Noord en Zuid. Jaargang 21

[p. 83]

‘Hagar’; vs. 7.

‘Wat hebt ge al in die lucht, die d'ademtocht doet derven
Aan wat daar adem zoekt, den stormwind vaak gezien,
Zich als aan ketenen ontwringend;’........

Naar aanleiding van den middelzin in deze regels geeft de heer M.K. De Jong in Noord en Zuid XX blz. 526, over zinnen, waarvan het hoofdelement is een persoonsvorm van doen of laten, gevolgd door een infinitief, eene beschouwing, waartegen ik meen, dat op goede gronden wel iets is in te brengen. Daarom zij het mij vergund, dit punt ook even te bespreken.

Da Costa zegt: ‘Die lucht doet aan (wat daar adem zoekt) den ademtocht derven. Den zin ‘wat daar adem zoekt’ mogen we voor ons doel natuurlijk als zinsdeel nemen; de zaak in quaestie blijft er dezelfde om. De opgeworpen vraag toch is deze: Was het logisch niet nauwkeuriger geweest, als de dichter in vs. 7 het voorzetsel aan had weggelaten? Op examens voor de hoofdakte komt zij nog al eens aan de orde; hun althans, die indertijd door Dr. Trosée naar aanleiding van ‘Hagar’ gepolst werden, zal nog wel eene min of meer levendige herinnering er aan zijn bijgebleven. Doch dit slechts terloops. De gestelde vraag wordt beheerscht door deze tweede: Welk zinsdeel is ‘wat daar adem zoekt’? m.a.w.: Hoe is de zin logisch te ontleden? Naar mijn inzien, niet anders dan zóó:

Die lucht	onderwerp.
doet	gezegde.
wat daar adem zoekt	lijd. v.w. van doen.
derven (voor: dervende)	bep. v. gest. hij ‘w.d.a.z.’
den ademtocht	lijd. v.w. van derven.

Immers de zin heeft m.i. deze waarde: Die lucht maakt (wat daar adem zoekt) dervende den ademtocht. Het woord doet geeft eene werking, eenen invloed te kennen, die van 't onderwerp uitgaat op eene zelfstandigheid (lijd. voorw. dus), ten gevolge waarvan deze zelfstandigheid derft.

De heer De Jong daarentegen meent, dat ‘w.d.a.z’ meewerkend voorwerp is en bijgevolg het voorz. aan daarvóór normaal is te achten. Schr. vat doet derven op als éen begrip, als eene soort causatief, en besluit: ‘daar geen w.w., in onze taal althans, tegelijk

[p. 84]

den 4en n.v. van den persoon en van de zaak regeert, geloof ik, dat “w.d.a.z.” meewerkend of persoonlijk voorwerp is, zoodat m.i. wat D.C. schreef, volkomen correct is.’

Geen enkel causatief, of liever, geen enkel w.w. heeft 2 lijd. voorwerpen (éen, dat den persoon en éen, dat de zaak noemt) bij zich. Toch komen er, ook volgens Schr., eigenlijk in den ontleden zin 2 voor. Maar wijst dat er dan niet op, dat ‘doet derven’ niet éen begrip is? En daarbij, welke zelfstandigheid is als lijd. voorw. betrokken bij eene causatieve werking? Natuurlijk die, welke de werking, in het grondwoord van het causatief uitgedrukt, verricht. Het paard is, b.v. lijd. v.w. van drenken, want het paard drinkt. Vatten we dus doen derven een oogenblik als éen begrip, als een factitief, op, dan is daarvan het lijd. v.w.: ‘w.d.a.z.’; want deze woorden geven den persoon aan, die derft. En: wat derft hij? den ademtocht; dit laatste is dus lijd. v.w. van derven alleen. Eénzelfde resultaet dus voor wat de voorwerpen aangaat, maar m.i. toont ook de laatste wijze van redeneering weder, dat doet derven niet éen begrip is.

Door vergelijking met zinnen, die gemakkelijker te doorzien zijn, wordt, meen ik, deze beschouwing volkomen gerechtvaardigd.

Ik doe het paard frisch water drinken.

Ik laat den kleermaker eene jas maken.

Vergis ik mij niet, dan zal niemand er aan denken, om het paard den derden n.v. toe te kennen, als meewerkend voorwerp en er b.v. aan of voor bij te gebruiken, noch ook, om frisch water lijd. voorw. te noemen van doen drinken (= drenken). Men ontleedt:

Ik - ond.; doe - gez.; het paard - l.v. van doen; drinken, voor: drinkende - bep. v. gest. bij het paard; frisch water - l.v. van drinken; en:

Ik - ond.; laat - gez.; den kleermaker - l.v. van laten; maken, voor: makende - bep. van gest. bij den kleermaker; eene jas - l.v. van maken.

In den 2en zin kan de datief natuurlijk wel bestaan, - edoch, dan is de beteekenis geheel anders en de logische ontleding wordt:

Ik - ond.; laat - gez.; maken - l.v. van laten; den kleermaker - meerv. v.w. van maken; eene jas - l.v. van maken.

Zóó komt de zin echter niet erg vaak voor, zou men zoo zeggen.

Naar mij toeschijnt, blijkt dus, dat in elk geval ‘wat d.a.z.’ in den 4en n.v. staan moet, of liever, dat deze woorden een' lijd.

[p. 85]

voorwerpszin vormen. Daarmee wordt echter niet uitgesproken dat men het daarom den studeerende op hoogen toon moet toeroepen: Dit woord aan is eene fout!! Zóó heeft men het recht niet, met onze taalkunstenaars te werk te gaan. Men wijze er op, dat dit woord daar niet regelmatig, niet normaal is, bewijze dit, en zoeke de oorzaak te verklaren, b.v. hieruit, dat den dichter het begrip ontrooven of onthouden voor oogen stond.

Maar genoeg! Ik meende tegen eene - naar mijne vaste overtuiging - onlogische wijze van ontleden, vooral in het belang van studeerende onderwijzers, te moeten opkomen. Deze laatste zullen wèl doen, de vier typen, die zich bij de besproken soort zinnen, kunnen voordoen, en waarvan we ten slotte even voorbeelden geven, goed te bezien.

I.	Ik doe zingen.
II.	Ik doe den jongen zingen.
III.	Ik doe het Wilhelmus zingen.
IV.	Ik doe den jongen het Wilhelmus zingen.

P.S. Men zie vooral: C.H. Den Hertog, in Noord en Zuid

XV; blz. 330 en 383.

Amst. Dec. '97.

H. Slotboom.