Schr. Een zekere Verkuijl, leeraar aan de cadettenschool, vertelt, dat de Nederlanders een afzonderlijk geprepareerden Vondel noodig hebben, anders durven ze de lectuur niet te beginnen; wat moeten die Nederlanders dan wel van deze geleerde citaten zeggen?

[p. 133]

Maar we eindigen. Dit is een goed en zeer nuttig boek, waarvan we veel goeds verwachten, maar waarover we ons oordeel moeten opschorten tot de eigenlijke ontwikkelingsgeschiedenis begint. In deze afl. voeren de voorvallen en verschijnselen in den Griekschen roman nog tot verschillende toelichtingen en afdwalingen, die later wel niet zullen noodig zijn. We wenschen het boek een groot succes toe.

Taco H. de Beer.

Veelderhande Geneuchlijke Dichten, Tafelspelen ende Refereijnen, opnieuw uitgegeven vanwege de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden. Boekhandel en Drukkerij voorheen E.J. Brill.

Deftig uitgegeven op Hollandsch papier met onafgesneden breede marges, in fraaie oude letter, kl. 80 form. ontvangt de lezer hier op 216 bladz 26 stukken en stukjes, die alle het eerst in 1600 te Antwerpen verschenen. Naar den hedendaagsche smaak zijn de teksten niet alleen naar den oudsten tekst afgedrukt, maar ook zijn aan den voet der bladzijden de varianten in de andere (drie) uitgaven opgegeven, wat alleen nut kàn hebben (zoo ooit!) als men zich de verveling getroost, eerst de regels te tellen, immers men heeft verzuimd cijfers voor de regels te plaatsen. Men kan dit echter gerust achterwege laten, want de afwijkingen zijn meestal zoo gering, dat het jammer is, dat zeer geoefende tekstlezers hun schoonen tijd hebben besteed aan de vergelijking van vier teksten, waarbij zij konden aanteekenen dat in eene editie stond in Hemelrijck en in eene andere int Hemelrijck; dat de eene had luyden, en de andere luyden zoo ook alomme en al-omme of alleman en alle man enz.

Waartoe werd dit boek herdrukt?

Denkelijk niet ter wille van den inhoud; immers, hoewel er stukken bij zijn die aan Bredero doen denken, het meerendeel is heel onbeduidend: ‘Moorkens vel’ de bekende klucht van den jongen man, die zijn door schoonmoeder opgestookte vrouw temt door haar naakt in een gezouten paardenhuid te binden, is met Jan Splinters Testament het verhaal van den man, die gekoesterd wordt doordat hij legpenningen tellende voor rijk door gaat en de beschrijving van Luilekkerland ongeveer het beste van een bundel, waaruit overigens naar den geest dier dagen een sterke veroordeeling der geestelijken spreekt en een geringschatting van de deugd der vrouwen. Aangaande den geest des tijds vernemen we hier wel het een en ander, aangaande zeden en gewoonten niets of bijna niets. De commissie die zich met de uitgave belastte heeft dat ook ingezien: ‘Het zal niet noodig zijn, ter inleiding of rechtvaardiging der in de volgende bladzijden aangeboden nieuwe uitgave van dezen zeldzamen en merkwaardigen bundel, het belang daarvan voor de kennis onzer volksletterkunde in de 16e eeuw in 't licht te stellen.’

Daar letterkunde bij de meerderheid hier te lande wordt opgevat in de beteekenis van ‘Kennis der letters’, veeleer dan ‘Kennis van inhoud en beteekenis van het geschrevene’, zijn we met de commissie van meening, dat het niet noodig is. Wat inhoud aangaat zijn er uit de 16e eeuw belangrijker werken te herdrukken. Voor de vergelijkende literatuur zou een herdruk van ridderromans, novellen, kluchten en sprookjes van veel meer belang zijn, de lectuur was stellig wat amusanter en voor de studie der taal was de uitgaaf stellig even nuttig.

[p. 134]

Deze uitgaaf heeft dan nauwelijks eenig ander nut dan dat ze eene nieuwe bijdrage geeft tot de kennis van de taal aan het einde der 16e eeuw; maar dan had de Commissie haren weldadigen arbeid wel mogen uitstrekken tot eenige woord-, en tekst verklaringen, zonder welke een zeer groot aantal regels onverstaanbaar blijft. Is de uitgaaf alleen bestemd voor hen, die geen verklaringen noodig hebben, dan had deze achterwege kunnen blijven; want onder het boekenkoopend publiek is dat getal al zeer klein. Voor den geleerde heeft het boek alleen de waarde der zeldzaamheid; wilde men er op eenige wijze nuttig mede zijn dan moesten welwillende en ijverige leerders hier de middelen vinden, de taal- en letterkundige waarde intezien.

Het is financieel niet mogelijk vele van deze moeilijk te verkoopen boeken het licht te doen zien, men zou goed doen, ze aftewisselen, met uitgaven, waarvan een eenigszins minder eng beperkt publiek nut kon hebben.

De Beer.

Iets over doel en middelen der methode van Fröbel door J. Wierts van Coehoorn-Stout. Directrice der Fröbel-Afdeeling van de Wilhelmina-Catharina-School te Amsterdam. Amst., Schalekamp, v.d. Grampel & Bakker.

We moeten dit boekje - dat maar 25 cents kost - dringend aanbevelen aan hen, die geroepen zijn aan jonge kinderen taal-onderwijs te geven. De schr. is blijkbaar goed ingelicht aangaande Fröbel's systeem van geestelijke ontwikkeling en toont aan, hoe kinderen ontwikkeld worden. Wie dit boekje met aandacht leest, zal inzien, dat, als zijn taalonderwijs geen schoone vruchten draagt, dit in de eerste plaats aan hemzelven ligt, omdat hij geen rekening heeft gehouden met den aard en de neigingen, met de geestelijke eigenschappen zijner leerlingen. Taalonderwijs geven is niet een les overhooren uit een boek, waarvan een verstandig mensch driekwart ongenietelijk of noodeloos en nutteloos vindt. Zoo ergens, dan is bij taalonderwijs de fraze doodelijk. Dat het kind geen fraze kàn verdragen, dat er vele geleidelijke wegen tot het kinderlijk gemoed en den kinderlijken geest zijn, dàt leert ons dit kleine, verdienstelijke boekje, dat wij in veler handen wenschen.

Boon's Geïllustreerd Magazijn (zonder naam van redacteur), met medewerking van F.A. Buis, H.Ph. Chappuis, J.A. Holtrop, Thérèse Hoven, Truida Kok, Frans Netscher, Louise Stratenus, A, Weruméus Buning. (Prijs 35 cents per no. van plm. 100 bladzijden).

De medewerkers zullen het voor dit tijdschrift niet druk hebben, want hoofdzaak is advertentiën en vertalingen.

Maar niettemin is het idee heel aardig: men ontvangt hier actualiteiten, wetenschap, kunst, aardigheden, wetenswaardigheden, anecdoten, heel wat illustraties en inderdaad heel wat lectuur. Het systeem van den uitgever is: mooi papier, prettige druk, aantrekkelijke platen met bijschrift en verder de allergoedkoopst te verkrijgen lectuur en veel advertentiën, daardoor aan zeer velen verkoopen tot lagen prijs. Het is een geduchte mededinger voor Elsevier. (Zie de rubriek Tijdschriften 102).