Noord en Zuid. Jaargang 23

[p. 126]

Iets over Roemer Visscher's sinnepoppen.

‘Leering en stichting’ dat achtte Roemer Visscher het doel der poetische kunst en zulks kan niemand verwonderen, die den strengen aard onzer Calvinistische voorvaderen in het eerste vierendeel der 17e eeuw kent. Hij was 't middelpunt van een kring van mannen, die in ‘'t Muze-torenhof’ op Meerhuijzen bijeenkwamen en in denken en dichten deftig en deugdaankweekend waren, anders dan in het gewoon gesprek en in den huiselijken kring, waar zij, gelijk Alb. Thijm in de Portretten getuigt ‘praatjes voerden en kwinkslagen verkochten, van zulk en stempel, dat zij in een café chantant onzer dagen nauwelijks geduld zouden worden.’

Daaruit volgt reeds, dat men blijkbaar zich anders wilde voordoen, dan men was, de aandacht wilde trekken door onnatuur; men oordeele slechts over de titels van Roemer Visscher's werken. Het geheel noemt hij Brabbelingh, had hij gemeend, wat hij zei, dat 't maar wat ‘Gebrabbel’ was, dan had hij 't niet uitgegeven. En de titels der deelen: Quicken (d.i. vlugge, levendige invallen: puntdichten), Rommelsoo, Raedtselen, Tuijters klinkdichten, sonnetten; vgl. de ooren tuiten), Jammertjens (klaagdichten) en Tepelwercken!

Dat alles was veelal geestig, verstandig bedacht en gezegd, vroolijk, jolig, maar vaak onkiesch of plat. Poëzie in den waren zin des woords vindt men hierin niet.

In 1614 gaf hij een anderen bundel uit: Sinne- en Minnepoppen, dien Jonckbloet (III. 34) aldus karakteriseert: (een bundel) ‘waarvan hijzelf, ter verklaring van den titel, zegt, “dat het werck principael bestaet half in een Poppe ofte Beeldt, en de ander helft by een sententie, spreeckwoort of zeggetje,” terwijl hij meende in 't woord Sinnepop de beteeckenisse van 't voorstel immer soo wel getroffen te wesen, als in 't Italiaensch, die 't Impresa, ofte in Griecx en Latijn, die 't Emblema intituleren.’

‘Het zijn dus afbeeldingen, poppen, met een zinrijk bijschrift om ze te verklaren. Zal dergelijk werk doel treffen, dan moet het prentwerk fraai en de toelichting - in proza of verzen - vernuftig en niet al te gezocht zijn. Aan beide eischen voldoen de Sinne-en Minnepoppen.’

[p. 127]

De firma R.W.P. de Vries heeft een kostbaren rijk geïllustreerden catalogus van 360 nummers het licht doen zien, waarin uitsluitend voorkomen geïllustreerde werken over Doodendansen (waarover wij reeds herhaaldelijk artikelen gaven) en over emblemata; van de eerste 82 nrs. en de rest van de laatste. De laatste afdeeling dus bijna 300 nrs groot is vooral belangrijk door den daaraan tot grondslag liggenden arbeid van dr. A.G.C. de Vries, die tot doctor in de Nederlandsche Letteren promoveerde op eene kostbaar geïllustreerde dissertatie: ‘De Nederlandsche emblemata Geschiedenis en bibliographie tot de 18e eeuw,’ waarover we later zullen spreken. Ditmaal wenschen wij de aandacht onzer lezers te bepalen bij een onderdeel dezer tweede afdeeling nl. Nrs. 341-345 zijnde de Sinnepoppen.

Er kan niet genoeg op gewezen worden, dat voor de geschiedenis der letterkunde de bibliographie een veel betrouwbaarder hulpwetenschap is dan de biographie. Dat een man een schitterende loopbaan aflegde of een hoogst belangrijken levensloop had, bewijst nog niet, dat hij korter of langer tijd de man was, wiens werken met belangstelling werden ter hand genomen. Paape en Van Woensel hadden een veel bewogen leven en niemand leest hun werken meer. Mevr. Bosboom Toussaint en Melati van Java hadden een zeer gewoon levensverloop, hare werken worden nog steeds gelezen en opnieuw uitgegeven en in verschillende talen vertaald, daarom is het voor de beoordeeling der Sinnepoppen van veel beteekenis, te weten, of ze eenvoudig of kostbaar werden uitgegeven, of er vele drukken van verschenen, of die drukken elkaar snel opvolgden, of er bepaalde perioden waren, waarin de belangstelling in dit werk toenam! Op al deze vragen kan de complete bibliographie antwoord geven, voorkomende in de bovenbedoelde dissertatie; verder achten wij belangrijk, de aandacht te kunnen vestigen op de volgende uitgaven.

Roemer Visscher. Sinnepoppen. Amsterdam, Willem Jansz. 1614. Met 183 mooie emblemata gegraveerd door Claes Jansz. Visscher.

(P. Cz. Hooft). Emblemata Amatoria. Afbeeldinghen van Minne. Emblemes d'Amour. Amsterdam, W. Jansz. 1618. Met een prachtigen titel gegraveerd door S. Frisius en 30 platen door M. le Blon of P. Serwouter.

O. Vaenius Amorvm Emblemata figvris aeneis incisa. Antver-

[p. 128]

piae. Venalia apud Auctorem Prostant apud H. Verdusssen. 1608. Met 124 emblemata gegraveerd door C. Boel.

Deze bundel, dezelfde als de vorige, waarin die drie meesterstukken vereenigd zijn, is in langwerpig 4^o. en keurig in perkamenten band gebonden. Het is een zeldzaam kostbaar werk, dat 250 gulden moet opbrengen, en dat volkomen waard is.

Roemer Visscher. Sinnepoppen. Amsterdam By Willem Jansz. op 't water inde Sonnewyser. 1614. in oblongformaat. Dit werk is f 100 waard.

Dit is een der schoonste exemplaren. Het werk bevat 183 prachtige figuren van Claas Jansz. Visscher in eersten druk en deze illustraties zijn zeer belangrijk als bijdragen tot kennis van de zeden uit dien tijd. Wij geven hierbij eene proeve van de illustratie.

Roemer Visscher. Sinnepoppen. Amsterdam By Willem Jansz. op 't water in de Sonnewyser. gebonden in kalfsleeren rug in 12mo. waarde f 35.

Dit is de tweede zeer zeldzame druk met mooie drukken der 183 platen door Claas Jansz. Visscher.

[p. 129]

Roemer Visscher. Zinne-poppen; Alle verciert met Rijmen, en sommighe met Proze: Door zijn Dochter Anna Roemers. Amsterdam Willem Iansz. in- 12mo., waarde f 27,50.

Dit is is de derde druk en wel de eerste die tien platen meer bevat, dus 193, ook staan er enkele gedichten van Anna Roemers in, die in den 1en en den 2en druk niet voorkomen.

Roemer Visscher. Zinne-Poppen. Alle verciert met Rijmen en sommighe met Proze door zijn dochter Anna Roemers. Amsterdam Sander Wijbrantz en A. Vink. 1678. in-12mo.

Dit werk is f 15 waard. Het is de vijfde druk en bevat dezelfde 193 platen. Zooals gewoonlijk vindt men hier tevens: Roemer Visschers Brabbelingh. Bij hem selven oversien en meer als de helft vermeerdert. Amst. J. van Ravesteyn, 1669.

Gelijk dr. A.G.C. de Tries ons op bl. 18 zijner bovenvermelde dissertatie aantoont, gold een in 1559 te Lyon verschenen Italiaansch werk van Giovio of Iovius, vooral door de in 1561 te Lyon verschenen Fransche vertaling hier te lande bekend geworden, als wetboek voor de eischen, waaraan ‘wapenspreuken’ moesten voldoen. Ook Roemer Visscher beroept zich op dit boek, waar hij in de inleiding zijner Sinnepoppen zegt: ‘hebben voorts ghevolght de regelen, die Paulus Iovius daer af geeft, te weten, datter gheen menschelijke forme en behoort ghebruyckt te worden.’ Dit is in strijd met Roemer Visschers werk, daar hij de ‘Sinnepoppen met menschelijke forme’ bij elkaar plaatst, achteraan.

Slechts aan enkelen is het gegeven, een rijke verzameling emblemata te bezitten, maar men vindt er in alle openbare bibliotheken en het is van zeer veel belang, die bedaard, ernstig en met overleg te bezien en te bestudeeren. Bijzondere aandacht verdient, wat wij op bl. 27 der dissertatie lezen over het groote nut der emblemata voor de cultuurgeschiedenis: ‘Hier vindt men een prentje met kannen en schotels, of potten en keukengerei, daar rookt een man een pijpje en teekent Roemer er bij aan onder het motto: “Veeltijds wat nieuws, selden wat goets”: “De nieusgierigheydt des werelts is soo groot, datmen de menschen voortaen lichtelijck soude diets macken, dat houten Papegaeyen broodt eten; nu sy soo volkomen houden, dat de roock van Toeback een lecker dingh is” - of ziet men muziekinstrumenten, kleedingstukken, wat niet al. Men sla de Emblemata van Cats of de Bruin op en zie er den 17den-eeuwschen Hollander afgebeeld, van alle rang en stand, in zijn werken en

[p. 130]

zwoegen, in zijn vermaken en brasserijen. Op de eene prent kan men speuren de inrichting van een keuken, een andere geeft een kijkje in een smederij, men ziet een tuin en een landhuis, een binnenkamer en een salon, een kraamkamer en een kantoor. Men treft hem aan ter jacht of op de vischvangst, bij zijn huisgezin of in de kroeg. Deftig pronkt de jonge edelman met bepluimden hoed, wambuis en mantel, terwijl hij met den juwelier onderhandelt over juweelen bestemd voor zijn “boeltjen” en elders ziet men een bontwerker gereed om een kat te vangen in den zak. En dit zijn enkele grepen uit een enkel boek. Ontelbaar zijn de kleine bijzonderheden van de “vie privée” dier dagen, die men uit de emblemata-bundels grijpen kan. Het is als een diorama waarin men de geheele 16e en 17e en 18e eeuw voorbij ziet trekken in al haar glans.’

Dit laatste vooral moge eene aanwijzing zijn, voor hen, die zich met de studie der Nederlandsche taal bezig houden. Op de examens wordt - terecht - verlangd dat de candidaat bewijst, dat hij heeft leeren lezen, d.i. dat hij anders is dan de ‘Moorman, de Kamerling, een machtig heer van Candace, de Koningin der Mooren’ die getuigen moest, dat hij niet verstond, wat hij las. Maar daartoe is kennis der taal, d.i. van de woorden, de vormveranderingen en den zinsbouw niet voldoende. Uit kennis van zeden, gewoonten, gebruiken, wetten en honderd andere zaken moet men het leven leeren kennen uit den tijd, waarin het boek, dat men leest, ontstond. En tot die kennis komt men niet het best door het lezen van dikke vervelende boeken, maar vooral door het zien van platen uit dien tijd en het lezen van blijspelen, versjes en derg. die ons de levenswijs duidelijk doen kennen. Al lezende leert men lezen!

Amsterdam.

d. B.