Noord en Zuid. Jaargang 21

[p. 378]

Synoniemen.
(Vervolg van bladz. 181.)

6. Gaaf (gave), gift en geschenk.

Elk dezer drie woorden is de naam van iets, dat men aan een ander geeft; de naam van iets, dat men van iemand in eigendom ontvangen heeft. Bij de vaststelling der bijzondere beteekenis van elk woord zullen we moeten letten op den persoon, die geeft en op de bedoeling, waarmee gegeven werd. Gaaf en gift is datgene, wat een aanzienlijke, een rijke aan een' geringere of een' behoeftige geeft; aan vrienden, bloedverwanten of hooger staanden vereert men geschenken.

Gaaf (gave) is volgens de etym. beteekenis het voorwerp, dat gegeven wordt, doch die beteekenis is min of meer verouderd. Tegenwoordig wordt het bijna uitsluitend in dichterlijken stijl en in bijbelstijl gebezigd. Een gave wijst meestal op iets onstoffelijks. Zoo noemt men weldaden, die wij van God ontvangen, gaven. Een geschenk is datgene, wat men iemand geeft als een bewijs van onderdanigheid, hoogachting of genegenheid, een geschenk is steeds iets stoffelijks. Een gift kan zoowel iets stoffelijks als iets onstoffelijks beteekenen; in 't eerste geval is een gift een middelmatig geschenk.

Voorbeelden. Ik zweer (verklaar), dat ik, om tot lid der Staten-Generaal te worden benoemd, directelijk of indirectelijk, aan geen persoon onder wat naam of voorwendsel ook, eenige giften of gaven beloofd of gegeven heb (Grondwet, art. 87).

(Verder denke men aan de uitdrukkingen: milde gift (1748), handgift.)

Poot's afdwalingen zijn te kort van duur geweest, te spoedig is hij tot het besef zijner buitensporigheden ontwaakt, dan dat zijne gave er door verwoest of zelfs geschokt zou zijn (Huet, H.K. Poot, 70) Gewis 't is een gave, met klanken te malen, in 't grenzenloos rijk der verbeelding te dwalen enz. (Oud en Nieuw I, 69). Was het, omdat in dat jeugdige kindergemoed de kiem lag eener gave, die wellicht later zou ontwikkeld worden, de gave om bij voorkeur de bloemen in het leven op te merken? (Vosm. Vogels 96) Roelof Arends, de kastelein uit de Drie Kemphaantjes, was een snaak, en bezat de gaaf om zijne geestigheden dienstbaar te maken aan den bloei zijner tapperij (C. en A H. 257).

[p. 379]

Daar viel zijn oog op het laatste geschenk, waarmede hij Gerritje had verrast, op dien eigen koek, die de herinnering aan hun tienden trouwdag had moeten verlevendigen (C. en A.H. 254). En hunne schatten open gedaan hebbende, brachten zij hem geschenken, goud en wierook en mirre (Matth. II vs. II.)

7. Achting en eerbied.

Beide woorden wijzen op een gevoel, dat bij ons door 't besef van iemands voortreffelijkheid wordt opgewekt.

Achting is afgeleid van het werkw. achten in de beteekenis van op hoogen prijs stellen, hoog schatten, eene gunstige meening omtrent iemand koesteren, terwijl we, ons rekenschap gevende van het daardoor opgewekte gevoel, onze handelingen ten aanzien van dien persoon met dat gevoelen in overeenstemming brengen. Eerbied is de hoogste mate van hoogachting, gepaard met de erkenning van eigen minderheid, waardoor men tegen, iemand opziet en zich gedrongen gevoelt, hem eer en hulde te bewijzen. (Eerbied als betoon van uiterlijke beleefdheid is natuurlijk iets geheel anders. Zoo is het mogelijk, dat we iemand met eerbied bejegenen, wien we niet de minste achting toedragen. In dat geval dwingt niet de persoon zelf ons eerbied af, maar b.v. zijn hooge leeftijd, zijne maatschappelijke positie). Achting gevoelen wij voor iemand, dien wij kennen als een eerlijk, oprecht en degelijk man; eerbied zullen wij daarentegen koesteren voor hem, wiens onbaatzuchtig streven wij als een goed voorbeeld voor oogen willen houden.

Voorbeelden: Toch moet ik ter eere van mijne Haagsche kennissen zeggen, dat ik bij toevallige ontmoetingen nooit anders dan achting en welwillendheid heb gevonden. (Bosb. Touss. Maj. Frans 28). Van zulk een' omgang der geesten zouden zij (W. v. Oranje en Granvelle) hebben af te zien; schoon elkander nog waardeerende, schoon d'een den aêr nog achting toedragende, zouden zij vijanden worden. (Potg. Proza II, 112). En daarom, nooit kon Arie dieper in hare achting zinken, dan nu hij aan een tweede huwelijk scheen te denken, neen werkelijk dacht (C. en A.H. 269.)

Waarin Holland de beoefenaren der wetenschap huldigde, zonder ander aanzien des persoons, - blond van lokken of grijs van haren, - landzaat, en dus het voorwerp van zijnen rechtmatigen trots, of balling, en dus het voorwerp van zijnen edelaardiger eerbied. (Potg. II. 101). Waarom zouden wij aarzelen, bij deze gelegenheid ander-

[p. 380]

maal voor ons gevoelen uit te komen, dat we, spijt onzen eerbied voor zijne (n.l. van Cats) verdiensten.... (id. 129). In elk geval perst de zachtzinnigheid, waardoor aan hare daad iedere schijn van ijdelheid of stijfhoofdigheid ontnomen werd, ons eene betuiging van ongeveinsden eerbied af (C.. en A.H. 338), IJlings grijpt des eerbieds kilte, Grijpt me een sidd'ring aan, Voor het rijk van storm en stilte, Voor den Oceaan! (Potg. Reislust, vs. 35-39).

8. Bestaan in en bestaan uit.

Bij het gebruik van elk dezer werkwoorden wordt het onderwerp nader omschreven, komen we iets meer te weten aangaande den aard, de gesteldheid der genoemde zelfstandigheid. Bij bestaan uit noemen we de voorwerpen, de deelen, waaruit de zelfstandigheid is samengesteld. Door het gebruik van bestaan in leeren we iets kennen van het wezen der zaak, die dan aan eene andere wordt gelijk gesteld.

Voorbeelden: De Vader der menschen, die niemand vergeet, heeft gewild, dat in zulk weldoen het deel der armen zou bestaan. (C. en A.H. 263). Jan Rap beweert na wijs beraad, ‘'t Bestaat 'em niet in 't bidden (De Genestet). Geboden in inzettingen bestaande, dezen waren haar leefregel; dezen maakten den grondtoon uit van haar eigenwillig bestaan (C. en A.H. 157). Dit spel, ik herhaal het, heeft geenszins uit louter kuren bestaan (Huet, H.K. Poot 72). Ik wenschte integendeel de lieve kinderen in den waan te brengen, dat mijn geschenk bestaat uit de prijzen, die op hun eigen lootjes zijn gevallen (C. en A.H. 163). De manschap van het vaartuig was zoo gering mogelijk, als bestaande slechts uit twee personen (J. v. Lennep, De Gestoorde Bruiloft). En zelfs bestaat de geschiedenis van Lijsbeth uit twee bekeeringsgeschiedenissen voor eene; want nadat zij eerst als boerendienstmaagd de wereld verlaten heeft, om zich in een klooster te begeven, maakte zij later weer van de opheffing van dat klooster gebruik om een geestelijke zuster op eigen hand te worden (Huet XVI, 19).

9. Aanvangen, aanheffen, beginnen.

Het gemeenschappelijke in de beteekenis dezer drie werkwoorden bestaat hierin, dat men te kennen geeft, dat men het allereerste gedeelte van eene handeling verricht. Aanvangen en beginnen naderen elkaar zoozeer in beteekenis, dat men als voornaamste verschil alleen dit kan aanwijzen, dat aanvangen meestal in hoogeren stijl

[p. 381]

gebruikt wordt. Zij hebben echter alleen dezelfde beteekenis, waar zij gebezigd worden met betrekking tot handelingen en tot tijdruimten. Voor ruimten en voorwerpen in de ruimte bezigt men uitsluitend beginnen. Aanheffen wordt tegenwoordig alleen gezegd van eene handeling, die met de stem geschiedt en beteekent dus beginnen te zingen, te spreken.

Voorbeelden: En wat het ergste is: al hetgeen hij aanvangt om de schadelijke gevolgen van het traktaat van Munster te keeren, of hetgeen hij daarvoor houdt.... (L. v. R, II² pag. 226). Ik was niet meer in de gelegenheid, om u kennis te geven van mijn besluit om reeds des anderen daags met den eersten trein naar Utrecht te vertrekken, om mijn verkenningstocht aan te vangen (Bosb. Touss. Maj. Frans 28. En als weder de laatste December komt, met welke gevoelens zal ik terug zien naar het eindje levensweg, waarop ik thans aanvang den voet te zetten? (C. en A.H. 204).

Eerst heeft men u gedwongen met al uw speelsche lotgenooten het lied aan te heffen: Wat vreugd! het schooluur heeft geslagen, Waarnaar elk kind om 't zeerst verlangt (C.O. 7). Doch ook hij (Schaepman) zou een vers op Parijs ten beste geven; ook hij als een andere Ten Kate zijn boetspalm aanheffen; ook hij in herinnering brengen, dat die ader eens vooral door Da Costa uitgeput is (Huet XVI, 2). En vaak voelde Ida den lust op zich opkomen, dien evenwel hare zwakte haar verbood in te willigen, om als van ouds een dier psalmen of gezangen aan te heffen (C. en A.H. 344).

Maar ik weet niet, of kleine Piet op zijn tiende jaar, in massa, zoo veel meer geprofiteerd zal hebben dan een ander, die op zijn zevende of achtste begonnen is, ‘met de spa’ te werken. (C.O. 19). Mijn hart begon te kloppen, of het bersten zou (Maj. Frans 3). Het blijft een mooi ding; met niks beginnen en eindigen met koets en paarden en een heerehuis. (C. en A.H. 260). Onder zulk gezelschap was Arie verzeild, te beginnen met den herfst na zijns vrouws dood (id id.). Het is verwonderlijk, zeide zij, eene opmerking willende beginnen over de haren van het kind. (Vosm. Vogels 66).

Amsterdam.

v.d. Mate.

(Wordt vervolgd.)